Fjala e Njëzet e Pestë

Lexo PDF

TRAJTESA E MREKULLISË SË KUR’ANIT

 

Kur ke në dorë një mrekulli të përjetshme, si Kur’ani, të kërkosh provë të mëtejshme, për mendjen time, duket si e tepërt.

Ndërsa kur ke në dorë një provë realiteti si Kur’ani, t’i bësh të heshtur ata që e mohojnë, nuk do të më jepte siklet në zemrën time.

 

KUJTESË

[Në fillim të kësaj Fjale, ne synuam ta shkruanim këtë fjalë si pesë drita, por në fund të dritës së parë, ne u detyruam ta shkruanim shumë shpejt me qëllim që ta shtypnim atë me alfabetin e vjetër Osman. Në disa ditë, madje ne shkruam njëzet deri në tridhjetë faqe në dy ose tre orë. Prandaj duke i shkruar këto tri drita, në mënyrë të shkurtuar e të përmbledhur, ne tani i kemi lënë dy të fundit. Unë shpresoj se vëllezërit e mi do t’i shikojnë me drejtësi e me tolerancë të metat, mangësitë, vështirësitë e gabimet të cilat mund të më atribuohen.]

Shumica e vërseteve në këtë trajtesë të mrekullisë së Kur’anit, ose kanë qenë shkak kritike nga ateistët, ose janë kundërshtuar nga shkencëtarët, ose kanë qenë subjekt dyshimi e mosbesimi nga shejtanët midis xhindeve e njerëzve.

Kështu, “Fjala e Njëzet e Pestë” ka shpjeguar të vërtetat dhe pikat e holla të atyre vërseteve në një mënyrë të tillë, saqë çështjet të cilat ateistët e shkencëtarët i imagjinojnë të jenë gabime, janë provuar sipas parimeve shkencore të jenë shkreptimat e mrekullisë dhe burimet e plotësimeve të elokuencës së Kur’anit. Me qëllim që të mos shkaktohet neveri, janë dhënë përgjigje vendimtare pa përmendur dyshimet e tyre. Vetëm në “Stacionin e Parë të Fjalës së Njëzetë,” dyshimet e tyre janë pohuar në lidhje me tre ose katër vërsete si:

وَ الشَّمْسُ تَجْرِى , وَ الْجِبَالَ اَوْتَادًا

 “Edhe dielli rend në rrugën e tij.”[298]  “Dhe malet (i bëmë) si shtylla mbështetëse?’’[299]

Gjithashtu, ndonëse kjo “Trajtesë e Mrekullisë së Kur’anit” u shkrua në mënyrë shumë të përmbledhur e me shpejtësi shumë të madhe, në lidhje me shkencën e retorikës dhe shkencat e Arabishtes, ajo është shpjeguar në një mënyrë aq shkencore të thellë e të fuqishme, saqë i ka habitur edhe dijetarët. Megjithëse jo gjithkush që e studion atë do t’i kuptojë të gjitha çështjet e diskutuara, ndodhet një pjesë kuptimplote për gjithësecilin në kopshtin e saj. Pavarësisht të gjitha mangësive në frazeologji dhe në mënyrën e të shprehurit, për shkak se u shkrua shumë shpejt e në rrethana të ngatërruara, ajo shpjegon të vërtetën dhe realitetin e çështjeve më të rëndësishme, nga këndvështrimi i njohjes.

Said Nursi

* * *

 

 

 

TRAJTESA E MREKULLISË SË KUR’ANIT

 

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ اْلاِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى اَنْ يَاْتُوا بِمِثْلِ هذَا اْلقُرْآنِ لاَ يَاْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا

Me Emrin e All-llahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti.

“Thuaj: Nëse njerëzimi dhe xhindet do të mblidheshin të gjithë bashkë të nxirrnin ngjasimin e këtij Kur’ani, ata nuk do ta bënin dot përngjasimin e tij, edhe sikur ta ndihmonin njëri-tjetrin.”[300]

[Njërin nga afërsisht dyzet aspektet e shpjegimit të mrekullueshëm të Kur’anit të gjithurtë, thesarin e mrekullive dhe mrekullinë më të madhe të Muhammedit a.s.m., unë e kam treguar në trajtesat e mia të arabishtes, në Risale-i Nur arabisht, tek komenti im Kur’anor, i quajtur “Isharatul-Ixhaz – Shenjat e mrekullisë”, dhe tek “Njëzet e Katër Fjalët”e kaluara, të cilat e paraprinë këtë. Tani, unë do të shpjegoj deri diku vetëm pesë nga ato aspekte, dhe brenda tyre, në mënyrë të shkurtuar, do t’i përfshij aspektet e tjerë. Ndërsa tek parathënia do të jap një përkufizim të Kur’anit të mrekullueshëm e të natyrës së tij. ]  

 

PARATHËNIE

Parathënia përbëhet nga “Tri pjesë”

 

PJESA E PARË:  Ç’është kur’ani? Si përkufizohet ai?

Përgjigjja: Siç është shpjeguar në Fjalën e Nëntëmbëdhjetë, dhe siç provohet tek Fjalët e tjera, Kur’ani:

• Është interpretues parapërjetësie i librit të madh të universit…
• Dhe interpretuesi i paspërjetësisë i gjuhëve të ndryshme që recitojnë vërsetet e krijimit…
• Është komentuesi i librit të botëve të dukshme e të padukshme…
• Është zbuluesi i thesareve jolëndorë të Emrave Hyjnorë të fshehura në faqet e tokës e të qiejve…
• Është çelësi i të vërtetave të fshehura poshtë këtyre rreshtave të ngjarjeve…
• Është gjuha e botës së padukshme në botën e dukshme…
• Është thesari i mirësive të Krijuesit Mëshirëplotë dhe i adresimit Hyjnor të parapërjetësisë, i cili vjen nga bota e padukshme matanë perdes së kësaj bote të dukshme…
• Është dielli, themeli dhe plani i botës shpirtërore të Islamit…
• Është harta e shenjtë e botëve të Ahiretit…
• Është komentuesi i shquar, shpjeguesi i qartë, prova përcaktuese dhe interpretuesi i saktë i Esencës Hyjnore, i Atributeve, i Emrave dhe i Veprave…
• Është Edukatori i kësaj bote të humanizmit…
• Dhe drita e humanizmit më të madh i cili është Islami…
• Dhe është urtësia e vërtetë e llojit njerëzor…
• Dhe është udhëzuesi dhe drejtuesi i vërtetë që e çon njerëzimin në lumturi…
• Dhe ai për njeriun është: Një libër urtësie, libër ligji, libër duaje, libër adhurimi, libër urdhëri e thirrjeje, libër përmendjeje dhe libër mendimi…
• Është një libër i vetëm gjithëpërfshirës i shenjtë dhe burim për të gjithë librat që përmbushin të gjitha nevojat shpirtërore të njerëzimit.
• Dhe është një libër qiellor, si një bibliotekë e shenjtë, që jep libra të përshtatshëm për metodat e evlijave, të sinqertëve dhe të dijetarëve, rrugët dhe metodat e të cilëve janë të gjitha të ndryshme dhe, është i përshtatshëm të ndriçojë çdo rrugë e metodë.

 

PJESA E DYTË Dhe Plotësimi i Përkufizimit

Siç është shpjeguar e provuar tek “Fjala e Dymbëdhjetë”, meqenëse ka ardhur nga Froni Sublim, nga Emri më i Madh dhe nga shkalla më e lartë e çdo Emri, Kur’ani është fjala e All-llahut, me cilësinë e Tij, Krijuesi i të gjitha botëve;

• Është Urdhri i All-llahut. xh.sh., me cilësinë Zoti i të gjitha qënieve;
• Është fjalimi i Tij me cilësinë e Tij, Krijuesi i qiejve e i tokës;
• Është një ligjëratë e lartë nga këndvështrimi i Hyjnisë Absolute;
• Është një fjalim parapërjetësie në Emrin e Sovranitetit universal Hyjnor.
• Ai gjithashtu është një regjistër i mirësive të të Gjithëmëshirshmit të Vetëm, nga këndvështrimi i Mëshirës së Tij gjithëpërfshirëse e që rrethon gjithçka.
• Ai është një koleksion i mesazheve Hyjnore që shpjegojnë Madhështinë e Hyjnisë meqë në fillimet e disave ndodhen simbole e shifra.
• Dhe ai është libri i shenjtë plot urtësi dhe duke zbritur nga gjithëpërfshirja e “Emrit më të Madh” shikon e inspekton të gjitha anët e Fronit Sublim.

Për shkak të këtij misteri, me përshtatshmërinë më të plotë, i është dhënë Kur’anit titulli  “Kelamull-llah” Fjala e All-llahut, dhe ky emër i jepet vazhdimisht.

Pas Kur’anit vjen niveli i librave dhe i fletëve të shenjta të profetëve të tjerë. Sa për Fjalët e tjera Hyjnore të cilat janë të pafund, disa prej tyre janë biseda në formë inspirimi, që burojnë e bëhen të dukshme nëpërmjet një nderimi e vlerësimi të veçantë, një titulli të pjesshëm, nëpërmjet një manifestimi të veçantë, të një Emri të veçantë, me një akt të veçantë Hyjnor e një sovraniteti të veçantë Hyjnor dhe përmes një Mëshireje të veçantë. Inspirimet -frymëzimet- e engjëjve, e njerëzve dhe inspirimet e kafshëve ndryshojnë shumë për sa i përket tërësisë dhe veçantisë.

 

PJESA E TRETË

Kur’ani i shenjtë, është një libër qiellor, i cili përfshin në mënyrë të përmbledhur librat e të gjithë profetëve, që kohët e të cilëve ishin të gjitha të ndryshme, si dhe veprat e të gjithë Evlijave dhe të dijetarëve të pastër që rrugët dhe metodat e të cilëve janë të gjitha të ndryshme. Gjashtë aspektet e Kur’anit janë të gjitha të shndritshme e të pastruara prej errësirës së dyshimeve dhe të skepticizmit; pika e tij e mbështetjes është shpallje e vërtetë qiellore dhe fjalë parapërjetësie; synimi e qëllimi i tij, në mënyrë të vetëkuptueshme, është lumturia e përjetshme; aspekti i tij i brendshëm, në mënyrë të qartë, është udhëzim i pastër;  aspekti i tij i sipërm, domosdoshmërisht, janë dritat e besimit;  aspekti i poshtëm është dëshmi e pamohueshme dhe provë me shkallën e njohjes së sigurisë; aspekti i tij i djathtë, në mënyrë të provuar, është dorëzimi i zemrës dhe i ndërgjegjjes; aspekti i tij i majtë, me shkallën e shikimit të sigurisë, është nënshtrimi i arsyes dhe i mendjes me bindje të plotë;  fruti i tij, me shkallën e sigurisë absolute, është Mëshira e të Gjithëmëshirshmit të Vetëm, dhe bota e Parajsës;rangu dhe këndshmëria e tij, sigurisht, pranohen nga engjëjt, njerëzit dhe xhindet.

Secili nga atributet, në këto tre pjesë që lidhen me përkufizimin e Kur’anit, janë provuar në mënyrë vendimtare në pjesët e tjera, ose do të provohen. Pretendimet tona nuk janë thjesht pretendime pa argumente, por secili mund të provohet me argumente të qarta.

* * *

 

 

DRITA E PARË

Kjo Dritë përbëhet nga “Tri Rreze”

 

RREZJA E PARË

Kjo është elokuenca e Kur’anit, e cila është në shkallën e mrekullisë. Elokuenca e tij është një elokuencë e mrekullueshme që buron nga bukuria e mirërenditjes së fjalës së tij, nga bukuria e plotësimit të thukëtisë së tij, mahnitja e stilit, veçantia e këndshmëria e tij, epërsia e qartësia e shpjegimit të tij, fuqia dhe vërtetësia e kuptimeve të tij dhe nga pastërtia e rrjedhshmëria e gjuhës së tij. Ai për njëmijë e treqind vjet ka sfiduar letrarët e oratorët më të shquar, shkollarët e dijetarët më të mëdhenj dhe gjenitë më të ndritur të njerëzimit, dhe u bëri ftesë ta kundërshtojnë atë. Ai i ka provokuar shumë ata. Dhe megjithëse u ka bërë ftesë për ta kundërshtuar, ata gjeni, kokat e të cilëve preknin qiejt me krenarinë e mendjemadhësinë e tyre, nuk kanë qenë në gjendje as edhe të hapnin gojët e tyre për ta kundërshtuar dhe kanë ulur krejtësisht kokën e tyre.

Kështu, ne do ta tregojmë mrekullinë në elokuencën e tij në dy aspekte.

Aspekti i parë: Ai posedon mrekulli dhe mrekullia e tij ekziston për arsyet e mëposhtme: Shumica e banorëve të Gadishullit Arabik në atë kohë ishin analfabetë. Për shkak të saj, në vend të shkrimit, ata i ruajtën burimet e krenarisë së tyre, ngjarjet e tyre historike, proverbat e tyre dhe urtësitë që do t’i ndihmonin ata për moralet e bukura të tyre, nëpërmjet poezisë dhe elokuencës. Përmes joshjes së poezisë dhe elokuencës, thëniet kuptimplote do të mbeteshin në kujtesën e njerëzve e do t’u përcilleshin brezave vijues. Kjo nevojë e bashkëlindur tek ata, i shtyu që elokuenca dhe oratoria të ishin artikujt më të dëshirueshëm në tregjet e tyre shpirtërore. Madje një person letrar elokuent i një fisi ishte si heroi më i madh kombëtar dhe simboli i lavdisë së tij, dhe për shkak të tij ata fituan krenarinë e tyre më të madhe. Kështu, ai popull inteligjent, i cili sundoi botën me anë të inteligjencës së tij pas ardhjes së Islamit të tyre, ishte midis popujve të botës në shkallën më të avancuar e më të lartë të elokuencës. Elokuenca ishte gjëja më e kërkuar midis tyre, ishte shkaku i krenarisë së tyre dhe gjëja për të cilën ata kishin nevojën më të madhe. Elokuenca kishte një vlerë të tillë të lartë, saqë dy fise do të bënin luftë për fjalën e një personi letrar, dhe do të bënin paqe po prej fjalës së tij. Ata, madje, shkruan me flori në murin e Qabesë shtatë kasidet (poemat) e shtatë poetëve të cilat u quajtën“el-Mual’leka es-Seb’a” dhe ishin simbol i krenarisë së tyre.

Kështu, në një kohë të tillë, kur elokuenca ishte gjëja më e kërkuar, u shpall Kur’ani, ashtu si në kohën e Musait a.s. kur magjia ishte gjëja më e kërkuar dhe, ashtu si në kohën e Isait a.s. -Jezusit- që ishte mjekësia ajo që kërkohej më tepër.Prandaj më të rëndësishmet e mrekullive ishin në ato fusha. Dhe pikërisht atëherë, Kur’ani i ftoi oratorët arabë ta kundërshtonin, edhe sikur me më të shkurtrën e sureve. Ai i sfidoi ata me dekretin e:

وَاِنْ كُنْتُمْ فِى رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَاْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ

Dhe nëse ju dyshoni për atë (Kur’anin) që Ne i kemi zbritur robit Tonë, atëherë bëni edhe ju një sure të ngjashme si ajo.”[301]

Kur’ani gjithashtu thotë: “Por nëse nuk e besoni atë, do të mallkoheni! Do të hyni në Xhehennem!” Ai e theu krenarinë e tyre në mënyrën më të frikshme dhe përbuzi mendjemadhësinë e tyre. Ai i dënoi ata së pari me zhdukje të përhershme, dhe pastaj me zhdukje të përjetshme në Xhehennem bashkë me zhdukjen e kësaj bote. Ai thotë: “Ose më kundërshtoni mua, ose ju dhe pronat tuaja do të zhdukeni për shkak se po insistoni në mohim!”

Atëherë, po të kishte qenë i mundur kundërshtimi, a do të ishte e mundur të zgjidhej lufta dhe shkatërrimi kur kjo ishte rruga më e rrezikshme e më e vështira;  ndërsa para tyre ishte një zgjidhje e lehtë, si kundërshtimi i Kur’anit me një ose dy rreshta duke shfuqizuar pretendimin e tij e duke e sfiduar atë? Po, a do të ishte e mundur për atë popull të zgjuar, atë komb të mençur politikisht, të cilët në një kohë qeverisën botën me politikat e tyre, të linin rrugën më të gjatë e më të shkurtër, të kollajtë e më të lehtë, e të zgjidhnin rrugën më të vështirë e cila do t’ua flakte jetën dhe pasuritë e tyre në rrezik? Sepse, në qoftë se letrarët e tyre do të mundnin ta kundërshtonin me pak fjalë, Kur’ani do të kishte hequr dorë nga pretendimi i tij dhe kështu, do të kishin shpëtuar nga katastrofa materiale e morale. Ndërsa ata zgjodhën një rrugë të frikshme e të gjatë, si lufta. Kjo do të thotë se ishte e pamundur të kundërshtohej Kur’ani me fjalë;  vërtet, kjo ishte e pamundur. Prandaj ata u detyruan ta luftonin atë me shpatë.

