“KJO LETËR PËRMBAN TRE ÇËSHTJE TË RËNDËSISHME”
“Me Emrin e Atij të Cilit i takon lavdërimi. “Dhe s’ka gjë që të mos e lëvdojë lartësinë e Tij.”[1]
q ÇËSHTJA E PARË E RËNDËSISHME: Evlija të famshëm të tillë si Muhjidin Ibn Arabi, iu shenjtëroftë sekreti i tij, autori i librit “El-Futuhat el-Mekkijeh, dhe Sejjid Abdul Kerim, iu shenjtëroftë sekreti i tij, autori i librit të mirënjohur që titullohet “El-insanu el-Kamil”, flasin për shtatë nivelet e globit tokësor dhe për tokën e bardhë matanë Malit “Kaf”, dhe thonë se e panë, si dhe flasin për gjëra të çuditshme të cilat në “Futuhat” quhen “Meshmeshijjah”. A të vërteta janë këto? Por këto vende nuk ekzistojnë në tokë. Për më tepër, këto gjëra që ata thonë, nuk janë pranuar nga gjeografia dhe shkenca. Dhe në qoftë se ato nuk janë të vërteta, si mundet që ata të jenë evlija? Si mundet që njerëzit të cilët thonë gjëra në kundërshtim me realitetin dhe me të vërtetën në këtë mënyrë, të jenë “njerëzit e së vërtetës”?
Përgjigjja: Ata janë njerëzit e së vërtetës dhe të realitetit. Ata gjithashtu janë shenjtorë dhe ata që shikojnë realitetet. Ata e panë saktë atë çfarë panë, por meqenëse nuk qenë të saktë në disa deklarime që bënë, ndërsa ishin në gjendjen e ndriçimit dhe të shikimit, të cilat janë të pakuptueshme, që nuk përkufizohen e nuk përmblidhen brenda caqeve dhe, në interpretimet e tyre të vizioneve të tyre, të cilat ishin si ëndërra, ata ishin pjesërisht të pasaktë dhe nuk kishin të drejtë t’i interpretonin. Njerëzit e ndriçimit dhe të shikimit të atij lloji nuk mund t’i interpretojnë vizionet e tyre duke qenë në atë gjendje, ashtu siç nuk mundet një njeri ta interpretojë ëndrrën e vet ndërsa është duke ëndërruar. Ata të cilët mund t’i interpretojnë ëndrrat janë dijetarët e saktë të trashëgimisë profetike, që njihen si “Asfija” – të Pastërtit”. Sigurisht, ai grup i njerëzve të shikimit, kur ngjiten në rangun e ‘të pastërtëve’, i kuptojnë gabimet e tyre nëpërmjet Udhëzimit të Kur’anit dhe Sunnetit dhe i korrigjojnë ato; dhe vërtetë një pjesë e tyre i korrigjuan ato.
Dëgjoje këtë tregim i cili është në formën e një krahasimi që do ta ilustrojë këtë të vërtetë. Ajo është sa vijon:
Njëherë, ndodheshin dy bari të cilët ishin midis atyre që i afroheshin realitetit me zemrat e tyre. Ata i molën delet e tyre në një vedër qumështi (enë prej druri) dhe e vendosën vedrën pranë tyre. Ata e lanë fyellin mbi vedër. Pastaj njëri nga ata të dy u shtri dhe u mposht nga gjumi. Ai fjeti për pak kohë. Ndërsa bariu tjetër po e vështronte atë me vëmendje, papritmas, ai shikoi diçka si një mizë të dalë nga hunda e shokut të tij në gjumë, pastaj ajo gjë shikoi vedrën e qumështit, atëherë u fut nga njëra anë e fyellit dhe doli nga ana tjetër, pastaj kaloi e u fut në një vrimë nën një kaçubë, shkurrishte, dhe pastaj, më vonë gjëja u shfaq e u kthye përsëri, kaloi përsëri poshtë fyellit të bariut, hyri në hundën e atij personi në gjumë, dhe pastaj ai u zgjua. Ai thërriti duke shprehur me klithmë habinë: “O çfarë ëndrre të çuditshme kam parë!” Shoku i tij iu përgjigj: “Bëftë All-llahu që të vijë e mira prej saj, hë, shoku im, çfarë pe?” Personi tjetër tha: “Unë pashë ndërsa isha në gjumë një det me qumësht, dhe e shtrirë sipër tij ishte një urë e çuditshme. Pjesa e sipërme e urës ishte e mbyllur dhe kishte dritare. Kalova përmes urës. Pashë një zabel dushku me lisa, majat e të cilëve ishin të gjitha të mprehta. Ndërsa po vështroja me habi, unë pashë një shpellë poshtë tyre; ndërkohë u futa në të dhe pashë një thesar të madh plot flori. Si mund të interpretohet kjo, jam kureshtar ta di!
