Lexo PDF

 

SHKREPTIMA E NJËZET

 

SINQERITETI

[Ndërsa duke qenë e para prej pesë pikave të cilat formojnë të Dytën e shtatë çështjeve të Shkreptimës  së Shtatëmbëdhjetë, kjo trajtesë u bë shkreptima e Njëzet për shkak të rëndësisë së saj.]

 

Me Emrin e Allahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti.

Vërseti,

“Vërtet që Ne ta kemi zbritur Librin ty me të vërtetën, prandaj adhuroje Zotin me sinqeritet, sepse Zotit i takon feja e praktikuar me sinqeritet.”,[1]

dhe thënia e profetit më të nderuar a.s.m.:

 

“Të gjithë njerëzit do të shkatërrohen me përjashtim të dijetarëve; dhe të gjithë dijetarët do të shkatërrohen, përveç atyre që veprojnë në përputhje me njohjen e tyre; dhe prej këtyre të gjithë do të shkatërrohen përveç të sinqertëve; madje edhe të sinqertit janë në rrezik të madh”,

Vërseti Kur’anor së bashku me hadithin profetik na tregojnë se sa parim i rëndësishëm i islamit është sinqeriteti. Nga shumë pika që kanë të bëjnë me sinqeritetin, ne do të shpjegojmë shkurtazi vetëm pesë.[2]

  • Pika e Parë

Një pyetje e rëndësishme dhe që të shkakton dobi.

Përse ndodh që ndërsa njerëzit e dhënë vetëm pas kësaj bote, të shkujdesurit dhe madje edhe të çudhëzuarit e hipokritët, të bashkëpunojnë pa rivalitet, kurse njerëzit e fesë, dijetarët fetarë dhe ata që ndjekin tarikatin Sufi e kundërshtojnë njëri-tjetrin me rivalitet, ndonëse këta janë njerëzit e së vërtetës dhe të bashkimit?

Në të vërtetë harmonia i përket popullit të pajtimit, ndërsa konflikti hipokritëve:

Si është që këto të dyja të kenë ndryshuar vendet, ku e vërteta u bë të qëndrojë përkrah këtyre, dhe e shtrembëra përbri atyre?

Përgjigjja: Ne do të parashtrojmë shtatë nga numri shumë i madh i shkaqeve, për këtë gjendje të dhimbshme, të turpshme dhe të tmerrshme, e cila i shkakton një njeriu me zell të qajë.

Shkaku i Parë

Ashtu si kundërshtimi ndërmjet njerëzve të së vërtetës që nuk buron nga mungesa e së vërtetës, po ashtu marrëveshja që sundon ndërmjet njerëzve të shkujdesjes nuk buron nga besimi i tyre tek e vërteta. Përkundrazi, detyrat e njerëzve të dhënë vetëm pas kësaj dynjaje, ato të politikës, dhe ato të atyre që kanë marrë edukim laik si dhe funksionet e të tjerëve si shembulli i këtyre në klasat e shoqërisë, janë paracaktuar e dalluar. Kështu detyrat dhe funksionet e grupeve të ndryshme, të shoqërive dhe të komuniteteve janë përcaktuar dhe janë bërë të dalluara nga njëra-tjetra.

Gjithashtu, shpërblimi material që ata marrin për detyrat e tyre me qëllim që të sigurojnë mjetet e jetesës, si dhe shpërblimi moral që qëndron në vëmendjen që ata marrin nga njerëzit për hir të ambicies së tyre dhe krenarisë e postit -edhe këto gjithashtu janë paracaktuar dhe vendosur[3]. Prandaj, nuk ndodhet asgjë që të shkaktojë përplasjet, kundërshtimet dhe rivalitetin. Sado e keqe të jetë rruga që ata ndjekin, përsëri ata janë të aftë të ruajnë bashkimin dhe pajtimin. Sa për njerëzit e fesë, dijetarët dhe ata që ndjekin tarikatin, detyra e gjithësecilit prej tyre ka të bëjë me të gjithë njerëzit, pra detyra orientohet e shikon tek të gjithë; shpërblimi i tyre i shpejtë material nuk është vendosur dhe nuk është përcaktuar; po ashtu, pjesa e tyre nga posti dhe rangu shoqëror, orientimi i njerëzve drejt tyre dhe mirëpritja gjithashtu, nuk janë paravendosur e paracaktuar. Shumë mund të jenë kandidatët dhe pretendentët për të njëjtin post; Shumë duar mund të shtrihen për cilindo shpërblim që ofrohet -jepet- qoftë moral apo material. Dhe që këtu buron përplasja dhe rivaliteti; harmonia shndërrohet në grindje dhe marrëveshja në mosmarrëveshje.

Tani ilaçi dhe mjekimi për këtë sëmundje të tmerrshme është sinqeriteti. Sinqeriteti mund të arrihet duke preferuar adhurimin e Zotit mbi adhurimin e nefsit, duke preferuar të vërtetën mbi egoizmin dhe nefsin, dhe kështu duke manifestuar kuptimin e vërsetit:

“Sigurisht që shpërblimi im është vetëm prej Allahut”,[4] Duke hequr dorë nga shpërblimi material e moral që jepet nga njerëzit, duke shfaqur kështu kuptimin e[5] vërsetit,

“Detyra e të dërguarit është vetëm që të bëjë të njohur mesazhin”[6], dhe duke perceptuar se mirëpritja e fjalës së tij nga njerëzit, ndikimi i mirë i saj tek ata, lënia e përshtypjes së mirë, dhe tërheqja e vëmendjes së tyre për tek ai, kanë të bëjnë vetëm me mirësinë e Zotit ndaj tij, dhe ato nuk përfshihen brenda detyrës së tij e cila përkufizohet vetëm në dhënien e mesazhit; madje ato nuk janë të domosdoshme për të, dhe ai nuk është i urdhëruar për t’i fituar ato -dhe duke kuptuar këtë, njeriu do të ishte i suksesshëm në fitimin e sinqeritetit, ose përndryshe do t’i humbiste atij mirësia e madhe.