Për më tepër, ka dy motive shumë të fuqishëm për ta kundërshtuar Kur’anin dhe për të prodhuar si ai.

I Pari: Ambicia e armiqve të tij për ta kundërshtuar.

I Dyti : Kënaqësia e miqve të tij për ta imituar.

Për shkak të këtyre dy motiveve detyruese, janë shkruar me miliona libra në arabisht, por asnjëri nga ato nuk i ngjason Kur’anit, sepse cilido që i shikon ato libra dhe Kur’anin –qoftë i ditur apo i paditur– sigurisht thotë: “Kur’ani nuk u ngjason këtyre.” Askush nga ata nuk ka qenë në gjendje ta imitojë atë.” Atëherë Kur’ani ose është më i ulët se ato të gjithë, por kjo është e padenjë dhe krejtësisht e pamundur sipas konsensusit të miqve e të armiqve njëlloj, ose Kur’ani është sipër të gjithë atyre librave të shkruar.

Në qoftë se ti thua: “Si ta dimë se askush nuk ka bërë përpjekje për ta kundërshtuar dhe se askush nuk ka patur besim të mjaftueshëm tek vetja e tij për ta sfiduar Kur’anin, dhe se ndihma e ndonjërit për dikë tjetër ka qenë pa dobi?”

Përgjigjja: Në qoftë se kundërshtimi do të kishte qenë i mundur, padyshim përpjekja do të kishte qenë bërë, sepse ajo ishte çështje nderi e krenarie dhe jeta e pasuria ishin në rrezik. Dhe në qoftë se do të kishte patur vërtet përpjekje, sigurisht do ta kishin mbështetur shumë një përpjekje të tillë, sepse ata që e kundërshtojnë të vërtetën me kryeneçësi kanë qenë gjithmonë shumë. Në qoftë se ajo do të kishte pasur shumë mbështetës, ata sigurisht do të ishin bërë të famshëm me të, sepse madje edhe diskutimet e parëndësishme tërheqin çudinë e njerëzve dhe gjejnë famë në histori e tregime. Kështu, një diskutim a kundërshtim i jashtëzakonshëm dhe një ngjarje e tillë si ajo, nuk do të kishte mbetur sekret. Gjërat më të shëmtuara e të ulëta kundra Islamit janë treguar e janë bërë të famshme. Ndërsa përveç një ose dy tregimeve rreth Musejleme Gënjeshtarit, asgjë tjetër nuk është njoftuar. Musejleme ishte shumë elokuent, por kur krahasohet me komentimin e Kur’anit i cili ka një bukuri të pafund, fjalët e atij gënjeshtari kalonin në faqet e historisë si fjalë boshe e absurditete.

Kështu, mrekullia e elokuencës së Kur’anit është aq e sigurtë sa, dy edhe dy bëjnë katër. Dhe kështu është çështja.

Aspekti  i  dytë: Ne tani do të shpjegojmë në “Pesë pika” urtësinë e mrekullisë së Kur’anit që përfshihet në elokuencën e tij.

Pika e parë: Në renditjen e fjalëve të Kur’anit ka një elokuencë të mrekullueshme dhe një pastërti stili. Nga fillimi gjer në fund, Isharatul I’xhaz “Shenjat e mrekullisë” e demonstrojnë këtë elokuencë e thukëti në renditjen e fjalëve.

Ashtu si akrepat e një sahati që tregojnë sekondat, minutat dhe orët ku secili prej tyre plotëson rregullin e të tjerëve, po kështu veprojnë strukturat në format e çdo fjalie të Kur’anit të Gjithurtë, rregulli që është në fjalët e tij dhe rendi në marrëdhënie midis fjalive. Dhe kjo u shpjegua me qartësi të plotë tek “Isharatu-l I’xhaz”. Cilido që dëshiron le ta hedhë vështrimin e ta shohë këtë elokuencë të mrekullueshme në renditjen e fjalëve. Këtu ne do të përmendim një ose dy shembuj, me qëllim që të demonstrojmë rendin e fjalëve në pjesët e një fjalie si një e tërë.

Shembulli i parë:

وَلَئِنْ مَسَّتْهُمْ نَفْحَةٌ مِنْ عَذَابِ رَبِّكَ

“Dhe në qoftë se vetëm një frymë e ndëshkimit të Mbështetësit (Zotit) tënd do t’i prekte ata…”[302]

Në këtë fjali dëshiron të tregojë dënimin si të tmerrshëm përmes shfaqjes së rreptësisë në sasinë më të vogël. Domethënë, ajo shpreh pakicë ose zvogëlim dhe të gjitha pjesët e fjalisë, gjithashtu, e shikojnë këtë pakicë dhe e përforcojnë atë.

Kështu fjalët,  لَئِنْ “Dhe në qoftë se” tregojnë dyshim dhe dyshimi shikon pakicën.

Fjala  مَسَّ “Do t’i prekte” do të thotë, me prek lehtë, me të lehtë, dhe shpreh një sasi të vogël. Fjala نَفْحَةٌ “frymë”, lënda e saj është një erë e lehtë dhe tregon pakicë. Ashtu siç tregon forma e saj numrin njëjës “një frymë”, i cili tregon pakicë, gjithashtu tenvini duke treguar trajtë të pashquar tek fjala نَفْحَةٌ “një frymë” shpreh pakicë ose zvogëlim dhe do të thotë se është aq i vogël saqë zor se mund të njihet.  Fjala مِنْ“…prej (prej, i dënimit)…” tregon ndarje ose pjesë;  ajo do të thotë, pak, një thërrime, gjë që tregon pakicë. Fjala  عَذَابِ “…dënim” tregon një lloj të lehtë dënimi në lidhje me ndëshkimin (nekal) ose dënimin (ikab), dhe sugjeron një sasi të vogël. Fjala رَبِّكَ“e Mbështetësit (Zotit) tënd”  që aludon mëshirë e dhembshuri dhe duke u përdorur në vend të Atributeve Hyjnore: El-Kahhar, El-Xhebbar, El-Muntekim, Nënshtrues, Detyrues ose Hakmarrës, tregon gjithashtu pakicë.

Kështu fjalia tregon: “Në qoftë se dënimi është i rreptë e me efekt të tillë përmes më të voglës (më të paktës pjesë të tij), atëherë mund ta krahasosh se sa i tmerrshëm do të ishte dënimi Hyjnor.” Kështu, sa shumë e shikojnë dhe e ndihmojnë njëra-tjetrën këto pjesë të vogla të kësaj fjalie, dhe si e përforcon secila pjesë me gjuhën e saj qëllimin e të tërës. Ky shembull që dhamë i shikon fjalët dhe qëllimin në një shkallë.

Shembulli i dytë:

وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ

“…Dhe shpenzojnë (japin në rrugë të Zotit) nga ajo që (çfarë) Ne u kemi dhuruar atyre si ushqim.”[303]

Pjesët e kësaj fjalie tregojnë pesë kushte që e bëjnë të pranueshme dhënien e sadekasë, lëmoshës.

Kushti i parë: Është të jepet aq lëmoshë sa që dhënësi të mos bëhet vetë i nevojshëm për të marrë lëmoshë. Ajo e shpreh këtë kusht nëpërmjet ndarjes ose pjesëve të nënkuptuara me anë të وَمِمَّا“nga ajo” tek fjalët e vërsetit  مِنْ “nga ajo që”.

Kushti i dytë: Është jo t’ia marrë Aliut e t’ia japë Veliut, por të japë nga pasuria e vet. Fjalët,  رَزَقْـنَاهُمْ “Që Ne u kemi dhuruar atyre si ushqim” e shprehin këtë kusht. Ajo do të thotë: “Jep nga ushqimi që është i yti.”

Kushti i tretë: Është të mos vendosë detyrim për marrësin; të mos e bëjë marrësin borxhli ndaj tij. Fjala نَا “Ne” tek fraza رَزَقْـنَا “Që Ne u kemi dhënë atyre si ushqim” e pohon këtë kusht. Domethënë: “Unë ua jap juve ushqimin; kur ju u jepni shërbëtorëve të Mi diçka nga pasuria Ime, ju nuk mund t’i vendosni ata nën ndonjë obligim.”

Kushti i katërt: Ju duhet t’ia jepni lëmoshën një njeriu, i cili do ta shpenzonte atë për nevojat më të domosdoshme të jetesës së tij, sepse lëmoshat që u jepen atyre që i prishin kot, janë të papranueshme. Fjala يُـنْـفـِقُونَ “Dhe shpenzojnë” e tregon këtë kusht.

Kushti i pestë: Është të japë në Emrin e Zotit xh.sh. Fjalët   رَزَقْـنَاهُمْ “Që Ne u kemi dhënë atyre si ushqim” e shprehin këtë. Domethënë. “Pasuria është e Imja.” “Ju duhet ta jepni atë në Emrin Tim.” Këto kushte mund të zgjaten. Domethënë, çfarë forme duhet të marrë dhënia e lëmoshës dhe me çfarë pasurish;  ajo mund të jepet në formë mësimi e njohurie, mund të jepet me fjalë ose nëpërmjet të vepruarit, ose si këshillë. Fjala, مَا “Ajo që (çfarë)” tek fraza  مِمَّا “nga ajo që” i tregon këto lloje të ndryshme nëpërmjet përgjithësisë së sajë; dhe për më tepër, ajo vetë i tregon ato në këtë fjali, sepse ajo është absolute dhe shpreh përgjithësimin.

Kështu, në këtë fjali të shkurtër, duke përshkruar dhënien e lëmoshës, ajo i hap mendjes një sferë të gjërë me këto pesë kushte, dhe ia dhuron atë asaj përmes pjesëve të saj. Dhe kështu, në fjalinë si një e tërë, renditja e fjalëve ka shumë aspekte. Në të njëjtën mënyrë, midis fjalëve, renditja e fjalëve është brenda një sfere të gjërë dhe ka shumë pamje.

Edhe midis frazave, për shembull tek, قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ “Thuaj: Ai është All-llahu, Një i Vetëm”[304], ndodhen gjashtë fjali, tre nga ato janë pohore, dhe tre janë mohore. Ajo provon gjashtë shkallët e Njësisë Hyjnore, dhe në të njëjtën kohë mohon gjashtë mënyrat e të përshkruarit ortakë me Zotin xh.sh.. Secila fjali është edhe provë e fjalive të tjera, edhe rezultat, sepse çdo fjali ka dy kuptime. Përmes një kuptimi ajo bëhet rezultati, dhe përmes tjetrit bëhet prova. Domethënë, brenda sures Ihlas  përfshihen tridhjetë sure të përbëra nga prova, që demonstrojnë njëra-tjetrën aq të mirërenditura si sureja Ihlas. Për shembull:

قُلْ هُوَ اللّهُ ِلاَنَّهُ اَحَدٌ ِلاَنَّهُ صَمَدٌ ِلاَنَّهُ لَمْ يَلِدْ ِلاَنَّهُ لَمْ يُولَدْ ِلاَنَّهُ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا اَحَدٌ

 “Thuaj: Ai është Zoti” sepse Ai është Një, sepse Ai është i Përjetshmi, sepse Ai nuk lindi, sepse Ai nuk është i lindur, sepse Atij nuk i ngjason asgjë.”

Kështu:

وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا اَحَدٌ ِلاَنَّهُ لَمْ يُولَدْ ِلاَنَّهُ لَم يَلِدْ ِلاَنَّهُ صَمَدٌ ِلاَنَّهُ اَحَدٌ ِلاَنَّهُ هُوَ اللّهُ

 “Dhe asgjë nuk është e ngjashme me Të, sepse Ai nuk është i lindur, sepse Ai nuk ka lindur askënd, sepse Ai është i Përjetshëm, sepse Ai është Një, sepse Ai është Zoti.”

Po kështu:

هُوَ اللّهُ فَهُوَ اَحَدٌ فَهُوَ صَمَدٌ فَاِذَا لَمْ يَلِدْ فَاِذَا لَمْ يُولَدْ فَاِذَا لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا اَحَدٌ

 “Ai është Zoti, kështu Ai është Një, kështu Ai është i Përjetshëm, kështu Ai nuk ka lindur, kështu Ai nuk është i lindur, kështu asgjë nuk është e ngjashme me Të.”

Ju mund të vazhdoni në të njëjtën mënyrë…

Një shembull tjetër:

الم , ذلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ

“Elif. Lam. Mîm. Ky është libri rreth të cilit nuk ka dyshim, një udhëzim për ata që kanë frikë Zotin xh.sh..”[305]

Secila nga këto katër fraza ka dy kuptime: Me një kuptim ajo është një provë e frazave të tjera, me tjetrin ajo është rezultati i tyre. Nga gjashtëmbëdhjetë fijet e lidhjeve të tyre prodhohet një qëndisje e mrekullueshme renditje fjalësh. Kjo është përshkruar në atë mënyrë tek Isharatul Ixhaz “Shenjat e mrekullisë.”

Gjithashtu siç shpjegohet në “Fjalën e Trembëdhjetë”, sikur secili nga vërsetet e Kur’anit të kishte një sy që shikon shumicën e vërseteve të tjera dhe një fytyrë të orientuar drejt tyre, në një mënyrë, që secili u shtrin të tjerëve fijet jolëndore të lidhjes. Secili thur një qëndisje të mrekullueshme. Isharatul Ixhaz “Shenjat e mrekullisë” e shpjegojnë këtë bukuri dhe elokuencë të renditjes së fjalëve nga fillimi gjer në fund.

Pika e dytë: Kjo është elokuenca e mrekullueshme në kuptimin e saj. Shqyrtoje këtë shembull, që është shpjeguar në “Fjalën e Trembë-dhjetë.”

Për shembull, në qoftë se ti dëshiron të shijosh elokuencën e vërsetit,

سَبَّحَ لِلّهِ مَا فِى السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ

“Gjithçka që është në qiej e në tokë madhërojnë e lëvdojnë Zotin, sepse Ai është i Gjithëfuqishmi, i Gjithurti”[306],

përfytyroje veten tënde para ardhjes së Dritës së Kur’anit, në atë periudhë të injorancës në shkretëtirën e mizorive. Atëherë, në atë moment kur çdo gjë ishte mbështjellur me errësirën e injorancës e të shkujdesjes dhe ishte e mbuluar me perdet e pajeta të natyrës, dëgjo vërsetet nga gjuha qiellore e Kur’anit si:

سَبَّحَ لِلّهِ مَا فِى السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ

 “Gjithcka që është në qiej dhe në tokë madhërojnë e lëvdojnë Zotin”, ose;

تُسَبِّحُ لَهُ السَّموَاتُ السَّبْعُ وَاْلاَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ

“Shtatë qiejt dhe toka, dhe gjithcka që ndodhet brenda tyre e madhërojnë dhe e lëvdojnë Atë.”[307]

Tani sodit! Shiko se si krijesat e shtrira, ose të pajeta në botë ngjallen në mendjet e dëgjuesve tek jehona e سَبَّحَ تُسَبِّحُ “… e madhëruan dhe e lëvdojnë Atë”;  si bëhen ato të vetëdijshme dhe ngrihen e recitojnë Emrat e Zotit xh.sh. dhe si tek jehona dhe drita e تُسَبِّحُ “…e madhëruan dhe e lëvdojnë Atë”, yjet që patën qenë të pajeta e blloqe zjarri në qiejt e zinj, secili u shfaq në shikimin e atyre që e dëgjojnë atë, si një urtësi duke shfaqur fjalën në gojën e qiellit dhe secili prej tyre duke përhapur nga një dritë të vërtetë, dhe në vend të shkretimit, globi transformohet me atë jehonë qiellore e me dritën e tij si një kokë e madhe; toka e deti si gjuhë, dhe të gjitha kafshët e bimët si fjalët e lavdërimit e të madhërimit duke shfaqur në këtë mënyrë Bukurinë.

Dhe tani shqyrtoje këtë shembull, i cili është provuar në “Fjalën e Pesëmbëdhjetë.” Dëgjoji këto vërsete. Çfarë thonë ato?

يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَاْلاِنْسِ اِنِ اسْتَطَعْتُمْ اَنْ تَنْفُذُوا مِنْ اَقْطَارِ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ فَانْفُذُوا لاَ تَنْفُذُونَ اِلاَّ بِسُلْطَانٍ , فَبِاَىِّ آلاَءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ , يُرْسَلُ عَلَيْكُمَا شُوَاظٌ مِنْ نَارٍ وَ نُحَاسٌ فَلاَ تَنْتَصِرَانِ , فَبِاَىِّ آلاَءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ , وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ

“O grupimi i xhindeve dhe i njerëzve! Po patët fuqi për të kaluar përtej hapësirës së qiejve e të tokës, atëherë i kaloni! Por ju kurrë nuk do të mundeni t’i kaloni, përveç me fuqi (nga All-llahu)!”“Atëherë pra, cilën nga Mirësitë e Zotit tuaj ju (njerëz dhe xhinde) e mohoni?”“Do të çohet kundër jush flakë zjarri pa tym dhe tunxh (i shkrirë) dhe nuk do të mundeni të mbroni veten tuaj.”[308] “Atëherë pra, cilën nga Mirësitë e Zotit tuaj ju (njerëz dhe xhinde) e mohoni?”“Dhe vërtet që Ne e kemi zbukuruar qiellin më të afërt me drita dhe Ne i kemi bërë drita të tilla gjuajtëse për të larguar shejtanët.”[309]

Dhe shiko çfarë thonë këto vërsete? ato thonë: “O njerëz e xhinde të pabindur e kryeneçë në pafuqinë e në poshtërsinë tuaj, rebelë e kokëfortë në dobësinë e varfërinë tuaj! Në qoftë se ju nuk u bindeni urdhërave të Mia, kaloni përtej kufijve të pushteteve të Mia –nëse keni fuqi për të vepruar! Si mund të guxoni të kundërshtoni urdhrat e Atij Sulltani të Tillë të Vetëm, urdhërave të të Cilit u binden yjet, hënat e diejt sikur të ishin ushtarë të gatshëm për të zbatuar detyrat? Në kryengritjen tuaj ju po kundërshtoni Sunduesin e Gjithurtë e të Gjithëlavdishëm, i Cili ka ushtarë të bindur që janë kaq madhështorë. Supozoni nëse demonët tuaj do të ishin të fuqishëm të duronin, atëherë këta ushtarë do të lëshonin mbi ta predha si male. Dhe në pafesinë tuaj ju rebeloheni në mbretëritë e Pronarit të Gjithëlavdishëm Absolut, i Cili është i Tillë, saqë ai ka forca që nuk janë krijesa të pafuqishme e të dobëta si ju, por, duke supozuar të pamundurën, në qoftë se secili nga ju do të ishte armik i pafe me madhësinë e malit ose të globit tokësor, ato do të hidhnin yjet dhe raketat flakëruese me hekur të skuqur po me ato madhësi mbi ju dhe do t’ju dërrmonin. Dhe ju shkelni një ligj tek i cili janë lidhur qënie të tilla si ato, dhe po të ishte e nevojshme ato do ta hidhnin globin tokësor në fytyrën tuaj dhe do të lëshonin mbi ju yjet dhe trupat qiellorë sikur të ishin raketa, me lejen e Zotit xh.sh.”. Ju mund t’i krahasoni me këto, fuqinë, elokuencën dhe mënyrën e lartë të shprehjes së kuptimeve të vërseteve të tjera…

Pika e tretë: Kjo është veçantia e mrekullueshme e stilit të tij. Po, në të vërtetë, stili i Kur’anit është i çuditshëm e origjinal, i mrekullueshëm dhe bindës. Ai nuk ka imituar asgjë dhe askënd, dhe askush nuk ka qenë dhe nuk është i mundur ta imitojë atë. Stili i tij ka ruajtur gjithmonë freskinë, rininë dhe veçantinë që ai ka poseduar qysh kur u shpall, dhe vazhdon ta ruajë atë;  si për shembull, stili i veçantë i shifrave “Mukata-at” (shkronjat e shkëputura), si:

(Elif. Lam. Mim.) ( Elif. Lam. Ra.) ( Ta. Ha.) ( Ja. Sin.)
(Ha. Mim.) (Ajn. Sin. Kaf.)

الم , الر , طه , يس , حم , عسق

në fillimet e disa sureve. Ne kemi përmendur pesë ose gjashtë nga shkreptimat e mrekullisë që ato përfshijnë në trajtesën “Isharatul-Ixhaz.”

Për shembull: Këto shkronja në krye të disa sureve kanë marrë gjysmën e çdo kategorie prej shumë kategorive të mirënjohura të shkronjave emfatike, bashtingëlloreve fishkëllore, shkronjave të thek-suara, shkronjave ose tingujve të butë, bashkëtingëlloreve buzohundore dhe shkronjave “kalkale” (Kaf, dal, ta, xhim, ba). Duke marrë më shumë se gjysmën nga shkronjat e lehta dhe më pak se gjysmën nga shkronjat e rënda, ku asnjëra prej të dyjave nuk janë të ndashme, ai ka ndarë përgjysmë çdo kategori. Megjithëse mendja njerëzore nuk do ta kapte atë, përgjysmimi i atyre kategorive, duke qenë të mbuluara njëra brenda tjetrës, ngurruese midis dyqind mundësive a probabiliteteve, në të vetmen mënyrë të mundur, e cila i ishte fshehur mendjes njerëzore dhe ishte e panjohur për të, dhe duke organizuar të gjitha shkronjat në atë mënyrë, mbi atë distancë të gjërë, natyrisht ajo nuk ishte puna e mendjes njerëzore, dhe rastësia nuk mund të kishte ndërhyrë në të.

Kështu, përveç këtyre shkronjave në fillimet e sureve –Shifrat Hyjnore– duke shfaqur pesë ose gjashtë shkreptima të tjera të mrekullisë si kjo, dijetarët e mirëfilltë në misteret e shkencës së shkronjave dhe autoritetet midis evlijave kanë nxjerrë shumë sekrete nga këto”mukata-at,” dhe kanë zbuluar të vërteta të tilla, saqë sipas tyre, këto shkronja në vetvete formojnë mrekullinë më brilante. Meqenëse ne nuk jemi pjesë a grup i sekreteve të tyre dhe, gjithashtu ne nuk mund të japim prova që t’i shikojnë të gjithë sytë, ne nuk mund ta hapim atë derë.

Kështu, ne do të mjaftohemi duke i referuar lexuesit tek pesë ose gjashtë shkreptimat e shpjeguara të mrekullisë, që lidhen me “Mukata-at” në trajtesën “Isharatu-l I’xhaz.”

Tani ne do të tregojmë stilet Kur’anore në lidhje me suren, qëllimin, vërsetin, frazën dhe fjalën: Për shembull, në qoftë se sureja  عَمَّ (Nebe’ë) do të studiohej me vëmendje, do të vërehej se ajo i tregon kushtet e Ahiretit, ringjalljen e të vdekurve, dhe Parajsën dhe Ferrin me një stil të tillë të mrekullueshëm e të veçantë, saqë ajo i provon aktet e Hyjnisë dhe veprat Hyjnore në këtë botë sikur t’i shikonte secilin nga ato gjendje të Ahiretit dhe, me këtë e bind zemrën. Për të shpjeguar plotësisht stilin e kësaj sureje do të zgjateshim shumë, prandaj ne do të tregojmë vetëm një ose dy pika, siç vijon:

Në fillimin e sures, për të provuar Ditën e Kijametit, ajo thotë: “Ne e kemi bërë tokën si një djep të stolisur bukur për ju, dhe malet si shtylla mbështetëse të mbushura plot thesare për shtëpitë tuaja e për jetët tuaja. Dhe Ne ju bëmë ju në çifte, duke e dashur e duke iu afruar njëri-tjetrit. Ne e kemi bërë natën një mbulesë për gjumin e për lehtësimin tuaj, e kemi bërë ditën arenën, prej të cilës për të fituar mjetet tuaja të jetesës, e kemi bërë diellin si një llambë dritëdhënëse e për të sjellë nxehtësi, dhe nga retë Ne lëshojmë ujë, sikur ato të ishin burime që prodhojnë ujin e jetës. Ne krijojmë lehtë e shpejt nga uji i thjeshtë gjëra të ndryshme që mbajnë lule e fruta, të cilat transportojnë të gjithë ushqimin tuaj. Dhe këto i bëjmë kollaj, dhe me një kohëzgjatje të shkurtër. Meqenëse është kështu, Dita e ringjalljes, Dita e ndarjes së të mirës nga e keqja, ju pret ju. Prandaj nuk është e vështirë për Ne që ta shkaktojmë atë Ditë.” Kështu, ajo sure tregon në mënyrë të mbuluar e me nënkuptim provat se, pas kësaj, në Ditën e Kijametit, malet do të thërrmohen, qiejt do të shkallmohen,  Ferri  do  të  jetë  i bërë gati dhe njerëzve të Parajsës do t’u jepen kopshte e lulishte. Ajo, në kuptim, sikur thotë! “Meqenëse Ai i bën këto gjëra në lidhje me malet dhe tokën përpara syve tuaj, Ai gjithashtu do të bëjë gjëra të ngjashme me këto në Ahiret.” Domethënë, “Malet” në fillimin e sures shohim gjendjen e maleve në Kijamet, dhe “kopshtet” në fillimin e sures tregojnë kopshtet e Parajsës në botën tjetër. Kështu, ju mund t’i krahasoni pikat e tjera me këtë dhe shihni se çfarë stili të bukur e të lartë ka kjo.

Dhe për shembull:

قُلِ اللّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِى الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ

 “Thuaj: O All-llah! Zotëruesi i mbretërimit! Ti ia jep mbretërimin atij që Ti do, dhe ia merr mbretërimin atij që Ti do…”[310]  Deri në fund…

Këto vërsete përshkruajnë aktet Hyjnore në llojin njerëzor, përshkruajnë treguesit Hyjnorë në ndryshimet e natës e të ditës, aktivitetet Hyjnore të sistemimit në stinët e vitit, aktet Hyjnore në jetën dhe vdekjen në sipërfaqen e tokës dhe në ringjalljet në këtë botë në një stil kaq të lartë, saqë nënshtron mendjet e njerëzve të vëmendshëm. Meqenëse stili i tij brilant, i lartë e i gjërë është i qartë edhe me pak studim, ne nuk do ta hapim tani atë thesar. Për shembull:

اِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ , وَاَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ , وَاِذَا اْلاَرْضُ مُدَّتْ , وَاَلْقَتْ مَا فِيهَا وَ تَخَلَّتْ , وَاَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ ,

“Kur qielli të çahet. Dhe dëgjon e i bindet Zotit të tij, dhe duhet të bëjë kështu. Dhe kur toka të shtrihet në gjërësinë e saj. Dhe të ketë nxjerrë gjithçka që ka pasur dhe të mbetet bosh. Dhe dëgjon e i bindet Zotit të tij, dhe duhet të bëjë kështu..”[311]

Kjo shpjegon shkallën e nënshtrimit dhe të bindjes së qiejve dhe të tokës ndaj urdhrit të Zotit të Gjithëfuqishëm në stilin më të lartë siç vijon:

Ashtu si një komandant madhështor, i cili formon e hap dy zyra për të përshtatur e koordinuar kërkesat e domosdoshme për luftim, njëra prej të cilave shërben për strategji dhe tjetra për të rekrutuar ushtarët. Kur ato kërkesa dhe luftimi të kenë përfunduar, ai vetë u drejtohet atyre dy zyrave, me qëllim që t’i transformojë ato në diçka tjetër dhe i përdor për disa çështje të tjera. Secila nga ato dy zyra do të shprehej, ose përmes gjuhës së atyre që janë punësuar në të, ose përmes gjendjes së saj, nëse do të bëhej të flasë: “O Komandant! Na jep një shtyrje afati, me qëllim që të pastrojmë copat e thërrimet e punëve tona të mëparshme e t’i flakim ato jashtë, dhe atëherë Ti na ndero me praninë Tënde! Dhe pastaj thotë: Ja! Ne i hodhëm ato e tani ne po presim urdhrin Tënd! Urdhëro, bëj çfarë të duash! Sepse ne i bindemi komandës Tënde! Gjithçka që Ti bën është e vërtetë, e bukur dhe e dobishme.

Në të njëjtën mënyrë, qiejt dhe toka u hapën si dy arena obligimi, provimi e testimi. Pasi të ketë mbaruar afati i caktuar, ato do t’i lënë mënjanë gjërat që lidhen me arenën e provimit, dhe thonë: O Krijuesi ynë! Urdhri është i Yti, na përdor për çfarëdo që Ti dëshiron. E drejta jonë është që të të bindemi Ty. Gjithçka që Ti bën është e drejtë.

Shqyrtoje me shumë vëmendje madhështinë e stilit në ato fjali!

Dhe për shembull:

يَا اَرْضُ ابْلَعِى مَاءَ كِ وَيَا سَمَاءُ اَقْلِعِى وَغِيضَ الْمَاءُ وَقُضِىَ اْلاَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِىِّ وَقِيلَ بُعْدًا لِلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ

“U tha: O tokë! gëlltite ujin tënd! dhe o qiell përmbaje (shiun tënd)” dhe uji u ul (u bë që të qetësohet) e urdhri (i All-llahut) u përmbush, ndërsa ajo (barka) pushoi në (malin) Xhudi dhe u tha:larg nga populli mizor!”[312]

Me qëllim që të tregojmë vetëm një pikë nga deti i elokuencës së këtij vërseti, ne do të shfaqim një aspekt të stilit të tij në pasqyrën e krahasimit. Gjatë fitores në një luftë të përgjithshme, komandanti i thotë: “Ndërpriteni zjarrin!” një ushtrie që është duke hapur zjarr, ndërsa e urdhëron ushtrinë tjetër të tij duke u thënë: “Ndaloni sulmin!” Ai me të dhënë komandën, zjarri pushon dhe sulmi ndërpritet. Ndërkohë ai u drejtohet ushtarëve duke u thënë: “Gjithçka mbaroi, ne i shpartalluam ata. Flamuri ynë është ngritur në majën më të lartë të kështjellës, mu në qendrën e armikut.” Ata tiranë të paedukuar e morën shpërblimin e tyre dhe kanë rënë në ultësirën më të ulët.

Në të njëjtën mënyrë, Mbreti i Pashoq u dha urdhër qiejve e tokës që të asgjësonin popullin e Nuhut a.s.. Dhe kur ato kishin zbatuar detyrat e tyre, Ai lëshoi dekretin: “Gëlltite ujin tënd o tokë! Ndaloni nga puna juaj o qiej! Misioni juaj mbaroi. Tani ujërat po tërhiqen. Arka -anija- e cila është një nëpunëse e urdhëruar Hyjnore, duke kryer detyrën e saj si një çadër, u vendos në një majë të malit. Keqbërësit e morën shpërblimin e tyre.” Ja, shikoje lartësinë e Këtij stili! Kështu, stili këtu aludon për faktin se universi zemërohet nga kundërshtimi i njeriut. Qiejt dhe toka bëhen të zemëruara. Dhe permes këtij nënkuptimi ai u thotë: “Ai i Vetëm, urdhrave të të Cilit u binden qiejt e toka, si dy ushtarë të bindur, nuk duhet të kundërshtohet…”, dhe shpreh një ndalesë në një mënyrë madhështore. Kështu, vërseti përshkruan një ngjarje universale, “përmbytjen e gjithësisë” me të gjitha pasojat e të vërtetat në pak fjali, në një mënyrë të përmbledhur, të mrekullueshme, të bukur e me stil të njohur. Ju mund ta krahasoni këtë pikë me pikat e tjera nga ky oqean. Tani shqyrtoje stilin që tregon Kur’ani nga dritarja e fjalëve.

Për shembull, shqyrtoje fjalinë  كَالْعُرْجُونِ الْقَدِيمِ “Si një kërcell i vjetër i tharë hurme” tek vërseti Kur’anor:

وَالْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ حَتَّى عَادَ كَالْعُرْجُونِ الْقَدِيمِ

“Edhe hënës Ne i kemi përcaktuar asaj vendbanime (faza që t’i përshkojë) derisa ajo të kthehet si (të ishte) një kërcell i vjetër i tharë hurme (hëna e re).”[313]

Shiko se çfarë stili të hollë tregon ai, stili është si ky: Një nga pozicionet e Hënës është në sferën e plejadave. Kur’ani e krahason hënën kur ajo është e re me degën e vjetër e të bardhë e të harkuar të hurmës. Ai, përmes këtij krahasimi, i tregon syrit të përfytyrimit se ajo është sikur të ishte një pemë prapa perdes jeshile të qiejve dhe njëra nga degët e saja, e bardhë, e harkuar dhe ndriçuese të kishte grisur perden dhe të kishte nxjerrë kokën, ndërsa plejadat janë si një bistak në degë dhe se secili nga yjet e tjerë janë fruta të ndritshëm të asaj peme të fshehur të krijimit. Në qoftë se je dallues, ti do të kuptosh se sa stil i përshtatshëm, i hijshëm, i hollë, i lartë dhe çfarë mënyre shprehjeje është kjo në pikëpamjen e banorëve të shkretëtirës, për të cilët hurmat ishin mjetet më të rëndësishme të jetesës.