Shoku syhapët i tha: “Deti i qumështit që ti pe ishte ky qumësht në këtë vedër. Ajo urë sipër tij është ky fyelli ynë; dushku, lisat majemprehtë, është kjo kaçubë, ndërsa shpella ishte kjo vrimë e vogël. Sillma kazmën, shoku im, që të ta tregoj ty thesarin.” Shoku i tij ia solli kazmën, dhe ata të dy filluan të gërmojnë nën kaçube dhe atje gjetën flori të mjaftueshëm për t’i bërë ata të dy të begatë në këtë dynja.
Kështu, ajo çfarë pa në ëndërr njeriu në gjumë ishte e drejtë dhe e saktë, dhe ajo që shikoi ishte e vërtetë, por për shkak se ai ishte i zhytur në botën e ëndërrimit, e cila nuk ka masa e limite, dhe ëndërruesi nuk ka të drejtë ta interpretojë ëndërrën e tij dhe, përveç kësaj ai nuk mund të bëjë dallim ndërmjet botës fizike dhe botës jolëndore dhe, për shkak se pohimet -deklarimet- e tij ishin pjesërisht të gabuara; ai tha: “Unë pashë një det të vërtetë qumështi.” Por meqenëse shoku i tij që ishte i zgjuar mundi të bënte dallim midis botës fizike dhe botës së shëmbëllesës, ai kishte të drejtë ta interpretonte ëndrrën; ai i tha shokut të tij:
“Ajo që ti e pe në ëndërr ishte e saktë, po ajo nuk ishte një det i vërtetë; mirëpo kjo vedra jonë e qumështit iu shfaq imagjinatës tënde si një det; fyelli ynë u bë si një urë, dhe kështu me radhë…”
Kjo do të thotë se duhet të bëhet dallim midis botës fizike dhe botës shpirtërore, duke i dalluar ato nga njëra-tjetra. Në qoftë se ato përzihen e bashkohen, pohimet shfaqen gabim e të pasakta.
Për shembull, supozo se ti ke një dhomë të vogël, që në katër muret e së cilës janë vendosur katër pasqyra të mëdha; çdo pasqyrë mbulon të gjithë murin. Kur hyn në dhomë, “ti e shikon atë dhomë të ngushtë si një arenë të gjërë të vërtetë.” Por në qoftë se ti thua: “dhomën time e shoh aq të gjërë sa një arenë të madhe, ti thua të vërtetën; por në qoftë se ti pohon se; dhoma ime është aq e gjërë sa një arenë, atëherë ti ke gabuar në deklarimin tënd, sepse ti e përzien botën e shëmbëllimit me botën reale, aktuale.
Kështu, duke mos i peshuar ato me peshat e librit -Kur’anit- dhe të Sunnetit, disa nga përshkrimet e njerëzve të ndriçimit për shtatë nivelet e globit tokësor nuk përfshijnë vetëm gjendjen e tij fizike, pra, nuk përkufizohen vetëm tek gjendja fizike dhe gjeografike e tokës, nga këndvështrimi i gjeografisë. Për shembull, ata thanë se: “Njëri nga nivelet e tokës është i xhindeve dhe i shejtanëve dhe se ai ka gjërësinë e një distance prej mijëra vitesh.” Gjendja është se globi tokësor i cili nuk mund të përshkohet për një apo dy vite nuk përfshihet në ato nivele të çuditshme të mëdha, (pra, ato nivele të çuditshme nuk janë vendosur në globin tokësor). Por, në qoftë se ne e supozojmë globin tokësor të jetë si një bërthamë pishe në Botën e Kuptimit, në botën e shëmbëllesës, në botën e ndërmjetme dhe në botën e shpirtërave, atëherë shëmbëllesa e pemës që do të formohej nga ajo, do të ishte si një pishë shumë e madhe në krahasim me atë bërthamë. Kështu në udhëtimet shpirtërore, disa nga njerëzit e shikimit kanë parë disa nga nivelet e tokës në botën e shëmbëllesës të jenë tej mase të shtrira, ata i kanë parë ato të shtrihen mbi një distancë prej mijëra vitesh. Ajo që ata shikuan është e saktë, por për shkak se në mënyrë të sipërfaqshme Bota e shëmbëllesës i ngjason botës fizike, ata i shikuan të dyja botët të shtrira e të përziera së bashku dhe i interpretuan ato kështu.