Shkaku i Dytë

Marrëveshja ndërmjet njerëzve të çudhëzimit buron nga poshtërimi i tyre, ndërsa kundërshtimi midis njerëzve të udhëzimit buron nga dinjiteti dhe nderi i tyre, sepse meqenëse njerëzit e dhënë vetëm pas dynjasë, njerëzit e çudhëzimit dhe të shkujdesurit nuk mbështeten tek e vërteta dhe realiteti, ata janë të dobët dhe të poshtëruar. Për shkak të poshtërimit të tyre, ata kanë nevojë të rrisin fuqinë e tyre, dhe për shkak të kësaj nevoje, ata e përqafojnë përzemërsisht ndihmën dhe bashkëpunimin e të tjerëve. Megjithëse rruga që ata ndjekin është çudhëzimi, përsëri ata e ruajnë pajtimin e tyre. Është sikur ata ta bënin pafesinë e tyre në formën e adhurimit të së vërtetës, çudhëzimin e tyre në formën e sinqeritetit, ateizmin e tyre në formën e solidaritetit dhe hipokrizinë e tyre në formën e pajtimit, dhe kështu arrijnë sukses. Sepse sinqeriteti i vërtetë, madje edhe për hir të së keqes, nuk mund të dështojë në arritjen e rezultateve, dhe çfarëdo që kërkon njeriu me sinqeritet, Zoti do t’ia jepte atij atë.[7]

Sa për njerëzit e udhëzimit e të fesë, dijetarët fetarë dhe ata të cilët ndjekin tarikatin Sufi, meqenëse ata mbështeten tek e vërteta dhe realiteti, dhe gjithësecili prej tyre në rrugën e së vërtetës mendon vetëm për kënaqësinë  e Mbështetësit -Krijuesit- të tij dhe beson në ndihmën e Tij, ata gjejnë dinjitet shpirtëror e fisnikëri nga pikërisht rruga e tyre e besimit. Kur ata ndjejnë dobësi, ata nuk kthehen nga njerëzit, por drejtohen e mbështeten tek Zoti xh.sh. dhe i kërkojnë ndihmë Atij. Për shkak të ndryshimit në pikëpamje, ata nuk ndjejnë ndonjë nevojë reale për ndihmën e dikujt, pikëpamja e të cilit në dukje, e kundërshton atë të tyren, dhe nuk shikojnë nevojë për marrëveshje e unitet. Në të vërtetë, në qoftë se kokëfortësia dhe egoizmi janë të pranishme, njeriu do ta imagjinonte vetveten të jetë i drejtë ndërsa të tjerët që kanë pikëpamje të ndryshme me ato të tijat, i imagjinon të jenë të gabuar; atëherë përçarja dhe rivaliteti marrin vendin e harmonisë dhe të dashurisë.

Kështu, sinqeriteti dëbohet, shporret, dhe funksioni i tij prishet.

Tani i vetmi mjekim për pasojat e rënda të kësaj gjendjeje të frikshme përbëhet nga nëntë urdhëresat vijuese:

  1. Të vepruarit pozitivisht, domethënë, të vepruarit e njeriut vetëm sipas dashurisë së tij për rrugën e tij, duke e shmangur armiqësinë ndaj pikëpamjeve të tjera, duke mos i kritikuar ato, duke mos ndërhyrë në rrugët dhe dijet e tyre, domethënë, të mos ngatërrohet aspak me ta.
  2. Të bashkuarit brenda islamit, pavarësisht nga pikëpamja e veçantë, dhe të kujtuarit e atyre lidhjeve të shumta të unitetit që ngjallin dashuri, vëllazëri e pajtim.
  3. Të zbatuarit e parimit të drejtë të sjelljes që ndjekësit e çdo pikëpamje të drejtë kanë të drejtë të thonë, “Rruga, pikëpamja ime është e vërtetë, ose më e mira”, por jo se “vetëm rruga ime është e vërtetë”, as që, “Vetëm rruga ime është më e mirë”, sepse kjo nënkupton shfuqizimin ose përgënjeshtrimin e të gjitha rrugëve dhe pikëpamjeve të tjera.
  4. Marrja në konsideratë se bashkimi me njerëzit e të vërtetës është njëri nga shkaqet e ndihmës Hyjnore dhe njëri nga burimet e dinjitetit të lartë të fesë.
  5. Ruajtja e drejtësisë dhe e të drejtës me krijimin e një personaliteti kolektiv, dhe kjo të realizohet duke u bashkuar me njerëzit e së vërtetës për të bërë qëndresë ndaj njerëzve të çudhëzimit dhe të së shtrembërës të cilët e mbrojnë me xhelozi dinakërinë e personalitetit të fuqishëm kolektiv të tyre që buron nga solidariteti i tyre; dhe pastaj të kuptuarit se çdo qëndresë individuale -sado e fuqishme të jetë- do të shpartallohej përballë atij personaliteti kolektiv të çudhëzimit.
  6. Qëllimi që të mbrohet e vërteta nga sulmet e gënjeshtrës.
  7. Braktisja e nefsit dhe e egoizmit të tij.
  8. Heqja dorë nga koncepti i gabuar i vetëkrenarisë.
  9. Braktisja e motiveve të smirës, rivalitetit dhe e ndjenjave të papërfillshme të nefsit.

Me këto nëntë pika, sinqeriteti do të ruhej dhe funksioni i tij do të përmbushej plotësisht.[8]

Shkaku i Tretë

Mosmarrëveshja ndërmjet njerëzve të së vërtetës nuk buron nga mungesa e zellit dhe e aspiratës, as bashkimi i njerëzve të çudhëzimit nuk buron nga lartësia e aspiratës. Ajo i nxit njerëzit e udhëzimit që ta keqpërdorin aspiratën e tyre të lartë, dhe si rrjedhojë të bien në mosmarrëveshje dhe rivalitet, është dëshira e tepruar për shpërblimin që lidhet me Ahiretin i cili, në vetvete, është e lavdërueshme dhe entuziazmi i papërmbajtur lidhur me detyrat që kanë të bëjnë me Ahiretin.

Duke menduar me vetveten, “Le ta fitoj unë këtë shpërblim, le t’i udhëzoj unë këta njerëz, le të më dëgjojnë ata mua”, ai merr një qëndrim rivaliteti ndaj vëllait të vërtetë i cili ndodhet përballë tij dhe që është në një nevojë reale për dashurinë e tij, ndihmën, vëllazërinë dhe për përkrahjen. Duke thënë me vete, “përse të shkojnë nxënësit e mi tek ai? Përse të mos kem edhe unë aq shumë nxënës, aq sa ai?” Ai bie pre e egoizmit, anon nga sëmundja kronike e ambicies, humbet gjithë sinqeritetin dhe hap derën e hipokrizisë për veten e tij.