Dhe për shembull, siç provohet tek fundi i “Fjalës së Nëntëmbëdhjetë”, fjalia  تَجْرِى “…rend në rrugën e tij”  tek vërseti, وَ الشَّمْسُ تَجْرِى لِمُسْتَقَرٍّ لَهَا “Edhe dielli rend në rrugën e tij për një kohë të përcaktuar për të”[314], hap një dritare për një stil të lartë, siç vijon: Përmes fjalëve: تَجْرِى “Rend në rrugën e tij”, domethënë, “Dielli rrotullohet”, ai bën të ditur Madhështinë e Krijuesit nëpërmjet sjelljes ndërmend të vendosjeve të mirorganizuara të Fuqisë Hyjnore në ndryshimet e dimrit e të verës, të ditës e të natës dhe tërheq shikimet për tek letrat e të Përjetshmit të Vetëm të shkruara nga Pena e Fuqisë në faqet e stinëve, si dhe bën të ditur urtësinë e Krijuesit të Gjithëlavdishëm.

Përmes fjalës “llambë” te vërseti, وَ جَعَلَ الشَّمْسَ سِرَاجًا “Dhe e bëri diellin si një llambë”[315], ai hap me fjalën “llambë” një dritare për stilin si ky: Duke bërë të njohur Madhështinë e Shpikësit Absolut dhe Mirësinë e Krijuesit nëpërmjet të sjellurit ndërmend se bota është një pallat dhe gjërat brenda saj janë stolitë, ushqimi dhe gjërat më të domosdoshme të përgatitura për njeriun dhe për krijesat e gjalla; dielli, gjithashtu është një llambë e nënshtruar, ai tregon se dielli është një dëshmi e Njësisë së Zotit xh..sh.. Pra dielli, të cilin idhujtarët e imagjinojnë objektin më të rëndësishëm e të shndritshëm të adhurimit të tyre, është vetëm se një fanar i dobishëm, i nënshtruar dhe një krijesë e pashpirt. Domethënë, fjala سِرَاجًا “llambë” i kujton mendjes mëshirën e Krijuesit brenda Madhështisë së Hyjnisë së Tij. Ai bën të njohur mirësinë Hyjnore brenda gjërësisë së mëshirës dhe, duke bërë kështu, njofton për bujarinë e dorëgjërësinë brenda Madhështisë së Sovranitetit të Tij. Prandaj duke njoftuar Njësinë Hyjnore, dhe në kuptim thotë: “Një llambë e pashpirt dhe e dobishme, kurrësesi nuk është e denjë për t’u adhuruar.” Pastaj lëvizja e diellit me fjalën تَجْرِى “Rend” i kujton mendjes sistemimet e çuditshme të mirëvendosura të Fuqisë Hyjnore në ndryshimet e natës e të ditës, të dimrit e të verës dhe duke bërë kështu, njofton madhështinë e Fuqisë së Krijuesit të Vetëm në Hyjninë e Tij.

Domethënë, ajo e kthen mendjen e njeriut nga dielli e hëna për tek fletët e natës dhe të ditës dhe të dimrit e të verës si dhe tërheq vëmendjen tek rreshtat e ngjarjeve të shkruara në ato fletë. Po, në të vërtetë, Kur’ani nuk bën fjalë për diellin apo për hir të diellit, por për Atë të Vetmin, i Cili e ndriçon atë. Gjithashtu ai nuk flet për natyrën e diellit për të cilën njeriu nuk ka nevojë, por për detyrën e diellit që është ajo e burimit për rregullsinë e artit Hyjnor, qendra për rregullin e krijueshmërisë Hyjnore, një sovajkë për harmoninë dhe rregullin e artit Hyjnor në gjërat, të cilat Skalitësi i parapërjetësisë i thur me fijet e ditës e të natës. Ju mund t’i krahasoni fjalët e tjera të Kur’anit me këto. Ndërsa secila fjalë e Kur’anit duket e thjeshtë dhe e zakonshme, por ajo kryen detyrën e çelësit të thesareve të kuptimeve të holla.

Dhe kështu, për shkak të lartësisë së stilit të Kur’anit, –ashtu si në mënyrat brilante për pjesën më të madhe që u përshkruan–, në një rast një nomad Arab u robërua nga një frazë e vetme, dhe pa qenë musliman do të binte në sexhde. Një nomad ra në sexhde vetëm me dëgjimin e frazës: فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ “Atëherë shpalle hapur atë që je urdhëruar,”[316] dhe kur ai u pyet: A je bërë musliman? Ai u përgjigj: “Jo, unë po bëj sexhde për elokuencën e këtyre fjalëve.”

Pika e katërt: Kjo është elokuenca e mrekullueshme në përpilimin e tij, domethënë përmes fjalëve të përdorura. Në të vërtetë, ashtu si Kur’ani që në mënyrë të jashtëzakonshme është elokuent për sa i përket stilit të tij dhe mënyrës së shpjegimit, po ashtu ka një elokuencë shumë të rrjedhshme në formulimin e tij. Dëshmi e qartë për ekzistencën e kësaj elokuence është se Kur’ani nuk na shkakton lodhje e mërzi. Dëshmia e dijetarëve brilantë të shkencës së retorikës formon një provë vendimtare të urtësisë së elokuencës. Po, në të vërtetë, Kur’ani madje nuk të mërzit edhe sikur të përsëritet me mijëra herë; përkundrazi, ai të jep kënaqësi. Ai nuk është i rëndë as për kujtesën e vogël e të thjeshtë të një fëmije;  fëmijët mund ta mësojnë përmendësh lehtë Kur’anin. Ai nuk është i mërzitshëm as për veshin e një njeriu të goditur nga një sëmundje e rëndë, i cili do të shqetësohej dhe nga fjala më e vogël; përkundrazi ai do të kënaqej e ndjehej i lehtësuar prej tij. Ai është si një sherbet për shijen e hollë të dikujt në grahmë të vdekjes. Recitimi i Kur’anit i jep kënaqësi të ëmbël veshit dhe mendjes së njeriut si kënaqësia e shijes së ujit të Zemzemit për gojën. Arsyeja e mosshkaktimit mërzi dhe urtësia e saj është kjo: Kur’ani është ushqim e furnizim për zemrën, fuqi e pasuri për mendjen, ujë e dritë për shpirtin dhe shërim e ilaç për nefsin. Shembulli i i tij është si buka të cilën ne e hamë çdo ditë dhe nuk na jep mërzi, ndërsa në qoftë se do të hanim çdo ditë frutin më të shijshëm, ai do të na jepte mërzi. Kjo do të thotë: Për shkak se Kur’ani është i vërtetë, është realiteti, vërtetësia, udhëzimi dhe elokuenti i mrekullueshëm, ai nuk shkakton lodhje e mërzi dhe e ruan freskinë e këndshmërinë sikur të ruante rininë e përjetshme. Madje një nga udhëheqësit e Kurejshit –një orator me përvojë– u dërgua nga idhujtarët për ta dëgjuar Kur’anin. Ai shkoi dhe e dëgjoi atë dhe kur u kthye, u tha atyre: “Këto fjalë kanë një ëmbëlsi e freski të tillë, saqë ato nuk u ngjasojnë atyre të njerëzve.” Unë i njoh poetët e falltarët; këto fjalë nuk u ngjasojnë aspak fjalëve të tyre. Dhe më e mira që ne mund të bëjmë për t’i mashtruar njerëzit tanë është të themi se ai është magji.” Kështu pra, edhe armiqtë më zemërgurë kundra Kur’anit të gjithurtë habiteshin nga elokuenca e tij.

Do të zgjatej shumë në qoftë se ne do të shpjegonim burimet e elokuencës së Kur’anit të gjithurtë në vërsetet, në fjalët e në fjalitë e tij, prandaj ne do të bëjmë një shpjegim të shkurtër dhe do të shfaqim një shkreptimë të vetme të mrekullisë që ndriçohet nga vendosja e shkronjave të alfabetit, dhe mënyrën e tyre në një vërset të vetëm, me anë të shembullit. Ai vërset është:

ثُمَّ اَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ اَمَنَةً نُعَاسًا يَغْشَى طَائِفَةً مِنْكُمْ

 “Mandej, pas asaj tronditjeje të rëndë, Ai u lëshoi sa për qetësim, një kotje (gjumi të lehtë) që i kaploi një grup prej jush…”[317]  deri në fund.

Në këtë vërset, të gjitha shkronjat e alfabetit arab janë të pranishme. Por, shiko! Megjithëse të gjitha kategoritë e shkronjave emfatike janë së bashku, kjo nuk e ka prishur apo humbur rrjedhshmërinë e ëmbëlsinë e stilit. Në të vërtetë, kjo i ka shtuar një shkëlqim dhe melodi harmonike e të pajtueshme elokuence që buron nga fije të ndryshme.

Gjithashtu, shikoje me kujdes shkreptimën e mëposhtme të mrekullisë: Nga shkronjat e alfabetit, Elifi dhe Jeja, meqenëse janë më të lehtat e shkronjave dhe janë transpozuar, ndërkëmbyer me njëra-tjetrën si motra, secila nga ato të dyja është përsëritur njëzet e një here. Meqenëse م (mim) dhe ن (nun)[318] janë motra e mund të këmbehen e të zënë vendet e njëra-tjetrës, secila nga ato është përsëritur tridhjetë e tre herë. Meqenëse ش  (shin),  س  (sin) dhe ص (sad), janë motra, për sa i pëket nyjëtimit, cilësisë dhe tingullit, secila është përmendur tre herë; Meqenëse  غ (gajn) dhe ع (ajn) janë motra, por meqenëse ع (ajn) është më i lehtë, është përmendur gjashtë herë; ndërsa për shkak se غ (gajn) është më i rëndë përmendet tre herë; domethënë sa gjysma e tij.

Meqenëse ز (Ze) ذ (Dhe) ظ  (Dha), dheط  (Ta) janë motra në lidhje me artikulimin, cilësinë dhe tingullin, secila nga ato përmendet dy herë, ndërsa ل (Lam) dhe ا Elif  në formën e  لا (La-së) janë bashkuar dhe pjesa e Elifit në formën e لا La-së është gjysma e ل (Lamit), prandaj lami është përmendur dyzet e dy herë, kurse gjysma e saj ا (Elif) njëzet e një herë. Meqenëse ء (Hemzeja) me هـ  (He) janë motra, për sa i përket nyjëtimit, Hemzeja[319] është përmendur trembëdhjetë herë, ndërsa هـ Heja është përmendur katërmbëdhjetë herë, pasi është një shkallë më e lehtë.ق (Kaf) ف  (Fe) dhe ك (Kef) janë motra; ق (Kaf) është përmendur dhjetë herë meqë ka një pikë shtesë, ndërsa ف (Fe) është përmendur nëntë herë, ك (Kef) gjithashtu nëntë herë. ب (Be) është përmendur nëntë herë dhe ت(Te) meqë vjen e treta është përmendur dymbëdhjetë herë.  ر (Ra) është motra e ل (Lam), por sipas vlerës së tyre numerike të Ebxhedit, ر (Ra) është dyqind, ndërsa ل (Lam) tridhjetë, dhe meqenëse ر (Ra) është gjashtë shkallë mbi  ل (Lam), ka rënë poshtë tij gjashtë shkallë. Gjithashtu, meqenëse ر (Ra) përsëritet shumë në shqiptim, ajo bëhet emfatike dhe është përmendur vetëm gjashtë herë. Dhe për shkak se ض(dad,) ث (The), ح (Ha), خ  (Kha) janë emfatike (të rënda) dhe posedojnë disa cilësi, në lidhje me shkronjat e tjera, secila nga ato është përmendur vetëm një herë. Meqenëse و (vav) është më i lehtë se ح (Ha) dhe se Hemzeja, dhe më i rëndë se ى (Je) dhe ا (Elif), është përmendur shtatëmbëdhjetë herë, katër herë më shumë se ء Hemzeja e rëndë, dhe katër herë më pak se ا (Elif) i lehtë.

Kështu, vendosja e jashtëzakonshme e shkronjave tek pjesa e përmendur këtu, dhe lidhjet e tyre të fshehura, renditja e bukur, rregullsia dhe harmonia e hollë tregojnë aq qartë, sa dy edhe dy bëjnë katër, se nuk është brenda limiteve të mendimit njerëzor për ta përpiluar Kur’anin. Sa për rastësinë, është krejtësisht e pamundur që ajo të ketë ndërhyrë. Atëherë, ashtu si rregulli i çuditshëm e i mrekullueshëm dhe rregullsia në vendosjen e këtyre shkronjave që janë mjete për rrjedhshmërinë dhe elokuencën në fjalët, po ashtu mund të ndodhen shumë shembuj të fshehtë të urtësisë. Meqenëse një renditje e tillë si kjo është vëzhguar tek shkronjat, sigurisht tek fjalët, fjalitë dhe kuptimet është vëzhguar një renditje e tillë misterioze dhe një harmoni e tillë brilante, saqë syri që do ta shikonte do të deklaronte: “Mashaall-llah”! Dhe arsyeja që do ta perceptonte, do të thonte me çudi: “Barekall-llah”!

Pika e pestë: Kjo është përsosmëria në mënyrën e shpjegimit. Domethënë, epërsia, thukëtia dhe madhështia. Ashtu siç ka elokuencë në renditjen e fjalëve, në përpilim e në kuptim dhe një veçanti në stilin e tij, po ashtu në mënyrën e tij të shpjegimit ka një epërsi e përsosmëri. Në të vërtetë, të gjitha kategoritë dhe nivelet e fjalimit dhe të fjalës si: Inkurajimi e frikësimi, vlerësimi e kritika, demonstrimi e udhëzimi, إفحام و إفهام shpjegimi dhe bërja të heshtur përmes argumentave, janë në shkallën më të lartë tek komentimi i Kur’anit.

Një nga shembuj të shumtë të mënyrës së shpjegimit[320] të tij tek kategoria e “kurajimit dhe nxitjes” është në suren Insan:

هَلْ اَتَى عَلَى اْلاِنْسَانِ “A nuk ka qenë mbi njeriun një periudhë e gjatë kohe, kur ai nuk ishte asgjë për t’u përmendur?” [321]. Kjo është e ëmbël si uji i Keutherit dhe ka rrjedhshmërinë e burimit të Selsebilit, është i shijshëm si frutat e Xhennetit dhe është aq e bukur sa veshja e Hurive.

Një nga shembujt e shumtë në kategorinë e “frikësimit e të kërcënimit” është fillimi i sures Gashijeh:

هَلْ اَتَيكَ حَدِيثُ الْغَاشِيَةِ

“A të ka mbërritur ty lajmi i ngjarjes përmbytëse (trishtimi i ditës së kijametit)?”[322].

Këtu, komentimi i Kur’anit ka një efekt si plumb duke zier në veshët e njerëzve të çudhëzimit, si zjarri duke u djegur në trutë e tyre, dhe si Zekkumi duke përvëluar qiellzat -shijet- e tyre, si Ferri duke sulmuar fytyrat e tyre dhe si një pemë e ashpër me gjemba në stomakët e tyre. Sigurisht një nëpunës si Ferri i urdhëruar nga Një i Vetëm për të dhënë mundim e torturim me qëllim që të demonstrojë kërcënimet e tij duke pëlcitur nga mllefi e zemërimi i madh i tij, thotë:

تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ

“Ai (Ferri) pothuaj shpërthen me vrull e zemërim.”[323]  Kjo tregon se sa i tmerrshëm është torturimi i Atij të Vetmi.

Nga mijëra shembuj të kategorisë së “vlerësimit” është mënyra e shpjegimit të Kur’anit në pesë suret që fillojnë me “El hamdu lil-lah”, një shpjegim që është i shndritshëm si Dielli [324], i zbukuruar si yjet, madhështor si qiejt e toka, i dashur si engjëjt, i dhembshur e i mëshirshëm si butësia e dashamirësia ndaj të voglit në këtë botë dhe i bukur si Parajsa në botën tjetër. Nga mijëra shembuj në kategorinë e “kritikës e të ndalimit” është vërseti:

اَيُحِبُّ اَحَدُكُمْ اَنْ يَاْكُلَ لَحْمَ اَخِيهِ مَيْتًا

“A do të pëlqente ndonjëri prej jush të hante mishin e vëllait të tij të vdekur?”[325]

Ky vërset e kritikon dhe e ndalon përgojosjen gjashtë herë në mënyrë të rreptë. Është siç vijon:

Siç dihet hemzeja në fillim të vërsetit është pjesëz pyetëse. Kjo i përshkon si ujë të gjitha fjalët e vërsetit.

Kështu me hemzen e parë ai thotë: “A nuk keni ju arsye, e cila është vendi i pyetjes e i përgjigjjes, që të mos kuptoni se sa gjë e shëmtuar është kjo?”

Me fjalën e dytë: يُحِبُّ “…A do të pëlqente…”, hemzeja pyet: “A është zemra juaj, vendi i dashurisë dhe i urrejtjes, kaq e prishur saqë të dëshirojë gjënë më të urryer?”