Por kur ata u kthyen tek bota e kthjelltësisë së mendimit, meqenëse atyre u kishte munguar pesha -Kur’ani, Sunneti-, dhe meqenëse ata shkruan pikërisht atë çfarë shikuan, ajo u vlerësua nga njerëzit të jetë në kundërshtim me realitetin.
Ashtu si shëmbëllesat e një pallati të madh dhe të një kopshti të madh që përfshihen e vendosen në një pasqyrë të vogël, po ashtu, shëmbëllesat e realiteteve jolëndore të gjërësisë së mijëra viteve përfshihen e vendosen në distancën e një viti të botës fizike.
PËRFUNDIM: Nga ky fakt kuptohet se shkalla e “të shikuarit” është shumë më e ulët se sa ajo e besimit në të padukshmen. Domethënë, ndriçimet, që nuk kanë masa e limite, të një grupi evlijash, shenjtorësh, që mbështeten vetëm në shikimet e tyre, nuk i arrijnë pohimet a deklarimet, rreth të vërtetave të besimit që kanë bërë dijetarët e pastër e të saktë, të cilët janë njerëzit e trashëgimisë së profetësisë dhe të cilët mbështeten në Kur’an e në shpallje dhe jo në shikim. Deklarimet e tyre, që i përkasin të padukshmes, por ama ato janë deklarime të qarta, janë të përfshira brenda kufizimeve dhe të peshuara drejt me peshore.
Atëherë, peshorja e të gjitha gjendjeve shpirtërore, mendore, e ndriçimeve, e vizioneve, e shijeve dhe e shikimeve janë Kur’ani dhe Sunneti. Dhe guri i provës së tyre, kriteri, janë parimet e shenjta të Kur’anit dhe të Sunnetit dhe rregullat intuitive të dijetarëve të pastër e të saktë.
q ÇËSHTJA E DYTË E RËNDËSISHME:
Pyetje: Çështja e Unitetit të ekzistencës konsiderohet nga shumë njerëz se është stacioni më i lartësuar. Por rruga e Unitetit të ekzistencës në këtë formë nuk është parë qartë tek sahabët dhe para së gjithash tek katër kalifët e udhëzuar drejt, të cilët ishin tek niveli i “shenjtërisë më të madhe,” as tek imamët e Ehli Bejtit, e familjes së Profetit a.s.m., dhe para së gjithash tek pesë personat e njohur si “Njerëzit e mantelit”, as tek interpretuesit e mëdhenj të Sheriatit, ligjit të shenjtë, dhe para së gjithash, tek katër imamët –themeluesit e katër shkollave të Sheriatit, dhe as tek tabiinët, gjeneratës vijuese të sahabëve. A mos vallë ata që erdhën pas këtyre përparuan më shumë se sa ata, dhe a mos vallë ata zbuluan një rrugë më të mirë e më të lartë se sa rruga e tyre?
Përgjigjja: Ruajna zot! Askush absolutisht nuk ka aftësi të përparojë më shumë se sa Asfijat, ata të Pastër të cilët ishin yjet dhe trashëgimtarët më të afërt të Diellit të Profetësisë. Përkundrazi, rruga e drejtë është ajo e tyre.
Sa për Unitetin e Ekzistencës, ajo është një rrugë, një gjendje dhe një shkallë e mangët. Por për shkak se ajo është ndriçuese dhe e këndshme, shumica e tyre që kanë hyrë në atë shkallë në udhëtimet e tyre shpirtërore nuk kanë dëshiruar ta lënë atë; ata kanë mbetur atje dhe e kanë pandehur atë të jetë shkalla përfundimtare.