Ilaçi i këtij gabimi, i kësaj plage dhe i kësaj sëmundjeje të tmerrshme të shpirtit është parimi se, “Kënaqësia e Zotit xh.sh. fitohet vetëm nëpërmjet sinqeritetit”, dhe jo nëpërmjet pasjes së shumë ndjekësve apo sukses të madh. Sepse këto të  fundit janë një funksion i Vullnetit të Zotit xh.sh. dhe i përkasin vetëm mirësisë dhe nderimit të Tij; ato nuk mund të kërkohen; përkundrazi, Zoti xh.sh. ia jep ato atij që do.

Po, ndonjëherë edhe një fjalë e vetme do të rezultonte në shpëtimin e ndokujt dhe, si rrjedhojë në kënaqësinë e Zotit xh.sh.. Sasisë nuk duhet t’i kushtohet shumë vëmendje, sepse ndonjëherë të udhëzosh një njeri të vetëm për tek e vërteta mund të jetë aq e kënaqshme për Zotin aq sa të drejtoje një mijë njerëz. Për më tepër, sinqeriteti dhe bashkimi me të vërtetën kërkojnë që njeriu duhet të dëshirojë që muslimanët të përfitojnë nga njëri-tjetri, cilido që të jetë burimi i përfitimit dhe cilido të jetë personi nga i cili vjen ai përfitim.Të mendosh, duke thënë “Le t’i marrin ata mësimet prej meje me qëllim që unë të fitoj shpërblimin”, kjo është dredhia e nefsit dhe mashtrimi i egos.

O Njeri lakmitar për shpërblimin në Ahiret dhe për kryerjen e veprave që të japin ty të drejtë për atë shpërblim! Dije se Zoti xh.sh. dërgoi shumë profetë të nderuar, por shumë pak njerëz u besuan atyre. Megjithatë ata morën shpërblimin e pafundmë të detyrës së shenjtë të profetësisë. Atëherë, arritja e vërtetë nuk qëndron në fitimin e një numri të madh ndjekësish, por në fitimin e kënaqësisë së Zotit xh.sh… Po kush je ti, o lakmitar, saqë dëshiron që të të dëgjojnë ty të gjithë njerëzit; ti po harron detyrën tënde, dhe po ndërhyn në atë që i përket plotësisht Fuqisë së Zotit xh.sh.. Bërja e njerëzve të besojnë fjalën tënde, mirëpritja e thirrjes tënde nga ana e tyre, dhe grumbullimi i tyre rreth teje, të gjitha këto janë vetëm nga mirësia e Zotit xh.sh. të cilat ia dhuron atij që dëshiron. Prandaj shiko detyrën tënde  dhe atë që të takon ty, dhe mos u ngatërro me çështjet e Krijuesit. Për më tepër, dëgjimi i së vërtetës, i së drejtës si dhe marrja e shpërblimit prej tyre nuk kufizohet vetëm tek lloji njerëzor, por edhe tek krijesat e ndjeshme e tek shpirtërorët e Allahut, si engjëjt, të cilët e kanë mbushur dhe zbukuruar universin në çdo pjesë.

Në qoftë se ti dëshiron një shpërblim të bollshëm e të madh në Ahiret, merre sinqeritetin si parimin tënd themelor në punë dhe, me të, syno vetëm kënaqësinë e Zotit xh.sh.. Atëherë çdo rrokje nga fjalët e bekuara që dalin nga gjuha jote vjen në jetë dhe merr fuqi jetësore nga sinqeriteti yt dhe nga qëllimi i vërtetë.

Fjalët e shqiptuara arrijnë në veshët e shumë qënieve të ndryshme e të panumërta dhe i ndriçojnë ato krijesa, kurse ty të sjellin shpërblim. Sepse, për shembull, kur ti thua: El-Hamdu Lil-lah, Lavdërimi e falënderimi i takon Zotit xh.sh., sapo ta shqiptosh atë, me urdhër të Zotit xh.sh., do të shkruhen në faqen e kozmosit me miliona nga këto Fjalë, pra shkruhen me miliona El-Hamdu Lil-lah, të mëdha e të vogla në hapësirë.

Meqenëse Krijuesi i Gjithurtë nuk bëri asgjë me shkapërdarje, me çuarje dëm, dhe asgjë më kot, Ai krijoi vesh të panumërt, aq të shumtë aq sa ishte e nevojshme për t’i dëgjuar ato fjalë të shumta të bekuara. Në qoftë se ato fjalë vijnë në jetë në atmosferë nga sinqeriteti dhe nga qëllimi i vërtetë, ato do të futen në veshët e qënieve shpirtërore, ashtu si disa fruta të shijshëm në gojë. Por në qoftë se ato fjalë nuk sjellin në jetë kënaqësinë e Zotit xh.sh. dhe sinqeritetin, atëherë ato nuk do të dëgjohen. Kështu, shpërblimi varet nga ajo çfarë e si e shqiptoi gjuha.

Le ta dëgjojnë këtë lexuesit e Kur’anit, të cilët janë të dëshpëruar që zërat e tyre nuk janë më të bukur dhe që shumë njerëz nuk i dëgjojnë ata!

Shkaku i Katërt

Ashtu si rivaliteti dhe mosmarrëveshja midis njerëzve të udhëzimit që nuk buron nga dështimi për të parashikuar pasojat, as nga miopia -dritëshkurtësia-, po ashtu marrëveshja e përzemërt ndërmjet njerëzve të çudhëzimit nuk buron nga largpamësia apo nga lartësia e shikimit. Përkundrazi, njerëzit e udhëzimit, nëpërmjet ndikimit të së vërtetës dhe realitetit, nuk u dorëzohen emocioneve të verbëra të nefsit, por, në vend të tyre, ata ndjekin prirjet largpamëse të zemrës dhe të mendjes. Megjithatë, meqenëse dështojnë të ruajnë sensin e drejtimit të tyre dhe sinqeritetin e tyre, ata janë të paaftë të mbajnë rangun e tyre të lartë dhe bien në polemikë.

Sa për njerëzit e çudhëzimit nën ndikimin e nefsit dhe të tekave, dhe sundimit të ndijimit të shqisave, të cilat janë të verbëra ndaj të gjitha pasojave, dhe gjithmonë preferojnë një gram të kënaqësisë së çastit mbi një ton të kënaqësisë së të ardhmes, ata bashkohen me një pajtim të zellshëm për hir të një përfitimi të çastit dhe të një kënaqësie të momentit. Po, adhuruesit e ulët e zemërgurë të egos bashkohen dhe arrijnë marrëveshje midis tyre për kënaqësitë dhe përfitimet e menjëhershme të kësaj dynjaje.