Me togfjalëshin e tretë: اَحَدُكُمْ “…ndonjëri prej jush…”, hemzeja pyet: “Çfarë i ka ndodhur jetës suaj sociale dhe qytetërimit, e cila e merr jetën e saj nga komuniteti, që të gjejë të pranueshme një veprim që helmon kështu jetën tuaj?”

Me togfjalëshin e katërt: اَنْ يَاْكُلَ لَحْمَ “…të hajë mishin…”, pyet: “Çfarë i ka ndodhur humanizmit tuaj që ju po e shqyeni shokun tuaj si bishë e egër?”

Me togfjalëshin e pestë: اَخِيهِ “…e vëllait të tij…”, hemzeja pyet: “A nuk keni dhembshuri e ndjenjë fisnikërie që ju zhytni dhëmbët tek karakteri i njeriut të lënduar, i cili është vëllai juaj në kaq shumë aspekte? A ka logjikë një njeri i cili kafshon çmendurisht gjymtyrët e trupit të tjetrit?”

Dhe me togfjalëshin e gjashtë: مَيْتًا “…të vdekur…”, hemzeja pyet: “Ku është ndërgjegjja juaj? A është kaq e prishur dhe e zhytur në vese natyra juaj, saqë të shpërfillë e të mohojë me kaq babëzi, sa të hajë edhe mishin e vëllait të vdekur, kur ai duhet respektuar?”

Pra, sipas kuptimit të përgjithshëm të vërsetit Kur’anor dhe sipas interpretimit të fjalëve të tij, shpifja dhe përgojimi janë të dënueshme e të urryera nga mendja, zemra, humanizmi, ndërgjegjja, natyra, patriotizmi dhe nga shoqëria. Atëherë, shikojeni se si ky vërset e ndalon këtë krim në gjashtë shkallë të përmbledhura e në gjashtë nivele të mrekullueshme…

Nga mijëra shembuj të kategorisë së “provës dhe demonstrimit” është vërseti që vijon:

فَانْظُرْ اِلَى آثَارِ رَحْمَتِ اللّهِ كَيْفَ يُحْيِى اْلاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا اِنَّ ذلِكَ لَمُحْيِى الْمَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

“Atëherë shikoji shenjat e mëshirës së Zotit;  se si Ai i jep jetë tokës pas vdekjes së saj. Në të vërtetë është Ai i Cili i ngjall të vdekurit, sepse Ai është i Gjithëfuqishëm mbi gjithçka.”[326]

Shpjegimi i tij, me qëllim që të provojë ringjalljen e të heqë dyshimet, është i tillë saqë nuk do të mund të demonstrohej më qartë. Është si më poshtë:

Kështu siç është demonstruar e shpjeguar tek “e Vërteta e Nëntë e Fjalës së Dhjetë” dhe në “Shkreptimën e Gjashtë të Fjalës së Njëzet e Dytë”, meqenëse në çdo pranverë jepen shembujt e ringjalljes së tokës me treqindmijë llojet, me rregullsinë më të madhe dhe veç e veç duke dalluar secilën gjallesë, pavarësisht atyre specieve të panumërta duke qenë të gjitha të përziera së bashku në një konfuzion total, kjo është e qartë për vëzhgimin njerëzor se kijameti dhe ringjallja e të vdekurve nuk do të ishte aspak e vështirë për Atë të Vetëm që e bën këtë ringjallje të tokës e të llojeve të saj. Gjithashtu, të shkruash pa gabim e defekt me Penën e Fuqisë qindra e mijëra specie në faqen e tokës, të gjitha së bashku dhe njëra brenda tjetrës, padyshim ajo është vula e të Vetmit në Njësi;  kështu së bashku me demonstrimin e Njësisë Hyjnore, në mënyrë aq të qartë si dielli, ajo me vërsetin provon Kijametin dhe ringjalljen e të vdekurve, aq lehtë dhe në mënyrë vendimtare, si lindja e perëndimi i diellit. Kështu, Kur’ani e demonstron këtë të vërtetë nga këndvështrimi i “mënyrës” siç përshkruhet nga fjala  كَيْفَ “si”, ashtu siç ajo e përmend në detaje në shumë sure.

Dhe për shembull: Në suren Kaf ق وَ الْقُرْآنِ الْمَجِيدِ “(Betohem) për Kur’anin e lavdishëm!”[327]

Ajo e provon ringjalljen me një shpjegim të tillë brilant, të bukur, të ëmbël e të lartë, saqë ajo bind në një mënyrë aq të sigurtë, sa ardhja e pranverës. Shqyrtoje: Në përgjigjjen e Kur’anit ndaj jobesimtarëve, të cilët mohojnë ringjalljen e kockave të kalbura dhe duke thënë: “Kjo është e çuditshme, ajo nuk mund të ndodhë!” Kur’ani dekreton:

اَفَلَمْ يَنْظُرُوا اِلَى السَّمَاءِ فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْنَاهَا وَ زَيَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِنْ فُرُوجٍ

“A nuk e kanë parë ata qiellin sipër tyre: si Ne e kemi ndërtuar atë dhe stolisur dhe s’ka asnjë të çarë në të? deri në fund… Dhe vazhdon të sqarojë deri tek كَذلِكَ الْخُرُوجُ“Kësisoj do të jetë ringjallja.”[328] Mënyra e shpjegimit të tij rrjedh si ujë dhe shndrit si yjet. Ajo i jep zemrës gëzim e kënaqësi, dhe i jep një ushqim të ëmbël e të mirë si hurma. Kështu që është njëherësh edhe si ushqim dhe si kënaqësi.

Dhe në njërin nga shembujt më të hollë tek kategoria e “demonstrimit dhe e vërtetimit” ai thotë:

يس , وَالْقُرْآنِ الْحَكِيمِ , اِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ ,

“Jâ-sîn. “(Betohem) në Kur’anin e gjithurtë. Vërtet ti (Muhammed) je njëri prej të dërguarve.” [329]

Domethënë, “Unë betohem në Kur’anin e gjithurtë që ti je një nga profetët.” Ky betim tregon se prova e profetësisë është aq e sigurtë dhe e vërtetë, dhe në drejtësi është ngritur në rangun e respektit dhe të nderimit, saqë betohet në të. Kështu, duke e treguar këtë, ai thotë: “Ti je profet, sepse në dorën tënde është Kur’ani. Sa për Kur’anin, ai është e verteta dhe ai është Fjala e të Vërtetit;  sepse në të është urtësia e vërtetë dhe mbi të është vula e mrekullisë.”

Një nga shembujt e përmbledhur e të mrekullueshëm të kategorisë së “provës dhe demonstrimit” është ky,

قَالَ مَنْ يُحْيِى الْعِظَامَ وَهِىَ رَمِيمٌ قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِى اَنْشَاَهَا اَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ

 “(Njeriu mohues)”thotë: Kush do t’u japë jetë këtyre kockave kur të jenë kalbur e të jenë bërë pluhur? “Thuaj: Do t’i ringjallë ato Ai i Cili i krijoi ato për herë të parë, sepse Ai ka njohuri të plotë për çdo llojë krijimi.”[330]

Domethënë, “Njeriu thotë: Kush do t’i ringjallë kockat e kalbura? Ti thuaj: Ai që i bëri ato për herë të parë e që u dha jetë, Ai do t’i ringjallë ato.” Siç u përshkrua në Krahasimin e Tretë tek e Vërteta e Nëntë në Fjalën e Dhjetë, në qoftë se dikush riformon apo rindërton një ushtri të madhe në një ditë përpara syve tanë, dhe dikush tjetër thotë: “Ky njeri mund të grumbullojë me rënien e borisë anëtarët e një batalioni që ishin shpërndarë për të pushuar;  Ai është i mundur ta sjellë batalionin nën komandë”. Ndërsa ti thua: “O njeri! unë nuk e besoj atë”, ti do ta shikoje se sa mohim prej budallai do të ishte ai. Në të njëjtën mënyrë, i Gjithëfuqishmi e i Gjithëdituri i Vetëm rekruton e bashkon rishtas me komandën e “Kun fe jekun”, “bëhu! dhe ajo bëhet në çast”, dhe me një rregull perfekt e me balancën e urtësisë, grimcat dhe gjymtyrët e holla të batalionit –si trupat e të gjitha kafshëve– të cilat janë si një ushtri –dhe krijesat e tjera të gjalla dhe krijon në çdo shekull, e madje në çdo pranverë të gjitha qindrat e mijërat e ushtrisë– si speciet dhe llojet e gjallesave në faqen e tokës. Atëherë, a mund të diskutohet se si Ai mund t’i grumbullojë me një të rënë borisë së Israfilit grimcat themelore dhe pjesët kryesore të batalionit– si trupi, të cilat tashmë janë njohur me njëri-tjetrin nëpërmjet marrjes së tyre nën urdhër? A mund të konsiderohet e pamundur? Në qoftë se do të konsiderohej e pamundur, ajo do të ishte krejtësisht marrëzi.

Në kategorinë e “udhëzimit” mënyra e shpjegimit të Kur’anit është aq prekës, i butë, i këndshëm e i hollë saqë mbush shpirtin me ashk, zemrën me kënaqësi, mendjen me interesim dhe sytë me lotë. Një nga mijëra shembuj është ky vërset:

ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَهِىَ كَالْحِجَارَةِ اَوْ اَشَدُّ قَسْوَةً

“Edhe pas (fakteve të qarta) zemrat tuaja u bënë gurë madje edhe më të fortë…”[331] Deri në fund…

Siç është provuar e shpjeguar në diskutimin e vërsetit të tretë në stacionin e parë të Fjalës së Njëzetë, ai u thotë bijve të Israilit: “Çfarë u ka ndodhur ju, që edhe shkëmbi i fortë derdh lotë nga dymbëdhjetë kroje përpara një mrekullie si Shkopi i Musait a.s., ndërsa ju qëndroni indiferentë përballë të gjitha mrekullive të tij, me sytë tuaj të thatë e të palotë dhe me zemrat tuaja të ngurta e pa nxehtësi e pasion?” Meqenëse ky kuptim i udhëzimit është shpjeguar atje, ne ju referojmë tek ajo “Fjalë” dhe këtu mjaftohemi me kaq.

Nga mijëra shembuj në kategorinë e “shpjegimit dhe të heshtjes me argumente”, shqyrto vetëm dy shembujt e mëposhtëm:

Shembulli i parë:

وَاِنْ كُنْتُمْ فِى رَيْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَاْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُمْ مِنْ دُونِ اللّهِ اِنْ كُنتُمْ صَادِقِينَ

“Dhe në qoftë se ju jeni në dyshim në lidhje me atë që Ne ia kemi zbritur (shpallur gradualisht) shërbëtorit Tonë, atëherë prodhoni edhe ju një sure si ai (Kur’ani), dhe thirrni dëshmitarët tuaj ose ndihmësat (zotërat nëse ka ndonjë) përveç All-llahut, në qoftë se jeni të vërtetë.” [332]

Domethënë, në qoftë se ju keni ndonjë dyshim, thirrni të gjithë të parët dhe përkrahësit që t’ju ndihmojnë ju e të dëshmojnë për ju, atëherë prodhoni si shembulli i një sureje të vetme. Meqenëse kjo është shpjeguar e provuar në “Isharatu-l I’xhaz”, ne këtu do të japim vetëm një përmbledhje të shkurtër të saj. Ajo është si më poshtë. Kur’ani i shpjegimit të mrekullueshëm thotë: “O ju grupi i njerëzve e i xhindeve! Në qoftë se ju keni ndonjë dyshim që Kur’ani është Fjala e Zotit xh., dhe e imagjinoni atë të jetë fjala e njeriut, atëherë dilni në mejdan, ja ku është, le të shohim! Ju sillni një libër si ky Kur’an nga ndonjë analfabet, i cili nuk di të lexojë as të shkruajë ashtu si personi i Muhammedit “i besuari”, dhe bëjeni atë të prodhojë si Kur’ani! Në qoftë se ju nuk mund ta bëni këtë, atëherë ai nuk duhet të jetë i pashkolluar; le të jetë ai më i shquari i letërsisë, apo dijetar. Në qoftë se nuk mund ta bëni edhe këtë, atëherë sillni të gjitha veprat e holla të të gjithë oratorëve tuaj dhe burrave të elokuencës, madje veprat e të gjithë gjenive letrarë të së shkuarës, dhe të gjitha ato të së ardhmes, dhe kërkoni ndihmën e të gjithë zotrave tuaj. Punoni me të gjithë fuqinë tuaj dhe prodhoni si Kur’ani. Dhe në qoftë se nuk mund ta bëni edhe këtë, i lini mënjanë të vërtetat e Kur’anit dhe aspektet e shumta të tij të mrekullisë, të cilat janë të pamundura të imitohen dhe prodhoni një vepër që të jetë e barabartë me Kur’anin vetëm në elokuencë e në renditjen e fjalëve.”

Nëpërmjet fjalëve sfiduese,

فَاْتُوا بِعَشْرِ سُوَرٍ مِثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ

 “Atëherë sillni ju dhjetë sure si ai (Kur’ani), ashtu të trilluara (nga ana juaj)”[333], ai thotë: “Ejani! Unë nuk dua kuptimin e tij të vërtetë nga ju;  le të jenë ato trillime, gënjeshtra e gjëra të sajuara. Dhe ju nuk do të jeni në gjendje ta bëni as këtë;  nuk është nevoja të jetë aq i madh sa i gjithë Kur’ani, por sillni بِعَشْرِ سُوَرٍ dhjetë sure si të tij. Por ju nuk do të jeni në gjendje as edhe për këtë;  atëherë hajdeni sillni vetëm një sure. Kjo gjithashtu do të jetë shumë e vështirë për ju;  atëherë hajdeni e shfaqni një sure të shkurtër… madje ju nuk e bëni dhe nuk do të mund ta bëni, megjithëse nevoja e juaj për ta bërë është shumë e madhe, pasi nderi e sedra juaj, feja, nderi fisnor e krenaria, jeta juaj, pasuria, jetët tuaja në këtë botë dhe në tjetrën do të ishin të gjitha të shpëtuara po të prodhohej një vepër si shembulli i Kur’anit. Përndryshe, në këtë botë ju do të mbeteni të poshtëruar, pa nder, pa dinjitet, pa sedër, pa fe, pa krenari, dhe jetët e pasuritë tuaja do të shkatërrohen e do të zhduken dhe, në Ahiret, siç tregohet nga vërseti:

فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِى وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ

“Atëherë kini frikë zjarrin (Xhehennemin), lënda djegëse e të cilit janë njerëz e gurë.”[334]

 Ju do të dënoheni me burgosje të përjetshme në Ferr;  së bashku me idhujt tuaj ju do të jeni lënda djegëse për zjarret e tij. Meqenëse nevoja juaj është kaq e madhe, dhe meqenëse ju tani e keni kuptuar pafuqinë tuaj në tetë shkallë, sigurisht ju duhet ta dini tetë herë më shumë se Kur’ani është një mrekulli;  prandaj, ose ejani në iman, ose jini të heshtur e shkoni në Ferr! Atëherë shikojeni mënyrën e shpjegimit të mrekullueshëm të Kur’anit që i detyron ata të pranojnë argumentin në këtë kategori të “heshtjes me argumenta”, e cila është brenda kategorisë së shpjegimit, dhe thotë: Nuk ka mënyrë më të mirë shpjegimi se sa ajo e Kur’anit.”

لَيْسَ بَعْدَ بَيَانِ الْقُرْآنِ بَيَانٌ

 “Po, në të vërtetë, nuk mbetet më nevojë për shpjegim të mëtejshëm pas atij të Kur’anit.”

Shpjegimi i dytë:

فَذَكِّرْ فَمَا اَنْتَ بِنِعْمَتِ رَبِّكَ بِكَاهِنٍ وَلاَ مَجْنُونٍ , اَمْ يَقُولُونَ شَاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَيْبَ الْمَنُونِ , قُلْ تَرَبَّصُوا فَاِنِّى مَعَكُمْ مِنَ الْمُتَرَبِّصِينَ , اَمْ تَاْمُرُهُمْ اَحْلاَمُهُمْ بِهذَا اَمْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ , اَمْ يَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَلْ لاَ يُؤْمِنُونَ , فَلْيَاْتُوا بِحَدِيثٍ مِثْلِهِ اِنْ كَانُوا صَادِقِينَ , اَمْ خُلِقُوا مِنْ غَيْرِ شَيْءٍ اَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ , اَمْ خَلَقُوا السَّموَاتِ وَاْلاَرْضَ بَلْ لاَ يُوقِنُونَ , اَمْ عِنْدَهُمْ خَزَائِنُ رَبِّكَ اَمْ هُمُ الْمُصَيْطِرُونَ , اَمْ لَهُمْ سُلَّمٌ يَسْتَمِعُونَ فِيهِ فَلْيَاْتِ مُسْتَمِعُهُمْ بِسُلْطَانٍ مُبِينٍ , اَمْ لَهُ الْبَنَاتُ وَلَكُمُ الْبَنُونَ , اَمْ تَسْئَلُهُمْ اَجْرًا فَهُمْ مِنْ مَغْرَمٍ مُثْقَلُونَ , اَمْ عِنْدَهُمُ الْغَيْبُ فَهُمْ يَكْتُبُونَ , اَمْ يُرِيدُونَ كَيْدًا فَالَّذِينَ كَفَرُوا هُمُ الْمَكِيدُونَ , اَمْ لَهُمْ اِلهٌ غَيْرُ اللّهِ سُبْحَانَ اللّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ

“kështu pra, kujtoji (njerëzimit). Për mëshirën e Zotit tënd, ti nuk je as falltor as i marrë.”