Kështu, në qoftë se personi që e merr këtë rrugë është me shpirt të zhveshur nga materia dhe nga mjetet e saj, që e ka grisur perden e shkaqeve dhe është i zhytur në një gjendje të të shikuarit, atëherë një person i tillë ka arritur tek uniteti i një ekzistence eksperimentale që nuk i përket njohjes, gjë e cila nuk buron nga Uniteti i Ekzistencës, por nga Uniteti i të Shikuarit. Kjo mund të sigurojë për atë person një plotësim dhe një stacion shpirtëror të veçantë për të, madje mund ta çojë atë në shkallën e mohimit të ekzistencës së universit për shkak të përqëndrimit të vëmendjes së tij në ekzistencën e All-llahut xh.sh..
Kurse në qoftë se personi që ka marrë këtë rrugë është i zhytur në shkaqet dhe është i preokupuar me materien, atëherë pretendimi i tij për unitetin e ekzistencës mund ta çojë atë në mohimin e ekzistencës së All-llahut xh.sh. për shkak të qënies së vëmendjes së tij e kufizuar tek ekzistenca e universit.
Po, rruga e madhe, rruga e drejtë është rruga e Sahabëve, e Tabiinëve -e atyre që vijuan Sahabët- dhe ajo e Asfijave, të pastërtve.
Rregulli i tyre i përgjithshëm është “Realiteti i gjërave është i qëndrueshëm.” Dhe në përputhje me kuptimin e vërsetit: “Asgjë nuk i përngjet Atij” [2], Zotit të Gjithëfuqishëm nuk i ngjason absolutisht asgjë. Ai është krejtësisht lart dhe përtej të qënurit i përkufizuar nga vendi apo hapësira, nga grupi ose nga të qënit i ndarë në pjesë. Lidhja e Tij me qëniet është lidhje e Krijuesit me krijesat, pra krijueshmëria. Qëniet nuk janë imagjinata apo fantazi siç pretendojnë ata që ndjekin rrugën e Unitetit të ekzistencës; përkundrazi, këto gjëra të dukshme janë veprat e Zotit të Gjithëfuqishëm.
Atëherë, thënia e tyre “Nuk ka ekzistues (qënie) veçse Ai”, nuk është e saktë, por e saktë është: “Nuk ka ekzistues veçse prej Tij,” sepse ngjarjet nuk mund të jenë të parapërjetshme. Ne mund ta sjellim këtë çështje më afër të kuptuarit me dy krahasime:
I pari: Për shembull, le të supozojmë se ndodhet një mbret. Ai mbret ka një ministri drejtësie; kjo ministri është përfaqësuese e Emrit Mbreti i Drejtë. Në të njëjtën kohë ky mbret është Kalif, atëherë ai ka një zyrë -institucion- tek e cila reflektohet ai Emër. Ai mbret gjithashtu ka Emrin e komandantit të përgjithshëm të ushtrisë, nëpërmjet të cilit të gjitha zyrat dhe dikasteret e ushtrisë shfaqin aktivitet. Ushtria është manifestimi i atij Emri. Tani në qoftë se dikush do të shfaqej e të thonte se: “Ky mbret është vetëm se mbreti i drejtë dhe, se ai nuk ka zyrë apo ministri përveç asaj të drejtësisë”, atëherë atributet dhe gjendjet e dijetarëve fetarë në zyrën e Shejhul Islamit do të shfaqeshin nga domosdoshmëria -jo në të vërtetë por në teori- tek nëpunësit e ministrisë së Drejtësisë; një zyrë e varur dhe e hijesuar e Shejhul Islam do të kishte një ekzistencë imagjinare dhe të paqenë brenda ministrisë së vërtetë të drejtësisë. Dhe përsëri në mënyrë të supozuar e të hijesuar, trajtimet dhe gjendjet e zyrës së Ushtrisë do të pandeheshin midis zyrtarëve të drejtësisë, dhe një zyrë joreale ushtrie do të imagjinohej atje, dhe kështu me radhë…
Atëherë në këtë situatë, emri i vërtetë i mbretit dhe sovraniteti i vërtetë është Emri “Sunduesi i Drejtë” dhe sovraniteti i tij në ministrinë e Drejtësisë. Ndërsa Atributet e tjera të tij si “Kalif”, komandanti i përgjithshëm dhe “Sulltan” nuk janë reale -por hipote-tike. Sidoqoftë, natyra e mbretërimit dhe realiteti i sovranitetit i kërkojnë të gjithë Emrat në mënyrë reale. Dhe Emrat realë -aktualë- kërkojnë dhe bëjnë të domosdoshëm zyra aktuale, reale.