Është e vërtetë se njerëzit e udhëzimit i kanë orientuar fytyrat e tyre drejt shpërblimeve të Ahiretit dhe drejt plotësimeve të tij, duke vepruar në përputhje me udhëzimet dhe porositë e larta morale të zemrës dhe të mendjes së shëndoshë, por meqenëse ata nuk e çlirojnë veten nga egoizmi, nga mendjemadhësia dhe ekstremizmi, humbasin një burim të madh fuqie. Ky është bashkimi. Kështu ata lejojnë të cënohet sinqeriteti e, për pasojë, edhe misioni i tyre në lidhje me botën tjetër është i pasuksesshëm. Prandaj, kënaqësia e Zotit nuk arrihet lehtë.

Ilaçi dhe mjekimi i kësaj sëmundjeje të rëndë arrihet duke u ndier krenar si bashkudhëtar me ata që ecin në rrugën e vërtetë dhe të forcosh lidhjet dhe dashurinë në përputhje me parimin e shprehur në hadith: “Dashuria të jetë për hir të Allahut”; duke u shkuar atyre pas, duke ua lënë udhëheqjen, duke luftuar vetëpëlqimin, mendjemadhësinë dhe, duke e konsideruar çdo ndjekës të rrugës së Zotit xh.sh., cilido qoftë ai, më të mirë se sa vetveten. Kështu ti e frenon egon dhe fiton sinqeritetin. Shpëtimi prej asaj sëmundjeje arrihet, gjithashtu, kur e di se një gram nga veprat e mira që kryhen me sinqeritet është më i preferueshëm se sa një ton nga veprat që kryhen pa sinqeritet, dhe kur vlerëson statusin e ndjekësit mbi atë të drejtuesit, sepse marrja e përgjegjësive zor se mund të shpëtojë pa rreziqe. Kështu arrihet sinqeriteti dhe i kryen me përpikëri detyrat e përgatitjes për botën tjetër.

Shkaku i Pestë

Kundërshtimi dhe mosmarrëveshja midis njerëzve të udhëzimit nuk janë si pasojë e dobësisë. Po kështu bashkimi i fuqishëm i njerëzve të çudhëzimit nuk buron nga fuqia e tyre. Përkundrazi, mungesa e bashkimit të njerëzve të udhëzimit vjen nga fuqia që rezulton nga mbështetja e siguruar prej besimit të plotë. Dhe bashkimi i njerëzve të shkujdesjes dhe të çudhëzimit vjen nga dobësia dhe pafuqia që ata përjetojnë si rrjedhojë e mungesës së ndonjë mbështetjeje të brendshme për ta. Të dobëtit formojnë bashkim të fuqishëm pikërisht për shkak të nevojës së tyre për bashkim.[9]

Meqenëse të fuqishmit nuk ndjejnë nevojë për një bashkim të tillë, unionet e tyre janë të dobët. Luanët nuk ndjejnë nevojë për bashkim ashtu si dhelprat dhe prandaj ata jetojnë të veçuar si individë, kurse dhitë e egra formojnë kope për t’u mbrojtur nga ujqërit.

Komuniteti dhe personaliteti kolektiv i të dobtëve është i fortë, ndërsa komuniteti dhe personaliteti kolektiv i të fortëve është i dobët. Ndodhet një aluzion i hollë për këtë në Kur’an tek fjalët,

“Ndërsa gratë në qytet thanë”,[10]

Folja thanë është e formës së gjinisë mashkullore[11], megjithëse duhet forma e gjinisë femërore për dy arsye: e para se gra është një emër femëror, dhe e dyta se shumësi i quajtur në arabisht I thyer, konsiderohet gjithmonë femëror. Por, në kontrast, shiko fjalët,  “Arabët e shkretëtirës thanë”[12], folja  thanë, këtu është e gjinisë femërore, ndonëse kryefjala e saj përcakton një komunitet burrash. Këtu ndodhet një tregues i hollë se një shoqëri e dobët, e butë dhe delikate e përbërë nga gratë, mund të fitojë forcë e ashpërsi dhe madje një lloj burrërie.

Prandaj përdorimi i formës mashkullore tek folja  këtu është më e përshtatshme. Në kontrast, burrat e fuqishëm, sidomos beduinët arabë, besojnë në fuqinë e tyre (dhe jetojnë të ndarë): Shoqëritë e tyre janë të dobëta, për arsye se veçimi u jep atyre një pozitë butësie, dobësie e frike, sikur kjo u jep atyre një veçori femërie; prandaj përdorimi i formës femërore tek folja  këtu është shumë i përshtatshëm. Gjithashtu, njerëzit e së vërtetës nënshtrohen dhe mbështeten në burimin e sigurt të mbështetjes, i cili është besimi në Zotin xh.sh; dhe që këtu ata nuk ua paraqesin nevojat e tyre të tjerëve, as nuk kërkojnë ndihmë e përkrahje nga ata. Në qoftë se ata ndonjëherë kishin nevojë për të tjerët, nuk i mbështesin interesat e tyre për hir të nevojës që kanë, por me çdo çmim ata u përmbahen parimeve të veta. Ndërsa njerëzit e dhënë vetëm pas kësaj dynjaje, meqenëse u mungon baza e vërtetë e mbështetjes, ata ndiejnë në vetveten e tyre -për shkak të pafuqisë dhe dobësisë së tyre- një nevojë të madhe për ndihmë, dhe si rrjedhojë ata formojnë një bashkim të tillë serioz sa që sakrifikojnë edhe vetveten.

Meqenëse njerëzit e së vërtetës nuk i japin rëndësi fuqisë së vërtetë që duhet të gjendet në bashkim, prandaj ata bien në polemika, si një pasojë e keqe dhe e dëmshme e këtij dështimi. Në kontrast, njerëzit e çudhëzimit dhe të gënjeshtrës e nuhasin fuqinë që gjendet në bashkim, në sajë të pikërisht dobësisë së tyre, dhe kështu fitojnë unionin, që është mjeti më i rëndësishëm për arritjen e qëllimeve.