“ose thonë: “(Muhammedi a.s.m. është) vjershëtor! Presim kur t’i bjerë ndonjë fatkeqësi ndërkohë!”

“thuaju (o Muhammed a.s.m.); “Prisni! Se edhe unë jam nga ata që presin!”

“A mendja e tyre ua udhëzon atyre këtë, apo ata janë njerëz që kalojnë çdo kufi?”

“apo mos thonë: Ai (Muhammedi a.s.m.) e ka shpikur atë (Kur’anin)? “Përkundrazi, ata nuk kanë fare besim.”

“Le të bëjnë ata atëherë një rrëfim që t’i përngjasë atij (Kur’ani), nëse janë që flasin të vërtetën.”

“A nuk u krijuan ata nga asgjë, apo ata vetë qenë krijuesit?”

“Apo mos i krijuan ata qiejt dhe tokën? Por ata nuk kanë aspak besim të qëndrueshëm.”

“Apo mos kanë ata thesaret e Zotit tënd? Apo janë ata tiranët me të drejtë e forcë për të bërë si të duan?”

“Apo mos kanë shkallë për t’u ngjitur (në qiell) me anë të të cilave ata dëgjojnë? Atëherë le të nxjerrin dëgjuesit e tyre ndonjë provë të qartë.”

“Apo mos Ai (All-llahu) ka vetëm bija e ju keni bijtë?”

“Apo mos është se ti (Muhammed a.s.m.) kërkon ndonjë shpërblim (prej tyre), kështu që ata janë ngarkuar me barrë të rëndë borxhi?”

“Apo mos është me ta gajbi (e fshehta) dhe ata e shkruajnë.”

“Apo mos kanë qëllim ndonjë kurth (kundër teje, o Muhammed a.s.m.)? por, në të vërtetë ata që nuk besojnë, ata janë vetë në kurth.”

“apo mos kanë ndonjë zot tjetër veç All-llahut? Lavdi i qoftë All-llahut nga gjithçka që ata ia mveshin Atij si shokë e të barabartë (me Të!).”[335]

Këtu ne do të shpjegojmë vetëm një nga mijëra të vërteta të këtyre vërseteve si një shembull i mëtejshëm i kategorisë së “heshtjes përmes argumentit”; ai është si më poshtë:  Me fjalën, اَمْ – اَمْ (Apo mos…, apo…), ai i hesht çdo grup të popullit të çudhëzimit me një pyetje retorike në pesëmbëdhjetë nivele duke shprehur habi dhe i mbyll të gjitha burimet e dyshimeve të tyre. Ai nuk lë plasa djallëzore permes të cilave mund të hyjnë dyshimet e të fshehin vetveten;  ai i mbyll ato të gjitha. Ai nuk lë perde çudhëzimi poshtë të cilave ato mund të fshihen;  ai i gris të gjitha ato. Ai nuk lë asgjë nga gënjeshtrat e tyre;  ai i dërrmon ato. Ai në çdo fjali ose shkatërron esencën e ideve blasfemuese e mallkuese të një grupi permes një fraze të shkurtër, ose meqenëse ajo refuzohet në detaje tek vërsetet e tjera, ai aludon këtu për të shkurtazi.

Për shembull, fjalia e parë aludon për vërsetin:

وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا يَنْبَغِى لَهُ

“Dhe Ne nuk i kemi mësuar atij (Muhammedit a.s.m) poezi dhe as që i shkon (kjo gjë atij).” [336]

Ndërsa fjalia e pësëmbëdhjetë tregon këtë vërset:

لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ اِلاَّ اللّهُ لَفَسَدَتَا

“Po të kishte pasur në to (në qiej e në tokë) perëndi të tjera përveç All-llahut, atëherë padyshim që të dyja, toka dhe qiejt, do të ishin shkatërruar…” [337]

Ju mund të sillni shembuj të tjerë nga fjalitë e tjera si këto: Si më poshtë: Ajo thotë në fillim: “Shpalli urdhëresat Hyjnore. Ti nuk je një falltar, sepse fjalët e falltarit janë të ngatërruara e të supozuara. Ndërsa fjalët e tua janë të vërteta e të sigurta. Dhe ti nuk je i çmendur;  madje edhe armiqtë e tu e vërtetojnë dhe e dëshmojnë gjendjen tënde të përsosur mendore.”

اَمْ يَقُولُونَ شَاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَيْبَ الْمَنُونِ

“Ose ata thonë: Ai (Muhammedi a.s.m.) është vjershëtor! Ne po presim kur t’i bjerë ndonjë fatkeqësi ndërkohë!” [338]

“A të thërrasin ty poet, ashtu si mohuesit e paarsyeshëm ordinerë? A presin ata shkatërrimin tënd? Thuaju ti atyre: ‘Pritni! Edhe unë do të pres me ju!’ Sepse të vërtetat e tua të mëdha e të shndritshme janë pa imagjinatat e poezisë dhe të pavarura nga zbukurimet me fantazi të tyre.”

اَمْ تَاْمُرُهُمْ اَحْلاَمُهُمْ بِهذَا

“A mendjet e tyre ua udhëzojnë atyre këtë?”[339]

 “Apo si filozofët e paarsyeshëm të cilët mbështeten në mendjet e tyre, që ngurrojnë të të ndjekin ty duke thënë: ‘Aftësitë tona të arsyes janë të mjaftueshme’, ndonëse vetë arsyeja urdhëron që ti të ndiqesh, pasi çdo gjë që ti thua është e arsyeshme? Por megjithatë, përsëri arsyeja nuk mund ta arrijë vetë atë.”

اَمْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ

“Apo ata janë njerëz që kalojnë çdo kufi?”[340]

Apo arsyeja e mohimit të tyre është mosnënshtrimi i tyre ndaj Zotit të Gjithëfuqishëm si tiranët e këqinj? Por fundi i Faraonit e i Nimrudit, të cilët ishin udhëheqësit e shtypësve arrogantë, është i njohur.”

اَمْ يَقُولُونَ تَقَوَّلَهُ بَلْ لاَ يُؤْمِنُونَ

 “Apo mos thonë: Ai (Muhammedi a.s.m.) e ka shpikur atë (Kur’anin)? Përkundrazi, ata nuk kanë fare qëllim të besojnë.”[341]

“Apo si hipokritët gënjeshtarë pa ndërgjegje, të cilët të akuzojnë ty duke thënë: Ti e ke shpikur Kur’anin! Por deri tani në këtë kohë ata të kanë njohur ty që je më i vërteti midis tyre e të kanë quajtur ty ‘Muhammedi i besuari.’ Por kjo do të thotë se ata nuk kanë qëllim të besojnë. Përndryshe, le të gjejnë ata si shembulli i Kur’anit midis veprave të njerëzve.”

اَمْ خُلِقُوا مِنْ غَيْرِ شَيْءٍ

“A u krijuan ata nga asgjë?”[342]

“Apo si filozofët absurdë që e besuan universin të ishte kot e i pa qëllim, dhe a e pandehin ata vetveten të jenë pa qëllim, pa urtësi, pa objektiv e detyrë, apo pa Krijues? A janë verbuar ata saqë nuk shikojnë se universi, nga njëri skaj tek tjetri, është zbukuruar me shembuj urtësie dhe mban rezultatin e qëllimeve, dhe se qëniet nga grimcat gjer tek diejt janë të ngarkuara me detyra dhe u janë nënshtruar urdhëresave Hyjnore?”

اَمْ هُمُ الْخَالِقُونَ

“…Apo ata vetë qenë Krijuesit?”[343]

“Ose, a imagjinojnë ata, si Faraonët e si materialistët, se gjërat erdhën vetvetiu në ekzistencë, zhvillojnë vetveten, ushqejnë vetveten dhe krijojnë vetë gjithçka që u nevojitet, dhe nuk besojnë e nuk e adhurojnë All-llahun? Kjo do të thotë, se gjithësecili nga ata ta pandehë vetveten të jetë krijues, në një kohë që krijuesi i një gjëje duhet të jetë krijuesi i gjithçkaje. Me fjalë të tjera, mendjemadhësia dhe kryelartësia e tyre i kanë bërë aq shumë të çmendur, saqë ta përfytyrojnë atë -njeriun- i cili është shumë i pafuqishëm dhe që mund të shpartallohet nga një mizë apo mikrob, të jetë i Plotfuqishmi Absolut. Meqenëse ata e kanë braktisur arsyen dhe humanizmin e tyre gjer në këtë shkallë dhe kanë zbritur më poshtë se kafshët, madje më poshtë se sa gjërat e pajeta, mos u brengos për mohimin e tyre. Konsideroji ata si një specie e dëmshme kafshësh dhe një lëndë e ndyrë! Injoroji ata e mos u jep rëndësi!

اَمْ خَلَقُوا السَّموَاتِ وَاْلاَرْضَ بَلْ لاَ يُوقِنُونَ

“Apo mos i krijuan ata qiejt dhe tokën? Por ata nuk kanë aspak besim të qëndrueshëm!”[344]

 “Apo si Muattilet e pamend e konfuzë, të cilët mohuan Zotin xh.sh. , të gjitha atributet e Tij, dhe mohuan Krijuesin, a e mohojnë ata All-llahun xh.sh. e nuk i kushtojnë vëmendje Kur’anit? Në çdo rast, le ta mohojnë ata ekzistencën e qiejve e të tokës, ose le të thonë: ‘Ne i krijuam ato!’ Le ta humbasin krejtësisht mendjen e tyre, e le të fillojnë të shprehin fjalë të përçarta e të tërbuara çmendurie; sepse provat e Njësisë në qiell janë aq të qarta, që lexohen, e aq të shumta sa yjet, dhe në tokë janë aq të shumta sa lulet. Kjo do të thotë se ata nuk kanë qëllim të marrin dije të sigurtë e të gjejnë të vërtetën. Përndryshe, si pandehin ata se mos libri i universit është pa shkrues, në një fjalë të të cilit është shkruar një libër i tërë, në një kohë që ata e dinë se ‘një shkronjë nuk mund të ekzistojë pa atë që e shkroi atë shkronjë?”

اَمْ عِنْدَهُمْ خَزَائِنُ رَبِّكَ

“Apo mos kanë ata thesaret e Zotit tënd?” [345]

“Apo si një grup nga filozofët e çudhëzuar të cilët mohuan Dëshirën Hyjnore, apo si Brahmanët; a e mohojnë origjinën e Profetësisë që nuk të besojnë ty? Atëherë, le t’i mohojnë të gjitha shenjat e urtësisë e të qëllimit, të gjithë rregullin dhe frutat që janë të dukshëm tek të gjitha qëniet dhe që demonstrojnë vullnet e përzgjedhje; le t’i mohojnë ata të gjitha veprat e mëshirës e të mirësisë dhe të gjitha mrekullitë e të gjithë profetëve! Ose le të thonë: ‘Të gjithë thesaret e mirësive që u jepen krijesave janë me ne e nën kontrollin tonë’, le të provojnë se ata nuk janë të përshtatshëm për t’iu drejtuar adresimi! Atëherë, mos u dëshpëro për mohimin e tyre;  thuaj: Kafshët e paarsyeshme të Zotit janë shumë! ”

اَمْ هُمُ الْمُصَيْطِرُونَ

“Apo ata janë tiranët me të drejtë e forcë për të bërë si të duan?”[346]

Apo si Muëtezilitët arrogantë, të cilët e bënë sunduese arsyen, a e imagjinojnë veten si rivalë dhe inspektorë për punët e Krijuesit, dhe duan ta bëjnë përgjegjës Krijuesin e Gjithëlavdishëm? Ruhu, mos u ligështo! Asgjë nuk mund të vijë nga mohimet e njerëzve egoistë dhe të tjerëve si ata! As mos u mashtro.”

اَمْ لَهُمْ سُلَّمٌ يَسْتَمِعُونَ فِيهِ فَلْيَاْتِ مُسْتَمِعُهُمْ بِسُلْطَانٍ مُبِينٍ

 “Apo mos kanë shkallë për t’u ngjitur (në qiell) me anë të të cilave ata të dëgjojnë (të fshehtat e tij)? Atëherë le të nxjerrin dëgjuesit e tyre ndonjë provë të qartë!” [347]

“Apo si spiritualistët e falltarët shtiracakë e mashtrues, a shkojnë ata pas shejtanëve e xhindeve dhe supozojnë se kanë gjetur një rrugë tjetër për botën e padukshme? Në çdo rast, a kanë ata një shkallë nëpërmjet të cilës të ngjiten në qiejt që janë të mbyllur për shejtanët? A imagjinojnë se ata e përgënjeshtrojnë atë që ti merr nga lajmi i qiellit? Mohimet e sharlatanëve të tillë nuk vlejnë fare.”

اَمْ لَهُ الْبَنَاتُ وَلَكُمُ الْبَنُونَ

“Apo mos Ai (All-llahu) ka vetëm bija e ju keni bijtë?”[348]

“Apo si filozofët politeistë, të cilët i përshkruajnë ortakë Zotit xh.sh. në emrin e “dhjetë mendjeve” dhe “dhjetë zotrave të llojeve”, dhe si Sabeanët të cilët u atribuojnë një llojë hyjnie yjeve dhe engjëjve? A fëmijë i përshkruajnë ata Zotit xh.sh.? Dhe si heretikët e të çudhëzuarit, a djalë i përshkruajnë Atij, gjë që është kundra domosdoshmërisë së ekzistencës së Njësisë, përjetshmërisë dhe vetëmjaftueshmërisë Absolute të Krijuesit të Vetëm? A femëri u përshkruajnë ata engjëjve që është në kundërshtim me adhurimin e engjëjve, me pastërtinë dhe me llojin e natyrës së tyre? A supozojnë ata se ka ndërmjetës për ta, që ata nuk të ndjekin ty? Riprodhimi është mjet shumimi, i ndihmës reciproke, i përjetësimit dhe i jetës për krijesat si njeriu i cili është kalimtar e i përkohshëm, që ka nevojë për përjetësimin e species, që është trupor e i ndashëm, i aftë për t’u shumuar, i pafuqishëm dhe nevojtar për një trashëgimtar për ta ndihmuar atë. Atëherë, t’i përshkruash fëmijë –e sidomos ato që janë të dobëta e të paafta, domethënë vajzat me të cilat nuk kënaqej krenaria e tyre– Krijuesit të Gjithëlavdishëm që ekzistenca e të Cilit është e domosdoshme dhe e përjetshme, i Cili qëndron nga parapërjetësia e paspërjetësia përjetësisht, që esenca e të Cilit është krejtësisht e largët nga trupësia dhe është shumë lart prej nevojave fizike, Qënia e të Cilit është e përjashtuar nga ndarja e shumimi dhe Fuqia e të Cilit është shumë e lartë e nuk mund ta prekë atë pafuqia, do të ishte në të vërtetë një kllapi, një përçartje çmendurie e një marrëzi e tillë, saqë gënjeshtrat dhe mohimet e atyre fatkëqinjve që pajtohen me një ide të tillë nuk vlejnë fare. Ti nuk duhet të mashtrohesh. Gjepurave të mendjelehtëve dhe përçartjeve e kllapive të çdo të çmenduri nuk duhet t’u kushtohet vëmendje.”

اَمْ تَسْاَلُهُمْ اَجْرًا فَهُمْ مِنْ مَغْرَمٍ مُثْقَلُونَ

“Apo mos është se ti kërkon ndonjë shpërblim, kështu që ata janë ngarkuar me barrë të rëndë borxhi?”[349]

“Apo ata i shohin detyrimet e adhurimit të cilat ti ua kërkon si barrë e rëndë mbi ta? Ashtu siç i shohin adhuruesit rebelë e kryelartë të kësaj bote, të cilët e kanë bërë zakon lakminë e kopracinë! A nuk e dinë ata se ti nuk e kërkon shpërblimin tënd veçse nga All-llahu xh.sh.? A është barrë e rëndë për ta që t’u japin të varfërve një të dyzetën nga pasuria ose një të dhjetën, të cilën ua dhuroi atë Zoti i Plotfuqishëm, që t’u shtohej bereqeti i pasurisë dhe të shpëtonin nga smira e mallkimi i të varfërve? A e konsiderojnë të rëndë urdhrin e dhënies së zeqatit dhe prandaj ata ikin nga Islami? përgënjeshtrimet e tyre nuk kanë rëndësi, dhe ajo që ata meritojnë është një goditje dhe jo një përgjigje…”

اَمْ عِنْدَهُمُ الْغَيْبُ فَهُمْ يَكْتُبُونَ

“Apo mos është me ta bota e padukshme dhe ata e shkruajnë?”[350]

“Apo si Budistët[351] që pretendojnë se e njohin të padukshmen, apo si të patrutë që imagjinojnë se hamendjet e tyre në çështje të së padukshmes janë të sakta? A nuk u pëlqejnë atyre ajo që ti merr nga njoftimet e sigurta të së padukshmes? A kanë ata ndonjë libër nga e padukshmja, që nuk pranojnë librin tënd rreth të padukshmes?