Kështu sovraniteti i Hyjnisë bën të domosdoshëm, në realitet, disa Emra të Shenjtë si i Gjithëmëshirshëm, Furnizues, Dhurues, Krijues, Aktiv, Gjithëbujar, Mëshirëplotë. Dhe këto Emra dhe këto Atribute kërkojnë gjithashtu ekzistencën e pasqyrave reale për to.
Tani, meqenëse njerëzit e Unitetit të Ekzistencës thonë: “Nuk ka ekzistues veçse Ai”, ata e zbresin dhe e ulin realitetin e qënieve në nivelin e mosekzistencës dhe të imagjinatës.
Emrat e Zotit të Gjithëfuqishëm të tillë si: Ekzistuesi i domosdoshëm, Ekzistenti, Një, i Vetmi, kanë manifestimet e vërteta dhe sferat e tyre reale të aplikimit. Sigurisht, në qoftë se pasqyrat e tyre dhe sferat e tyre nuk do të ishin realë dhe të bëheshin imagjinarë dhe mosekzistuese, kjo nuk do t’i dëmtonte ato Emra. Përkundrazi, në qoftë se nuk do të kishte ngjyrë ekzistence në pasqyrën e ekzistencës së vërtetë, ato do të ishin më të pastër e më të ndritshëm, por në këtë gjendje manifestimet e Emrave, si: i Gjithëmëshirshmi, Furnizuesi, Nënshtruesi, Detyruesi, dhe Krijuesi, nuk do të ishin realë, ato do të ishin hipotetike, të supozuar. Megjithatë, ato Emra janë realitete ashtu si Emri El-Meuxhud, Ekzistuesi. Ato nuk mund të jenë hije; ato janë esencialë, dhe jo të varur.
Kështu, sahabët, interpretuesit e mëdhenj të Sheriatit dhe Imamët e Ehli-Bejtit kur thanë se “Realiteti i gjërave është i Qëndrueshëm”, pranojnë se të gjithë Emrat e Zotit të Gjithëfuqishëm kanë manifestimet reale dhe se të gjitha gjërat kanë një ekzistencë aksidentale -jothelbësore, të rastit- nëpërmjet krijueshmërisë së Tij. Sigurisht në lidhje me ekzistencën e Ekzistuesit të domosdoshëm, ekzistenca e tyre është një hije tej mase e dobët dhe e paqëndrueshme, por ajo nuk është imagjinatë, nuk është fantazi. Zoti i Gjithëfuqishëm jep ekzistencë nëpërmjet Emrit të Tij “El-Hal-lak”, “Krijues” dhe Ai i jep vazhdimësi kësaj ekzistence.
Krahasimi i dytë: Për shembull, le të supozojmë se në katër muret e kësaj dhome janë katër pasqyra të mëdha. Pasqyrimi i dhomës përshkruhet në secilën pasqyrë dhe reflekton formën e gjërave në përputhje me përbërjen -cilësinë- dhe ngjyrën e saj, domethënë, secila pasqyrë do të reflektojë dhomën së bashku me tre pasqyrat e tjera.
Tani, në qoftë se futen dy burra në atë dhomë dhe njëri nga ata të dy shikon tek njëra nga këto pasqyra, ai beson se ai i sheh të gjitha gjërat e pasqyruara në të, dhe thotë: “Gjithçka është brenda saj.” Dhe kur ai dëgjon për ekzistencën e pasqyrave të tjera dhe për imazhet brenda tyre, ai kupton se ato janë imazhet e pasqyrave që reflektohen tek vetë pasqyra e tij dhe të cilat nuk zënë veçse një qoshe të vogël të njërës pasqyrë, përmbajtjet e së cilës janë hije dy herë më shumë dhe realiteti i së cilës është katandisur në hiçgjë, është tretur, ka rënë dhe ka ndryshuar. Ai gjithashtu thotë: “Unë e shoh imazhin kështu.” Atëherë realiteti është kështu. Ndërsa tjetri i thotë këtij, po, ti e shikon; ajo çfarë sheh ti është e vërtetë, por në fakt ajo nuk është pikërisht forma e realitetit. Ndodhen pasqyra të tjera përveç pasqyrës tek e cila shikon ti; ato pasqyra nuk janë hija prej hijeve dhe aq të vogëla sa ti i shikon ato në pasqyrën tënde.” Dhe kështu, secili nga Emrat Hyjnorë kërkon një pasqyrë të ndryshme.