Ilaçi dhe mjekimi për këtë sëmundje të përçarjes midis njerëzve të së vërtetës, është të marrë si parim ndalesën Hyjnore që përfshihet në këtë vërset,

“Mos hyni në polemika me njëri-tjetrin, që të mos humbni kurajon dhe të mos ju lënë fuqitë”[13] dhe, zbatimi i urdhrit Hyjnor lidhur me jetën sociale i përfshirë në këtë vërset,

“Ndihmojeni njëri-tjetrin në mirësi e në përkushtimin ndaj fesë”.[14] Për më tepër, njeriu duhet të kuptojë se sa i dëmshëm është kundërshtimi për islamin, dhe si ai ndihmon njerëzit e çudhëzimit të triumfojnë mbi njerëzit e së vërtetës. Atëherë, përzemërsisht dhe me sakrificë bashkojuni karvanit të njerëzve të së vërtetës, me një ndjenjë që buron nga pafuqia e plotë dhe paaftësia.

Përfundimisht, njeriu duhet ta harrojë personin e tij, të braktisë hipokrizinë dhe pretendimin, dhe të kërkojë për të arritur tek sinqeriteti.

Shkaku i Gjashtë

Mosmarrëveshja midis njerëzve të së vërtetës nuk buron nga mungesa e burrërisë, e aspiratës dhe e zellit. Po kështu, bashkimi i përzemërt ndërmjet të çudhëzuarve, të shkujdesurve dhe të atyre që janë dhënë vetëm pas kësaj dynjaje lidhur me çështjet e tyre të kësaj bote nuk buron nga burrëria, nga aspirata dhe nga zelli i tyre. Përkundrazi, njerëzit e së vërtetës, në përgjithësi, janë të interesuar e të lidhur me mirësitë dhe dobitë që përjetohen në botën tjetër, dhe që këtu drejtohen zelli i tyre, aspirata dhe burrëria tek ato çështje të rëndësishme e të shumta. Meqenëse ata nuk ia kushtojnë kohën -kapitalin e vërtetë të njeriut- një çështjeje të vetme të përcaktuar, atëherë bashkimi i tyre me shokët e tyre në rrugën e së vërtetës nuk do të bëhej kurrë i qëndrueshëm, sepse çështjet janë të shumta dhe fusha është shumë e gjërë.

Sa për të shkujdesurit dhe ata që janë të dhënë vetë pas kësaj dynjaje, dhe i përqafojnë fort interesat e jetës së kësaj bote me të gjitha shqisat e tyre, me shpirtin dhe zemrën e tyre, dhe kapen fort pas cilitdo që i ndihmon ata në përmbushjen e atyre interesave. Ashtu si një tregtar i çmendur i cili jep një çmim të lartë për një copë qelqi që nuk vlen pothuajse asgjë, ata ua kushtojnë kohën, e cila është më e larta në vlerë, atyre çështjeve të cilat në realitet dhe në pikëpamjen e njerëzve të së vërtetës nuk vlejnë asgjë. Duke paguar një çmim të tillë të lartë dhe duke e dhënë veten me përkushtimin e të gjitha shqisave, natyrisht kjo do të rezultonte në një sinqeritet të përzemërt që do të jepte sukses në çështjen që e kanë në dorë, dhe prandaj shpartallohen njerëzit e së vërtetës. Si pasojë e këtij shpartallimi, njerëzit e së vërtetës bien në një gjendje poshtërimi, përuljeje, hipokrizie dhe mburrjeje, dhe humbasin sinqeritetin. Dhe si rrjedhojë, njerëzit e së vërtetës janë të detyruar të lajkatohen e të përulen përpara një grushti njerëzish të këqinj e të ulët të dynjasë.

O njerëzit e së vërtetës! O njerëzit e Sheriatit, O njerëzit e Hakikatit -Realitetit- dhe o njerëzit e Tarikatit! O ju që e vlerësoni të vërtetën për hir të së vërtesës! Përpiquni ta largoni këtë sëmundje të tmerrshme, sëmundjen e kundërshtimit e të polemikës, mos i vini re të metat e njëri-tjetrit, i mbyllni sytë tuaj ndaj dobësive të njëri-tjetrit. Silluni në përputhje me parimin e mirësjelljes që është vendosur nga Kur’ani i mrekullueshëm në vërsetin,

“Dhe kur kalojnë pranë ndonjë loje të ligë e bisedë boshe, largohen prej saj me dinjitet e nder”.[15] Vlerësojeni atë si detyrën tuaj themelore, pasi nga përmbushja e saj varet shpërblimi i juaj në botën tjetër. Shmangini grindjet e brendshme meqë po sulmoheni nga armiq të jashtëm, dhe kështu t’i mbroni njerëzit e së vërtetës nga poshtërimi dhe përulja! Praktikojeni me ngulm vëllazërinë, dashurinë dhe bashkimin që urdhërohen në qindra vërsete Kur’anore dhe në hadithe profetike. Themeloni me të gjitha fuqitë tuaja një bashkim të rinjsh dhe një vëllazëri në fe që të jetë më e fortë se sa unioni i njerëzve të dhënë vetëm pas dynjasë! Mos bini në kundërshtime! Askush prej jush të mos thotë: Në vend që ta shpenzoj kohën time të vlefshme në gjëra të tilla të vogla, le ta shpenzoj atë në gjëra më të vlefshme të tilla si lutjet dhe studimi”, duke u tërhequr kështu nga sheshi e duke dobësuar njëherësh unitetin midis muslimanëve. Sepse pikërisht ajo që ti e imagjinon të jetë një çështje e një rëndësie të vogël në këtë xhihad moral -xhihad maënevi- mund të jetë, në fakt, shumë e madhe.

Ashtu si në disa rrethana të pazakonta e të veçanta, ku vrojtimi i një ushtari për çështje islame barazohet në shpërblim me një vit adhurimi -ibadeti- po ashtu në këtë periudhë kur njerëzit e së vërtetës janë dëmtuar keq, dita e vlefshme që ju shpenzoni për disa çështje të vogla në dukje që kanë të bëjnë me luftën morale, mund të jetë e vlefshme sa një mijë ditë, pikërisht ashtu si ora e atij ushtari në vendrojë.