Atëherë, bota e padukshme u zbulohet veçse profetëve të cilët marrin shpallje, dhe askush tjetër nuk mundet kurrë të hyjë vetë te ajo. Ata e imagjinojnë botën e padukshme si të ishte e hapur dhe pranë tyre dhe të merrnin njoftime e t’i shkruanin. Prandaj, mos lejo që gënjeshtrat e këtyre mburravecëve arrogantë të cilët kaluan e braktisën orientimin e tyre dhe që tejkaluan limitet, të të shkurajojnë, sepse në një kohë të shkurtër, të vërtetat e tua do t’i dërrmojnë imagjinatat e tyre!

اَمْ يُرِيدُونَ كَيْدًا فَالَّذِينَ كَفَرُوا هُمُ الْمَكِيدُونَ

“Apo mos kanë qëllim ndonjë kurth (kundër teje)? Por ata që nuk besojnë bien vetë në kurth!”[352]

“Ose a dëshirojnë ata të jenë si hipokritët sharlatanë dhe si ateistët dredharakë, natyrat e të cilëve janë të prishura dhe që ndërgjegjet e tyre janë të kalbura, a duan ata t’i mashtrojnë e t’i largojnë njerëzit nga udhëzimi të cilin ata nuk mund ta fitojnë? I mashtrojnë ata duke i bërë që të të thërrasin ty falltar, i çmendur apo magjistar? A duan ata t’i bëjnë të tjerët të besojnë atë çfarë ata vetë nuk besojnë? Mos mendo për këta sharlatanë tinzarë, mos i konsidero ata si qënie humane, mos u brengos për dredhitë e mohimet e tyre dhe mos u ligështo! Përkundrazi, shtoji përpjekjet e tua, sepse ata mashtrojnë vetëm shpirtërat dhe vetveten e tyre. Sukseset e tyre në të keqen janë të përkohshme; ajo është një taktikë Hyjnore duke i tërhequr gradualisht ata tek humbja.”

اَمْ لَهُمْ اِلهٌ غَيْرُ اللّهِ سُبْحَانَ اللّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ

“Apo mos ka ndonjë zot tjetër përveç All-llahut? I Lartësuar është All-llahu dhe shumë larg gjërave që ata i përshkruajnë Atij ortakë!”[353]

“Apo si Mexhusët, të cilët imagjinuan dy zotra të ndarë të quajtur, krijuesi i të mirës dhe krijuesi i së keqes; apo si idhujtarët dhe si adhuruesit e shkaqeve, të cilët u atribuojnë një llojë hyjnie shkaqeve të ndryshme, dhe secilin nga ato shkaqe e imagjinojnë të jetë burim mbështetjeje për ta? A mbështeten ata në zotra të tjerë e të kundërshtojnë ty? A e konsiderojnë ata vetveten se nuk kanë nevojë për ty?

Kjo do të thotë se ata janë verbuar dhe nuk e shikojnë rregullin aq perfekt dhe harmoninë pa mangësi kudo në univers, që është kaq i dukshëm sa dita. Sepse në përputhje me dekretin Hyjnor

لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ اِلاَّ اللّهُ لَفَسَدَتَا

“Po të kishte pasur në to (në qiej dhe në tokë) perëndi të tjera përveç All-llahut, atëherë padyshim që të dyja (qiejt dhe toka) do të ishin shkatërruar.”[354]

Në qoftë se do të ishin dy drejtues në një fshat, ose dy guvernatorë në një qytet, ose dy mbretër në një vend, padyshim rregulli do të përmbysej dhe harmonia do të shkatërrohej. Por, që nga krahu i një mize gjer tek llambat në qiej, një rregull i tillë i hollë është i qartë. Atëherë nuk ka vend as sa krahu i mizës për t’i përshkruar ortakë Zotit xh.sh., por meqenëse këta veprojnë në një mënyrë për të kundërshtuar arsyen, urtësinë, ndjenjat dhe atë që është e qartë, atëherë mos i lër gënjeshtrat e tyre që të të largojnë nga shpallja dhe mesazhi.”

Kështu, nga qindra xhevahire të këtyre vërseteve, të cilët formojnë një varg të vërtetash, ne kemi shpjeguar shkurtazi një xhevahir të vetëm të mënyrës së komentimit të Kur’anit në kategorinë e “shpjegimit dhe të heshtjes me argumenta.” Në qoftë se do të kisha pasur fuqi të tregoja pak më shumë xhevahire, edhe ti gjithashtu do të thoje se “këto vërsete janë mrekulli në vetvete”, por mënyra e komentit të Kur’anit në “shpjegimin e në instruktimin” është aq e mrekullueshme, aq e hollë dhe aq e rrjedhshme, saqë edhe njeriu më i thjeshtë e i zakonshëm do ta kuptonte, nëpërmjet atyre shpjegimeve, të vërtetën më të madhe e më të thellë me shumë lehtësi.

Po, Kur’ani i shpjegimit të mrekullueshëm, thjeshtë e qartë, shpreh e instrukton të vërtetat më të pakapshme në një mënyrë të tillë pa e lënduar ndjenjën e përgjithshme, saqë ledhaton pikëpamjen e përgjithshme të njerëzve dhe as nuk i acaron mendjet e tyre e as nuk i lodh ato. Ashtu sikur flitet me një fëmijë që përdoret fjalë fëmije, po ashtu stilet Kur’anore zbresin tek niveli i atyre që u adresohet dhe quhen

تَنَزُّلاَتٌ اِلهِيَّةٌ اِلَى عُقُولِ الْبَشَرِ

‘Të folurit e All-llahut sipas shkallës së të kuptuarit të njerëzve’.

Me anë të krahasimeve në formën e alegorive, ai i shpjegon një njeriu të zakonshëm e krejtësisht analfabet të vërtetat më të pakapshme Hyjnore dhe misteret Hyjnore, të cilat nuk mund t’i kapë as edhe mendimi i filozofëve më të shquar.

Për shembull, nëpërmjet krahasimit, vërseti:

اَلرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى

“I Gjithëmëshirshmi i Vetëm u vendos në Fron,”[355] tregon Autoritetin Hyjnor sikur të ishte një mbretëri, dhe shkallën e Hyjnisë së Tij në drejtimin e botës dhe sikur të ishte një Mbret i ulur në fronin e sovranitetit të Tij duke udhëhequr qeverinë.

Po, në të vërtetë, si fjala e Krijuesit të Gjithëlavdishëm të universit, Kur’ani ka zbritur nga shkalla më e madhe e Hyjnisë së Tij dhe kalon mbi të gjitha shkallët e tjera, duke i drejtuar ata që të mbërrijnë tek ato shkallë duke kaluar përmes shtatëdhjetë mijë perdeve. Ai e shikon secilin dhe e ndriçon atë. Ai përhap rrezatimin e tij dhe shpërndan dritën e tij për mijëra nivele të atyre që u adresohet, të kuptuarit dhe inteligjenca e të cilëve janë të gjitha të ndryshme. Dhe megjithëse ai ka jetuar midis epokave dhe shekujve, që në lidhje me kapacitetin janë të gjithë të ndryshëm dhe ka përhapur kuptimet e tij me këtë bollëk të madh, ai nuk ka humbur asnjë thërrime nga rinia e tij perfekte, ka ruajtur freskinë e tij të skajshme dhe delikatesën; ai e mëson çdo njeri të zakonshëm në mënyrën më të lehtë, të shkathët e të kuptueshme.

Çdo aspekt i këtij libri të mrekullueshëm, i cili instrukton kështu, bind e kënaq me të njëjtin mësim e me të njëjtat fjalë nivele të shumta të njerëzve, kuptimet dhe gradat e të cilëve janë të gjitha të ndryshme; cilido aspekt të studiohet nga ky libër, padyshim një shkreptimë mrekullie do të shfaqet prej tij.

Shkurtazi: Ashtu si një fjalë e Kur’anit si: El’hamdu lil’lah, i gjithë falënderimi i takon All-llahut, e cila kur recitohet mbush një shpellë që i ngjason veshit të malit e në të njëjtën mënyrë ajo mbush veshët e vegjël të një mize, po kështu është çështja në kuptimet e Kur’anit. Ai ashtu siç kënaq mendje të mëdha si mali, po ashtu mëson mendje të vogla si miza, mendje shumë të thjeshta duke i qetësuar ato me të njëjtat fjalë. Kjo ndodh se Kur’ani u bën thirrje për besim të gjitha niveleve të xhindeve e të njerëzve dhe u mëson të gjithëve shkencat e besimit duke ua vërtetuar. Prandaj i kushtojnë vëmendje mësimit dhe instruktimit të Kur’anit më i ulëti midis njerëzve të zakonshëm duke qëndruar krah për krah me më të lartin e elitës dhe, gju më gju së bashku ata i dëgjojnë mësimet e Kur’anit dhe përfitojnë prej tij. Me fjalë të tjera, Kur’ani i shenjtë është një tryezë e tillë qiellore në të cilën me mijëra nivele të ndryshme mendjesh, arsyesh, zemrash e shpirtërash gjejnë ushqimin e tyre tek ajo tavolinë; secili sipas asaj që dëshiron dhe përmbush dëshirat e tij. Madje shumë prej dyerve të tij qëndrojnë të mbyllura, me qëllim që t’u hapen atyre që do të vijnë në të ardhmen. Në qoftë se do të donit një shembull të kësaj kategorie, Kur’ani nga fillimet e tij deri në fund formon shembuj të kësaj kategorie. Në të vërtetë, të gjithë studentët e Kur’anit dhe ata që i dëgjojnë mësimet e tij si, interpretuesit e sheriatit, të vërtetët, filozofët Islamë, të urtit, studiuesit e jurisprudencës, teologët, evlijatë, udhëheqësit shpirtërorë, ashikët e Zotit xh.sh., studiuesit e mirëfilltë dhe masat e muslimanëve.., të gjithë me unanimitet deklarojnë: “Ne e marrim udhëzimin nga Kur’ani në formën më të mirë.”

Përmbledhja: Shkreptimat e mrekullisë së Kur’anit vezullojnë në kategorinë e “shpjegimit e të instruktimit” ashtu siç bëjnë ato në kategoritë e tjera.

 

RREZJA E DYTË

Kjo rreze është gjithëpërfshirja e jashtëzakonshme e Kur’anit. Ajo përbëhet nga “Pesë shkreptima”.

Shkreptima e parë:

Kjo është gjithëpërfshirja në fjalët e tij. Kjo gjithëpërfshirje është krejtësisht e qartë nga vërsetet e përmendura tek “Fjalët e mëparshme” dhe tek “Kjo Fjalë.”

Po, në të vërtetë, ashtu siç tregon hadithi:

لِكُلِّ آيَةٍ ظَهْرٌ وَبَطْنٌ وَحَدٌّ وَمُطَّلَعٌ وَ لِكُلٍّ شُجُونٌ وَغُصُونٌ وَ فُنُونٌ

 “Çdo vërset ka një kuptim të jashtëm e një kuptim të brendshëm, ka një limit, një qëllim dhe secila ka rrënjë, degë e degëzime”, fjalët e Kur’anit janë vendosur në një mënyrë të tillë, saqë çdo frazë, çdo fjali, madje çdo shkronjë, e ndonjëherë edhe një sukun -boshllëk- ka shumë aspekte. Ai u jep çdonjërit, prej atyre të cilëve ai u adresohet, pjesën e tij nga një derë e ndryshme.

Për shembull: وَ الْجِبَالَ اَوْتَادًا “Dhe (Ne i kemi bërë) malet si shtylla mbështetëse?

 Kjo është një frazë që nënkupton: “Unë i bëra malet si shtylla mbështetëse për tokën tuaj.”

Pjesa e një njeriu të zakonshëm nga kjo frazë do të ishte: Ai i shikon malet që duken si shtylla të ngulura në tokë, mendon për dobitë e mirësitë në to dhe i jep falënderime Krijuesit të tij.

Pjesa e një poeti nga kjo frazë do të ishte: Ai e përfytyron tokën si një fushë mbi të cilën është ngrehur një hark i gjërë, kupa e qiellit, si një çadër e madhe jeshile e zbukuruar me llamba elektrike;  i shikon majat e maleve si bazat e qiejve e sikur të ishin kunjat e çadrës, ai e adhuron Krijuesin e Gjithëlavdishëm me një çudi të mahnitshme.

Pjesa e një nomadi elokuent (e një banori çadre) nga kjo frazë do të ishte: Ai e përfytyron sipërfaqen e tokës të jetë një shkretëtirë e gjërë; i përfytyron vargmalet si çadra nomadësh të shumta e të shumëllojshme; dhe sikur shtresa e dheut -tokës- të ishte hedhur mbi shtyllat e larta, dhe majat e mprehta të shtyllave të kishin ngritur lart mbulesën e dheut, të cilin ai e shikon si banor i krijesave të ndryshme duke parë njëri-tjetrin. Kështu ai bie në sexhde i mahnitur para Krijuesit të Gjithëlavdishëm, i Cili i vendosi e i nguli kaq lehtë këto qënie madhështore e të fuqishme sikur ato të ishin çadra në faqen e tokës.

Pjesa e një gjeografi me dhunti letrare nga kjo frazë do të ishte: Ai e mendon globin tokësor si një anije duke lundruar në oqeanin e ajrit ose të eterit, ndërsa malet si direkë e pajorë të ngulur në anijen për ekuilibrin dhe qëndrueshmërinë e saj. Ai kështu mendon e pohon përpara madhështisë së të Gjithëfuqishmit Absolut, i Cili e bëri globin e madh tokësor si një anije të mirorganizuar, na vendosi ne në të, dhe e bën atë të udhëtojë në largësitë më të skajshme të universit, duke thënë:

سُبْحَانَكَ مَا اَعْظَمَ شَانُكَ

“Lavdia të takon Ty o Zot. Sa i lartë është Dinjiteti Yt”

Pjesa e një sociologu e filozofi të shoqërisë njerëzore do të ishte: Toka është një shtëpi, dhe shtyllat madhështore të jetës së asaj shtëpie janë jetët e gjallesave, ndërsa shtyllat mbështetëse të jetës së gjallesave janë uji, ajri dhe toka të cilat janë kushtet e jetës. Dhe shtyllat e direkët mbështetëse të ujit, ajrit dhe të tokës janë malet, sepse malet janë rezervuarët për ujë, krëhërit për ajrin –ato shtyjnë e hedhin gazin e dëmshëm dhe e pastrojnë atë;– dhe janë mbrojtësit për tokën nga transformimi në një moçalishte si dhe nga cënimi e shkelja e detit. Për më tepër, ato janë thesaret për domosdoshmëri të jetës njerëzore. Kështu, ai e kupton dhe me nderim e me respekt të plotë i jep lavdërime e falënderime Krijuesit të Gjithëlavdisë e të Mirësisë, i Cili i bëri këto male të larta si shtylla për tokën –shtëpinë e jetës sonë– në këtë mënyrë dhe i caktoi ato si ruajtësit e thesareve të jetës sonë.

Pjesa e një studiuesi të filozofisë natyrale nga kjo frazë do të ishte kjo: Ai do të mendonte për tërmetet e lëkundjet që ndodhin si rezultat i ngritjeve të shtresave dhe i bashkimit në brendësinë e tokës se ato qetësohen me shfaqjen e maleve, dhe se shkaku i qëndrueshmërisë së tokës në boshtet e saja dhe në orbitën e saj, dhe mosdevijimi në rrotullimin e saj vjetor si rezultat i tronditjes së tërmeteve, është shfaqja e maleve. Është sikur toka të merrte frymë me daljen e maleve, të ulte zemërimin e të qetësohej. Kështu, ai kupton, qetësohet dhe futet plotësisht në besim duke thënë: اَلْحِكْمَةُ لِلّهِ “E gjithë urtësia është e All-llahut xh.sh.”