Dhe meqenëse Emrat Hyjnorë të tillë, si: Rahman, Rrezzak “i Gjithëmëshirshëm, Furnizues”, për shembull, janë realë dhe esencialë, ato kërkojnë qënie të denja për to të cilat janë të nevojshme për ushqim e mëshirë.
Ashtu siç kërkon Emri Er-Rahman “I Gjithëmëshirshmi” krijesa reale me shpirt që kanë nevojë për furnizim në një botë reale, po ashtu Emri Er Rahim “Mëshirëploti” kërkon një parajsë e cila është kështu reale. Sikur vetëm Emrat Hyjnorë si, Ekzistenti, Ekzistuesi i domosdoshëm, Një, dhe i Vetmi i Unitetit të konsideroheshin të jenë realë, kurse Emrat e tjerë të konsideroheshin të jenë hije brenda tyre dhe të varur prej tyre, kjo do të ishte një lloj padrejtësie ndaj këtyre Emrave të tjerë.
Kështu, për shkak të këtij misteri, rruga e drejtë më e madhe sigurisht është rruga e Sahabëve, e Asfijave (të pastërtve), e Tabiinëve, e imamëve të Ehli Bejtit, e Intepretuesve të mëdhenj të ligjit të shenjtë, sheriatit, dhe e themeluesve të katër shkollave të ligjit të shenjtë, të cilët patën “shenjtërinë më të madhe” dhe ishin drejtpërdrejt klasa e parë e studentëve të Kur’anit.
“Lavdia të takon Ty! Ne nuk dimë asgjë më tepër nga ç’na ke mësuar Ti. Vërtetë që vetëm Ti je i Gjithëditur, i Gjithurtë.”[3] “Zoti ynë Mos na i lër zemrat tona të shmangen nga e vërteta pasi Ti na ke udhëzuar, dhe na dhuro mëshirë nga mëshira Jote. Vërtetë Ti je Dhuruesi më i madh.”[4] O Zot! Jepi bekime atij të cilin Ti e dërgove si mëshirë për të gjitha botët, dhe të gjithë familjes së tij dhe sahabëve.
q ÇËSHTJA E TRETË:
Kjo është një çështje e rëndësishme e cila nuk mund të zgjidhet me arsye dhe as me filozofi.
“Çdo ditë Ai është i angazhuar në ndonjë çështje.” [5] “Vërtetë që Zoti yt është Përmbushësi për çfarë Ai dëshiron.”[6]
Pyetje: Cila është arsyeja dhe urtësia e aktivitetit të habitshëm pa pushim në univers? Përse këto qënie kalimtare nuk ndalojnë, por në mënyrë të vazhdueshme rrotullohen dhe ripërtërihen?
Përgjigjja: Për të shpjeguar urtësinë në këtë do të kërkonte një mijë faqe. Dhe kështu ne do ta lëmë mënjanë një shpjegim të plotë dhe do të ngushtohemi në një përmbledhje tej mase të shkurtër të saj në dy faqe dhe themi:
Në qoftë se një person kryen një detyrë të natyrshme ose një detyrë shoqërore dhe punon me entuziazëm për ta realizuar atë, sigurisht personi që e vëzhgon atë me kujdes do ta kuptojë se ndodhen dy motive që e bëjnë atë ta kryejë atë detyrë:
I pari: Janë përfitimet, frutat, dhe avantazhet që rezultojnë nga detyra dhe që quhen “shkaku përfundimtar.”
I dyti: Ndodhet një dashuri, një dëshirë, një kënaqësi të cilat shkaktojnë që detyra të kryhet me entuziazëm dhe që quhen “shkaku i domosdoshëm dhe arsyeja.” Për shembull, të ngrënit ushqim është një detyrë e natyrshme të cilën njeriu e kryen me mallëngjim nëpërmjet një motivi prej një dëshire që buron nga oreksi për të ngrënë dhe, pastaj rezultati i të ngrënit është të ushqyerit e trupit dhe vazhdimësia e jetës. Në të njëjtën mënyrë, “Dhe All-llahut i takon krahasimi më i lartë.”[7], duke u mbështetur mbi dy lloje të Emrave Hyjnorë, aktiviteti madhështor i habitshëm i pafundmë në univers është për dy shembuj të mëdhenj të urtësisë, secili prej tyre është gjithashtu i pafundmë.