Çfarëdo veprimi që ndërmerret për hir të Zotit xh.sh, nuk mund të ndahet në sasira të vogla apo të mëdha, të vlefshme apo të pavlefshme. Një akt sa një atom që kryhet me sinqeritet dhe për hir të kënaqësisë së Zotit xh.sh. bëhet e zmadhohet si një yll. Ajo që është e rëndësishme nuk është natyra e mjetit të përdorur, pra lloji i punës, por përfundimi që ai sjell. Meqenëse përfundimi është kënaqësia e Zotit xh.sh., dhe substanca e përdorur në punë, pra themeli i punës, është sinqeriteti, atëherë ajo nuk është çështje e vogël, por shumë e madhe.

Shkaku i Shtatë

Kundërshtimi dhe rivaliteti ndërmjet njerëzve të së vërtetës që buron nga xhelozia dhe lakmia për dynjanë; dhe anasjelltas unioni midis njerëzve të dhënë vetëm pas kësaj bote dhe të shkujdesurve nuk buron nga bujaria dhe nga madhështia. Përkundrazi, njerëzit e së vërtetës nuk mundën ta ruanin plotësisht madhështinë dhe aspiratën e lartë që burojnë nga e vërteta, dhe as formën e lavdërueshme të konkurrencës që ekziston në rrugën e Zotit xh.sh.. Me depërtimin e të padenjive prej tyre, ata pjesërisht e keqpërdorin atë formë të palavdërueshme konkurrenceje dhe bien në rivalitet e kundërshtim, duke dëmtuar rëndë si veten ashtu dhe komunitetin islam. Sa për njerëzit e shkujdesjes dhe të çudhëzimit, duke parë se ata kanë humbur burrërinë dhe zellin dhe për shkak të pafuqisë dhe poshtërimit të tyre, i shtrinë duart e ndihmës dhe formuan një bashkim të sinqertë me njerëzit, si do që të ishin ata, madje bien në ujdi edhe me të poshtërit, të urryerit dhe me më të pabesët midis njerëzve, me qëllim që të mos u humbasin përfitimet dhe interesat pas të cilave ata tërbohen; ata nuk i fyejnë drejtuesit dhe shokët që i adhurojnë për hir të interesit; prandaj ata bëjnë marrëveshje serioze me ortakët e tyre në çështje dhe bashkohen rreth atyre përfitimeve, në çdo formë që mund t’u sugjerohet nga interesat e tyre të përbashkëta. Dhe si rrjedhojë e këtij bashkëpunimi të sinqertë, ata fitojnë dobitë dhe përfitimet e dëshiruara.

O njerëzit e së vërtetës që jeni përfshirë në kundërshtime dhe që jeni sprovuar me fatkeqësi për shkak të humbjes së sinqeritetit tuaj dhe dështimet për ta bërë kënaqësinë e Zotit xh.sh. synimin tuaj të vetëm në këtë jetë të fatkeqësisë, dhe u keni shkaktuar njerëzve të së vërtetës poshtërimin dhe humbjen. Në çështjet që lidhen me fenë dhe Ahiretin, nuk duhet të ketë rivalitet, smirë apo xhelozi; në këndvështrimin e realitetit, nuk ka në to si shembulli i këtyre gjërave. Sepse smira dhe xhelozia lindin atëherë kur disa duar shtrihen për të kapur një objekt të vetëm, atëherë kur disa sy fiksohen në një pikë të vetme, dhe kur shumë stomakë vriten për një copë bukë. Së pari, smira buron si pasojë e konfliktit, si pasojë e kundërshtimit dhe rivalitetit, dhe pastaj e xhelozisë. Meqenëse shumë njerëz dëshirojnë të njëjtën gjë, dhe meqenëse dynjaja është kalimtare, nuk mundet t’i kënaqë dëshirat e pakufishme të njeriut, njerëzit bëhen rivalë ndaj njëri-tjetrit.

Ndërsa në botën tjetër, në Ahiret, do t’i jepet një individi të vetëm pesëqind vjetë parajsë, dhe shtatëdhjetë mijë pallate dhe huri; dhe gjithësecili nga njerëzit e parajsës do të jetë plotësisht i kënaqur me pjesën e tij.[16]

Kështu pra është e qartë se nuk ka arsye për rivalitet në Botën tjetër, as nuk mund të ketë atje konkurrencë. Kjo na tregon ne se nuk ka smirë e grindje në veprat e mira që arrijnë në Ahiret. Domethënë, nuk ka vend për xhelozi këtu. Xhelozi i vetëm këtu ose është një hipokrit, i cili kërkon rezultatet materiale të kësaj bote nëpërmjet kryerjes së veprave të mira, ose një njeri i sinqertë por injorant, që duke mos kuptuar qëllimin e vërtetë të veprave të mira, dhe duke mos e kuptuar se sinqeriteti është shpirti dhe themeli i të gjitha veprave të mira, mbjell një lloj rivaliteti dhe armiqësie ndaj njerëzve të graduar nga Zoti xh.sh., ndaj shenjtorëve; ai në fakt po vë në dyshim gjërësinë e mëshirës së Allahut.

Do të përmend këtu një shembull i cili e mbështet këtë të vërtetë:

Njëri nga shokët e mi të mëparshëm kishte urrejtje e armiqësi ndaj një tjetri. Kur këtë të fundit e lavdëruan duke thënë për të: “Ai është burrë i drejtë, Ai është i pranuar tek Zoti xh.sh.”, ne pamë se këto fjalë nuk i shkaktuan atij ndonjë xhelozi ndaj shokut të tij”, pra lëvdata për kundërshtarin nuk e shqetësoi atë. Mirëpo kur dikush tha: “Ai armiku yt është i fuqishëm dhe trim”, ne panë se, papritmas, tek ai u shfaq damari i xhelozisë dhe i rivalitetit. Ndërkohë ne i thamë atij:

“Shenjtëria, drejtësia dhe përkushtimi në fe sigurojnë pozitat më të larta në Ahiret dhe asgjë nuk mund të krahasohet me to; ku është toka me yjet -plejadat? Sa largësi ka ndërmjet tyre! Ne pamë se kur u përmend pozita për kundërshtarin tënd, ty s’të turbulloi, s’të bëri fare përshtypje; ndërsa kur u zu në gojë forca dhe trimëria e tij fizike që gjenden edhe tek demi midis kafshëve të egra, ti shfaqe shenjat e smirës dhe të xhelozisë”. Burri ia ktheu: Në këtë botë, të dy i kemi fiksuar sytë tanë në një objekt të vetëm dhe fuqia, trimëria e veti të tjera të ngjashme me to janë mjetet më të rëndësishme që çojnë në arritjen e pikësynimeve të lidhura me këtë botë. Ishte pikërisht kjo arsyeja që unë u bëra xheloz. Ndërsa lidhur me banesat e botës tjetër dhe me pozitat e saja, ato janë të panumërta dhe atje ndoshta bëhet miku më i dashur e më i ngushtë ai që ka qenë armiku im”.

O njerëzit e të vërtetës dhe të Sufizmit! Që t’i shërbesh të vërtetës nuk është kollaj dhe e lehtë, është si të ruash një peshë të madhe thesari. Ata të cilët e mbajnë atë amanet mbi shpatullat e tyre do të ishin të lumtur e mirënjohës sa herë që duar të fuqishme nxitojnë për të dhënë ndihmën e tyre në mbajtjen e tij.

Kështu, ata që afrohen, duhen pritur me dashuri të sinqertë. Fuqia, ndihma dhe efekti i tyre duhet të vlerësohen më shumë se sa personat e tyre dhe të takohen me respektin e përshtatshëm, pasi ata janë vëllezër të vërtetë sakrifikues. Meqenëse kjo është një detyrë e domosdoshme, atëherë pse i shikoni ata me syrin e rivalitetit dhe të smirës duke humbur kështu sinqeritetin? Ju, kështu do të zbuloheshit para akuzave të frikshme të njerëzve të çudhëzimit, dhe do t’ju vendosnin juve në një nivel shumë më të ulët se sa ky i rrugës që ndiqni, madje ju përqasin me ata që sigurojnë interesat materiale nëpërmjet fesë nën perden e dijes së vërtetë, ju karakterizojnë ju rivalë lakmues të dynjasë dhe me akuza të tjera të padrejta!

Për këtë sëmundje, ilaçi i vetëm është të dënosh nefsin tënd para se të tjerët të të akuzojnë dhe të mos mbash anën e tij; por të shokut. Sipas dijetarëve, arti i debatit është ky: “Kushdo që dëshion, në debatin mbi një çështje, që e vërteta të shfaqet nëpërmjet gjuhës së tij dhe jo nëpërmjet gjuhës së tjetrit, si dhe gëzohet e qetësohet që kundërshtari i tij është në gabim dhe jo në të drejtë, atëherë një person i tillë do të vepronte me padrejtësi”. Jo vetëm kaq, por një person i tillë humbet, sepse kur ai shfaqet fitues në një debat të tillë, ai nuk ka mësuar ndonjë gjë të re, dhe krenaria e tij ndoshta do t’i shkaktojë humbje atij. Ndërsa, në qoftë se e vërteta do të shfaqej nga gjuha e kundërshtarit të tij, kjo nuk do ta dëmtonte atë dhe as nuk do t’i shkaktonte mendjemadhësi, veç do të mësonte një gjë të re. Domethënë, kërkuesi i së drejtës e frenon nefsin e tij për hir të së vërtetës. Edhe në qoftë se të drejtën e gjen te kundërshtari i tij, ai do ta pranonte me dëshirë dhe do ta mbështeste atë me gëzim.

Atëherë, në qoftë se njerëzit e fesë, njerëzit e së vërtetës, njerëzit e tarikatit sufi dhe njerëzit e dijes, do ta merrnin këtë parim si udhëzuesin e tyre, ata do të fitonin sinqeritetin, dhe do të ishin të suksesshëm në ato detyra që i përgatisin ata për Ahiretin. Nëpërmjet mëshirës së Zotit xh.sh., ata do të çlirohen nga kjo fatkeqësi dhe nga ky mjerim i tmerrshëm prej të cilave po vuajnë aktualisht.

“Lavdia të takon ty! Ne nuk dimë asgjë më tepër nga ç’na ke mësuar Ti. Vërtet që vetëm Ti je i Gjithëdituri, i Gjithurti.[17]

* * *

[1] Kur’an, 39:2

[2] Shënim: Ajo që të detyron të falënderosh Allahun për këtë krahinë të bekuar Ispartën, të cilës Ai i dhuroi një fat të madh, është se atje nuk shfaqet ndonjë polemikë e përzier me smirë midis të devotshmive, të atyre që ndjekin tarikatin Sufi dhe midis dijetarëve fetarë; madje edhe në qoftë se ajo do të shfaqej, ajo është shumë më e vogël në krahasim me krahinat e tjera. Dhe megjithëse dashuria e vërtetë dhe bashkimi nuk janë ashtu siç duhet, përsëri rivaliteti i dëmshëm dhe smira e urryer nuk ekzistojnë këtu në krahasim me vendet e tjera. Autori.

 

[3] Dihet se të tërhequrit e njerëzve -për t’i bërë ata për vete- nuk mund të kërkohet, ajo vetëm dhurohet. Prandaj askush nuk duhet të gëzohet që njerëzit janë orientuar drejt tij, sepse kjo sjell humbjen e sinqeritetit dhe vendin do ta zinte hipokrizia. Në qoftë se të tërhequrit e njerëzve do të shoqërohej nga dëshira për famë e nderim, atëherë kjo nuk do të ishte më një shpërblim e çmim, por qortim dhe ndëshkim i rreptë për mungesë sinqeriteti.

Po, të tërhequrit e vëmendjes së njerëzve drejt tij dhe kërkimi i famës dhe i një nderimi të tillë, dëmton sinqeritetin, i cili është burimi i jetshmërisë, i forcës jetësore, për të gjitha veprat e mira; madje edhe në qoftë se ata dhurojnë një kënaqësi të vogël e cila vazhdon deri tek dera e varrit, mirëpo nga ana tjetër e asaj dere, matanë, asnjë njeri nuk duhet të dëshirojë të tërhequrit e vëmendjes së njerëzve për t’i bërë ata për vete, por t’ua mbathë këmbëve dhe të largohet shpejt prej saj. Prandaj ruhuni nga fama e nga pozita dhe mos vraponi pas tyre!