Urtësia e parë: Emrat e bukur të Zotit të Gjithëfuqishëm kanë lloje të pallogaritshme manifestimesh. Shumëllojshmëria e krijesave vjen nga shumëllojshmëria e atyre manifestimeve… Ato Emra kërkojnë të shfaqen në një formë të përhershme; domethënë, ata dëshirojnë të shfaqin qëndisjet e tyre; domethënë, ato dëshirojnë të shikojnë dhe të shfaqin manifestimet e bukurive të tyre në pasqyrat e qëndisjeve të tyre; me fjalë të tjera; ato dëshirojnë që në çdo çast të rifreskojnë e ripërtërijnë librin e Universit dhe mesazhet e qënieve; domethënë; ato bëjnë të domosdoshëm shkrimin e vazhdueshëm kuptimplotë dhe shfaqjen e çdo mesazhi përpara shikimit të Krijuesit, Esencës më të shenjtë, dhe përpara shikimeve të të gjitha qënieve të vetëdijshme. Ato kërkojnë që ta bëjnë të lexueshëm e të qartë çdo mesazh.
Arsyeja e dytë dhe shembulli i urtësisë: Ashtu si aktiviteti në krijesa që buron nga një oreks, një dëshirë dhe nga një kënaqësi dhe, ndodhet një kënaqësi e përcaktuar në çdo aktivitet; madje çdo aktivitet në vetvete është një lloj kënaqësie, po ashtu, në një formë të veçantë për vetëmjaftueshmërinë e Tij esenciale dhe për pasurinë e Tij absolute dhe në një mënyrë të përshtatshme me plotësimin e Tij absolut, Ekzistuesi i vetëm i domosdoshëm ka një mëshirë të shenjtë të pakufishme dhe një dashuri të shenjtë të pafundme. Dhe Ai ka një mallëngjim të shenjtë të pakufishëm që buron nga ajo mëshirë e shenjtë dhe nga ajo dashuri e shenjtë; dhe Ai ka një gëzim të shenjtë të pafund që buron nga ai mallëngjim i shenjtë dhe, në qoftë se do të lejohej shprehja, Ai ka një ëndje të pafund që vjen nga ai gëzim i shenjtë. Dhe lidhur me Atë të Gjithëmëshirshëm e Mëshirëplotë ndodhet, në qoftë se do të lejohej shprehja, një burim i pakufishëm kënaqësie dhe një krenari e shenjtë e pakufishme që buron nga ndjenja e pakufishme e mëshirës e cila vjen nga ajo kënaqësi e shenjtë – një kënaqësi dhe krenari që burojnë nga mirënjohja dhe plotësimet e krijesave të cilat rrjedhin nga aftësitë e tyre duke u shfaqur nga potencialja (e mundshmja) për tek aktualja (realiteti) dhe nga zhvillimi i tyre brenda aktivitetit të fuqisë. Dhe janë këto të cilat bëjnë të domosdoshme në mënyrë të pafundme një aktivitet të pafundmë.
Kështu, për shkak se filozofia, shkenca dhe filozofia natyrale nuk e njohin këtë shembull të hollë urtësie, ata kanë përzier e ngatërruar natyrën e pavetëdijshme, rastësinë e verbër dhe shkaqet e pajeta në këtë aktivitet krejtësisht të njohur, të urtë e perpceptues dhe, duke rënë në errësirën e çudhëzimit, ata kanë qenë të pamundur të gjejnë dritën e realitetit…
“Thuaj: All-llahu (e zbriti atë), pastaj lëri të luajnë në bisedat e cikërrimat e tyre të kota.”[8] “Zoti ynë! Mos na i lër zemrat tona të shmangen nga e vërteta pasi Ti na ke udhëzuar, dhe na dhuro mëshirë nga mëshira Jote. Vërtet, Ti je Dhuruesi më i Madh.”[9] O Zot! Jepi bekime dhe paqe zbuluesit të enigmës së Krijesave të Tua sa numri i atomeve të qënieve, familjes së Tij dhe sahabëve, për sa kohë të vazhdojnë toka dhe qiejt.
I Qëndrueshmi i vetëm. Ai është i Qëndrueshmi i Vetëm!
Said Nursi
* * *
[1] Kur’an: 17: 44
[2] Kur’an, 42: 11
[3] Kur’an, 2: 32
[4] Kur’an, 3: 8
[5] Kur’an, 55: 29
[6] Kur’an, 11: 107
[7] Kur’an, 16: 66
[8] Kur’an, 6: 91
[9] Kur’an, 3: 9