[4] Kur’an, 11:29

[5]Shënim: Duhet gjithashtu që njeriu të marrë si udhëzuesin e tij cilësinë e “Të preferuarit e të tjerëve mbi vetveten”, të njëjtën cilësi të Sahabëve të Profetit a.s.m. e cila vlerësohet në Kur’anin e shenjtë. Për shembull, kur jepet një dhuratë ose kur përmbushet një sadeka -akt bamirësie-, njeriu duhet gjithmonë të preferojë marrësit e tjerë mbi vetveten, dhe të mos pranojë ndonjë shpërblim material për shërbimet fetare, madje ai nuk duhet ta kërkojë atë shpërblim as edhe me zemër. Dhe në qoftë se do të fitonte diçka nga ky lloj, le ta konsiderojë atë thjesht një mirësi Hyjnore, duke mos mbetur nën obligimin e njerëzve. Asgjë materiale nuk duhet të kërkohet si shpërblim për shërbimin fetar, me qëllim që të mos humbasë sinqeriteti. Komuniteti edhe në qoftë se e ka për detyrë të garantojë jetesën e këtyre. Ashtu siç ata meritojnë edhe zeqat, veçse ama këta punonjës nuk duhet t’u kërkojnë gjë njerëzve; ndoshta ajo mund t’iu dhurohet atyre. Madje edhe në qoftë se atyre do t’u dhurohej ndonjë gjë, ata të mos e marrin atë si shpërblim për shërbimin e tyre ndaj fesë. Do të ishte mirë që njeriu të preferonte mbi vetveten të tjerët të cilët janë më të meritueshëm, të kishte kënaqësi të plotë me atë furnizim që i ka caktuar Zoti xh.sh; dhe të mjaftohej me të, duke manifestuar kështu kuptimin e vërsetit,

 “Dhe i parapëlqejnë (të shpërngulurit) mbi veten e tyre, edhe pse ata vetë kishin nevojë për të”, (Kur’an, 59:9) dhe atëherë njeriu do të mund të ishte i shpëtuar nga ky rrezik i tmerrshëm dhe do të fitonte sinqeritetin.

[6] Kur’an, 5:99

[7]Po,  “kushdo që kërkon me seriozitet, do të gjejë”, është një rregull i të vërtetës. Rrezja e tij është gjithëpërfshirëse dhe përfshin edhe çështjen tonë gjithashtu.

[8] Madje vërtetohet në një hadith të saktë profetik se Muhammedi a.s.m. ka thënë: Në Fundin e botës besimtarët e vërtetë krishterë do të bashkohen me pasuesit e Kur’anit dhe do të luftojnë armikun e tyre të përbashkët, pafesinë. Gjithashtu në fundin e botës, njerëzit e fesë dhe të vërtetës do ta ndjejnë nevojën për t’u bashkuar me sinqeritet jo vetëm me vëllezërit e tyre, por edhe me besimtarët e vërtetë dhe shpirtërore kristianë, duke i ndërprerë përkohësisht debatet dhe polemikat për pikëpamjet e kundërta, me qëllim që të luftojnë armikun e përbashkët agresiv, ateizmin. Autori

[9] Ajo çfarë e mbështet këtë pretendimin tonë është se, “Organizata më e fuqishme dhe më efektive në Perëndim është ajo e të drejtave të gruas dhe e lirisë së saj, megjithëse gratë konsiderohen seks i butë dhe të brishta. Po kështu edhe organizatat armene, pavarësisht se janë të dobëta në krahasim me ato të popujve të tjerë, me fuqinë dhe vetëmohimin janë një provë tjetër që mbështet mendimin tonë. Autori

[10] Kur’an, 12:30

[11] arabishtja ka forma të veçanta për të dyja gjinitë – përkthyesi

[12] Kur’an, 49:14

[13] Kur’an, 8:46

[14] Kur’an, 5:2

[15] Kur’an, 25:72

[16] Një pyetje e rëndësishme që vjen nga një person i shquar:

Sipas hadithit të profetit Muhammed a.s.m., “gjithësecilit në parajsë do t’i jepet pesëqind vjet”, si mund ta kapë këtë të vërtetë aftësia jonë mendore?

Përgjigjja: Ashtu si në këtë dynja, gjithësecili ka botën e tij private të përkohshme dhe të kufizuar, që shtylla e saj është jeta e tij, dhe kënaqet prej saj me çfarë të dojë me anë të shqisave të tij të jashtme e të brendshme, saqë ai madje mund të thotë: “Dielli është llamba ime, yjet janë qirinjtë e mi”, dhe prania e krijesave të tjera dhe e qënieve të gjalla në asnjë mënyrë nuk e mohojnë të drejtën e kësaj pronësisë së tij, pasi këto gjëra ndrisin, shkëlqejnë dhe ndriçojnë botën e tij private. Po kështu në xhennet -megjithëse me një ndryshim shumë të madh- përveç kopshteve të secilit besimtar që përmbajnë mijëra pallate e huri, ai besimtar ka pesëqind vjet nga parajsa e përgjithshme. Ai do të përfitojë nga kjo parajsë dhe nga kjo përjetësi nëpërmjet shqisave dhe ndjenjave të tij, sipas shkallës së zhvillimit që ka arritur çdo besimtar. Prania e të tjerëve dhe shoqërimi i tyre me të, në parajsën e përgjithshme, nuk i pakësojnë mirësitë e tij, as shijet e tij dhe as të drejtën e pronësisë së tij; por përkundrazi, ata e gjallërojnë Xhennetin e tij të veçantë dhe e stolisin atë parajsë të gjërë. Ashtu siç kënaqet njeriu në dynja me gojën e tij, me veshin e tij, me syrin e tij, dhe me të gjitha shqisat dhe ndjenjat e tij për një orë në një kopsht, ose në një shëtitje, ose në një periudhë një mujore në një mbretëri, ose në një vit të jetës së tij kur kënaqet në një udhëtim, po kështu është në parajsë, por kënaqësia e shijes dhe e nuhatjes në atë mbretëri të përjetshme në një hapësirë kohore prej një viti të plotë, është si ajo e një oreje të vetme që kaloi njeriu në këtë jetë të përkohshme në një kopsht.

Shqisat e të parit dhe e të dëgjuarit kënaqen në atë mbretëri të përhershme nga njëri skaj në tjetrin, brenda një udhëtimi pesëqindvjeçar duke provuar kënaqësitë që i përshtaten përjetshmërisë së asaj bote; një kënaqësi e tillë prej atij udhëtimi pesëqindvjeçar është si kënaqësia që e provon njeriu brenda një udhëtimi që ai kalon gjatë një viti në këtë dynja.

Çdo besimtar do të përfitojë atje sipas rangut të tij shpirtëror, dhe do të fitojë gëzim e kënaqësi nëpërmjet shqiseve të tij të cilat do të shtrihen dhe zhvillohen në lidhje me shpërblimin që ai ka fituar në këtë dynja dhe me veprat e mira që ai ka kryer.

[17] Kur’an, 2:32