Një shembull tjetër:

اَنَّ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا

“…Se qiejt dhe toka ishin të bashkuara së bashku, si një njësi e vetme krijimi, pastaj Ne i ndamë ato…?”[356]

Një studiues i panjollosur nga studimi i filozofisë do t’i shpjegonte fjalët, رَتْقًا “të bashkuar së bashku”, si më poshtë: Ndërsa qiejt shndrisnin dhe ishin pa re dhe toka e thatë, e pajetë dhe e paaftë për të dhënë jetë, atëherë Ai i Cili i hapi dyert e qiellit me shi dhe shtroi tokën me bimësi, është pikërisht Ai që i krijoi të gjitha gjallesat prej atij uji; është sikur qëniet u krijuan përmes një lloji martese dhe një çiftëzimi midis të dyjave. Për t’u realizuar kjo, duhet vepra e një Krijuesi të Vetëm kaq të Fuqishëm e të Githëlavdishëm, saqë faqja e tokës është si një kopsht për Të dhe retë janë si mbulesë e fytyrës së qiellit dhe janë si sfungjerë të atij kopshti. Studiuesi do ta kuptonte kështu e do të binte në sexhde para Madhështisë së Fuqisë së Tij.

Një filozof kozmik do t’i shpjegonte të njëjtat fjalë në këtë mënyrë: Ndërsa në fillim të krijimit qiejt dhe toka ishin masa të paformuara, ku secila përbëhej nga lënda si një brumë i lagësht pa dobi, pa gjallesa e krijesa, Krijuesi i Gjithurtë i shpalosi e i shtriu ato të dyja në një formë të bukur e të dobishme dhe i bëri ato burimin e krijesave të shumta të stolisura. Kështu, filozofi do të qëndronte i habitur përpara gjërësisë së urtësisë së Tij.

Një filozof modern do t’i shpjegonte fjalët kështu: Në fillim, globi ynë dhe planetët e tjerë që formojnë sistemin diellor ishin të bashkuar së bashku me diellin në formën e një brumi të padiferencuar. Atëherë, i Gjithëfuqishmi dhe Vetekzistuesi i Vetëm e shtriu brumin dhe vendosi secilin nga planetët në vendin e vet, duke e lënë diellin atje ku është, lëshoi dritë mbi të dhe duke e sjellë tokën këtu Ai e shtriu dheun mbi globin tokësor, e spërkati me shi nga qiejt dhe e bëri të banueshëm duke na vendosur mbi të. Kështu, filozofi do ta nxirrte kokën prej moçalit të natyrës dhe do të deklaronte:

آمَنْتُ بِاللَّهِ الْوَاحِدِ اْلاَحَدِ

“Unë besova në Zotin, të Vetmin, të Pashoq.”

Një shembull tjetër:

وَ الشَّمْسُ تَجْرِى لِمُسْتَقَرٍّ لَهَا

“Edhe dielli rend në rrugën e tij deri në një kohë (të përcaktuar).”[357]

Atëherë, “Lami” i لِمُسْتَقَرٍّ i përkthyer si, “deri në, gjer”, shpreh gjithashtu kuptimin e “në”. E kështu besimtarët e zakonshëm e shohin atë si të shprehte kuptimin e “gjer në” dhe e kuptojnë se dielli, i cili është si një llambë e lëvizshme duke dhënë dritë e nxehtësi për ta, sigurisht do ta përfundojë një ditë udhëtimin e tij dhe do të arrijë vendin e tij të pushimit, atëherë ai merr një formë që s’do të jetë më i dobishëm. Kështu, duke shqyrtuar mirësitë e mëdha që Krijuesi i Gjithëlavdishëm i ka lidhur me diellin, ata deklarojnë: Subhanall-llah, El-Hamdu lil-lah “Lavdia i takon Krijuesit! Gjithë lavdërimet e falënderimet i përkasin Zotit xh.sh. !

Një studiues i shquar gjithashtu do ta shfaqte “Lamin” me kuptimin e “deri në, gjer”, por ai do të mendonte për të jo vetëm si një llambë drite, por gjithashtu si një sovajkë duke thurur endje dekorative të Krijuesit në tezgjahun e pranverës e të verës, si një shishe boje, që boja e së cilës është dritë për Letrat e të Përjetshmit të Vetëm të cilat shkruhen në fletën e natës e të ditës. Dhe duke menduar për sistemin dhe rregullsinë e botës, nga e cila lëvizja e jashtme dhe e dukshme e diellit është një shenjë dhe për të cilën ajo tregon, ai do të binte në sexhde përpara urtësisë së Tij duke thënë: Mashall-llah! Çfarë çudirash ka dashur Zoti xh.sh.!, dhe përpara artit të Krijuesit të Gjithurtë thotë: Barekall-llah!, Sa të mëdha janë bekimet e Tij!

Një gjeograf e astronom do ta shpjegonin “Lamin” me kuptimin “në” si më poshtë: Nëpërmjet urdhrit Hyjnor, me një sustë e hedhje si një lëvizje në boshtet e tij, dielli rregullon, organizon e vë në lëvizje sistemin diellor. Dhe me habi e çudi përpara Krijuesit të Gjithëlavdishëm, i Cili krijon e vendos kështu në rregull këtë orë të madhe, ai thotë: “E gjithë madhështia e fuqia janë të Zotit!” Ai do ta flakte tutje filozofinë e do të përqafonte urtësinë e Kur’anit.

Një dijetar i përpiktë do ta konsideronte këtë “Lam” si shkakor dhe ndajfoljor, dhe do ta shpjegonte atë si më poshtë: Meqenëse Krijuesi i Gjithurtë i ka bërë shkaqet e jashtme si perde për aktet e Tij, nëpërmjet një ligji të përgjithshëm Hyjnor i quajtur “gravitet”, Ai i ka lidhur planetët tek dielli si gurët në një bahe dhe i bën ato nëpërmjet atij graviteti të rrotullohen me lëvizje të ndryshme por të rregullta e të organizuara brenda sferës së urtësisë së Tij;  dhe me qëllim që t’i japë lindje gravitetit, Ai e ka bërë lëvizjen e diellit rreth boshtit të tij një shkak të jashtëm. Domethënë, kuptimi i لِمُسْتَقَرٍّ  është:

فِى مُسْتَقَرٍّ لَهَا ِلاِسْتِقْرَارِ مَنْظُومَتِهَا

 “Deri në një kohë -vend- të përcaktuar” është një lëvizje në vendin e kohën e përcaktuar për qëndrueshmërinë e sistemit diellor”, sepse lëvizja lind nxehtësi, nxehtësia lind fuqi dhe fuqia lind gravitet të jashtëm. Ai është një kanun Hyjnor e një ligj Hyjnor.

Kështu, duke e kuptuar këtë nga një shkronjë e vetme e Kur’anit, ky filozof do të deklaronte: I gjithë lavdërimi e falënderimi i takojnë Zotit. Sigurisht urtësia e vërtetë gjendet në Kur’an, kurse filozofinë pothuajse e konsideroj asgjë.”

Ideja e mëposhtme do t’i ndodhte një mendimtari me dhunti poetike nga ky “Lam” dhe nga qëndrueshmëria e përmendur lart: “Dielli është një pemë dritëdhënëse, ndërsa planetët janë frutat e saja të lëvizshme… Por në kundërshtim me pemët, dielli lëkund vetveten që të mos bien frutat. Në qoftë se ai nuk do ta lëkundte vetveten, ato do të binin e do të shpërndaheshin.” Atëherë ai do të mendonte me vete: “Dielli është si një udhëheqës shpirtëror i një rrethi dhikri -përmendje e Zotit- që po recitojnë Emrat e Zotit xh.sh.. Kështu, ai e përmend Zotin në qendrën e rrethit me një dashuri tepër të zjarrtë dhe i bën të tjerët të recitojnë”. Në një trajtesë tjetër, unë e përshkrova këtë kuptim si më poshtë:

“Po, dielli është një pemë që mban fruta; ai tund vetveten që të mos bien planetët, që janë frutat e tij…

Në qoftë se ai do të qëndronte në heshtje, forca tërheqëse do të pushonte..  dhe ata ashikë të mirorganizuar do të bërtisnin nëpër hapësirë në ekstazë.”

Një shembull tjetër:

اُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

“…Dhe janë ata që do të jenë më të suksesshmit, të shpëtuarit.”[358]

Ky vërset është i përgjithshëm e i papërcaktuar. Ai nuk specifikon se në çfarë mënyre do të jenë ata të suksesshëm, të shpëtuar; kështu çdo person mund të gjejë në të çfarë ai dëshiron. Vërseti e shkurton fjalën me qëllim që të zgjerohet kuptimi, sepse qëllimi i disave prej atyre të cilëve ai u adresohet është të jenë të shpëtuar nga zjarri. Të tjerët mendojnë vetëm për parajsë, disa dëshirojnë lumturi të përjetshme. Një grup kërkon vetëm kënaqësinë e Zotit xh.sh., kurse një grup tjetër kanë synimin më të lartë dhe shpresojnë e dëshirojnë shikimin e Krijuesit Hirplotë, e kështu me radhë.. Në shumë vende Kur’ani i lë fjalët të hapura kështu si kjo, pra që ato mund të jenë të përgjithshme. Ai i lë gjërat të pathëna, lë në heshtje diçka me qëllim që ato të mund të shprehin shumë kuptime. Ai i shkurton e i përmbledh me qëllim që gjithësecili të gjejë pjesën e tij. Kështu, kur thotë: اَلْمُفْلِحُونَ “…që do të jenë të suksesshmit, të shpëtuarit,” ai nuk përcakton se si ata do të kenë sukses;  është sikur vërseti me heshtjen e tij të thonte:

“O Muslimanë!.. Merrni lajme të gëzueshme. O ju që keni frikë Zotin xh.sh.!.. Ju do të gjeni mbarësi duke shpëtuar nga Ferri. O njerëzit e drejtë!.. Ju do të gjeni shpëtim e begati në Parajsë. O ju që kërkoni njohjen e Zotit xh.sh.!.. Ju do të arrini kënaqësinë e Zotit xh.sh.! O dashuruesit e Bukurisë së Zotit xh.sh.!.. Ju do të përjetoni shikimin e Zotit Hirplotë, e kështu me radhë.”

Kështu, nga mijëra shembuj, ne kemi dhënë vetëm një shembull ku secila nga frazat, fjalët, shkronjat, heshtjet dhe përjashtimet, demonstrojnë gjithëpërfshirjen e fjalëve të Kur’anit. Ju mund t’i krahasoni vërsetet dhe tregimet e tij me këto nëpërmjet analogjisë.

Një shembull tjetër, vërseti,

فَاعْلَـمْ اَنَّـهُ لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَاسْـتَـغْـفِـرْ لِذَنْـبِكَ

“…Dije, pra, se padyshim nuk ka zot tjetër përveç All-llahut, dhe kërko falje për gjynahin tënd…”[359]

Ky vërset përmban aq shumë aspekte e shkallë, saqë të gjithë nivelet e Evlijave kanë parë prej tij nevojat e tyre tek të gjitha shkallët e tyre dhe kanë gjetur prej tij ushqim shpirtëror, kuptim të freskët e të përshtatshëm për nivelet e tyre, sepse, meqenëse Emri “All-llah” është Emër Gjithëpërfshirës, ndodhen brenda tij aspekte të Njësisë Hyjnore sa numri i Emrave të Bukur:

اَىْ: لاَ رَزَّاقَ اِلاَّ هُوَ , لاَ خَالِقَ اِلاَّ هُوَ , لاَ رَحْمنَ اِلاَّ هُوَ

 “Nuk ka furnizues tjetër përveç Atij! Nuk ka krijues tjetër përveç Atij! Nuk ka të Gjithëmëshirshëm përveç Atij!”  Dhe kështu me radhë.

Dhe për shembull, nga tregimet e Kur’anit, historia e Musait a.s. përmban me mijëra dobi e mësime, ashtu si Shkopi i Musait a.s.. Në tregim ka shumë qëllime e aspekte si:

Ngushëllimi, lehtësimi e qetësimi i profetit Muhammed a.s.m. dhe si kërcënimi ndaj jobesimtarëve, poshtërimi ndaj hipokritëve dhe qortimi ndaj çifutëve. Për këtë arsye, ajo përsëritet në shumë sure. Megjithëse ajo i shpreh të gjitha qëllimet në secilin vend, vetëm njëri është qëllimi kryesor, ndërsa të tjerët janë dytësorë.

Në qoftë se ti thua: “Si t’i njohim të gjitha kuptimet në shembujt që ti dhe, për të cilat Kur’ani synon e tregon?”

Ne do të përgjigjeshim: Meqenëse Kur’ani është një fjalim parapërjetësie me të cilin Zoti xh.sh. u flet niveleve të ndryshme të njerëzimit të vënë në radhë, mbi e përtej shekujve dhe i mëson ata të gjithë, padyshim ai do të përfshijë e synojë kuptime të shumta sipas atyre aftësive të ndryshme të të kuptuarit dhe do të bëjë aluzione për çfarë ai synon.

Po, kuptimet e shumta në fjalët e Kur’anit të ngjashme me ato të përmendura këtu janë provuar tek Isharatul-Ixhaz sipas rregullave të gramatikës arabe, shkencave të retorikës, semantikës –kuptimor–, dhe sipas elokuencës e rregullave të tyre. Sipas konsensusit të atyre që u cilësuan për të interpretuar ligjin e shenjtë, komentatorëve dhe studiuesve të teologjisë e të sheriatit, sipas dëshmisë së ndryshimeve të tyre me kushtet që ato u konsideruan të sakta nga shkencat e arabishtes dhe u vlerësuan të drejta nga parimet e fesë, të gjitha aspektet dhe kuptimet që gjenden të pranueshme nga shkenca e semantikës, të përshtatshme nga shkenca e retorikës dhe të dëshirueshme nga shkenca e elokuencës janë midis kuptimeve të Kur’anit. Kur’ani ka vënë aluzione e nënkuptime për secilin nga ato kuptime sipas shkallës së tij. Ato, ose janë të fjalëpërfjalshme -të mirëfillta- ose domethënëse –kuptimplota. Në qoftë se janë domethënëse, tregohet një aluzion për secilën nga ato ose nga konteksti i mëparshëm, ose pas kontekstit, ose nga një vërset tjetër. Disa nga ato janë shpjeguar në qindra mijëra komente të Kur’anit me njëzet, tridhjetë, dyzet, gjashtëdhjetë e madje me tetëdhjetë vëllime të shkruara nga dijetarë të saktë, të cilët janë të qartë e prova vendimtare për gjithëpërfshirjen e jashtëzakonshme të fjalëve të Kur’anit. Megjithatë, në qoftë se ne do të duhej të demonstronim në këtë Fjalë çdo aluzion që tregon çdo kuptim së bashku me rregullat e tij, Fjala do të bëhej tej mase e zgjatur… Prandaj ne po e shkurtojmë këtu dhe për pjesë të tij ju referojmë ju tek Isharatul-Ixhaz “Shenjat e mrekullisë.”

Shkreptima e dytë: Është gjithëpërfshirja e jashtëzakonshme në kuptimin e tij. Në të vërtetë, Kur’ani ka derdhur –dhuruar– nga thesaret e kuptimeve të tij burimet për të gjithë interpretuesit e ligjit Hyjnor, ndriçimet –shijet, eksperiencat– e të gjithë atyre që kërkojnë njohjen e Zotit xh.sh., rrugët e të gjithë atyre që kërkojnë lidhje me Zotin xh.sh., metodat e të gjithë të përkryerve midis njerëzimit, dhe medhhebet e të gjithë dijetarëve të përpiktë; Kur’ani në të gjitha kohët ka qenë udhëzuesi i të gjithë atyre, i ka orientuar ata në përparimin e tyre dhe është vërtetuar me unanimitet nga të gjithë ata se Kur’ani ka ndriçuar rrugët e tyre nga thesaret e tij të pashtershme.

Shkreptima e tretë: Kjo është gjithëpërfshirja e tij e jashtëzakonshme në njohurinë e tij. Në të vërtetë, Kur’ani ka bërë që, nga oqeani i njohurisë së tij të derdhen shkenca të shumta e të ndryshme të sheriatit, shkenca të shumëllojshme të hakikatit dhe shkenca të ndryshme të shumta të tarikatit. Gjithashtu, Kur’ani ka bërë që nga ai oqean të derdhen me bollëk e rregullsi urtësia e vërtetë e sferës së mundësive për të ndodhur, shkencat e vërteta të sferës së domosdoshmërisë dhe e njohurive të fshehura të sferës së Ahiretit. Do të ishte e nevojshme të shkruhej një vëllim i tërë për të sjellë shembuj të kësaj shkreptime, por si shembull, ne po ju tregojmë Njëzet e pesë Fjalët e shkruara deri tani. Po, të vërtetat e sakta të të gjitha Njëzet e pesë Fjalëve janë vetëm njëzet e pesë pika nga oqeani i njohurisë së Kur’anit. Në qoftë se ka mangësi në ato Fjalë, ato burojnë nga kuptimi im i mangët.

Shkreptima e katërt: Kjo është gjithëpërfshirja e jashtëzakonshme e temave që ai paraqet. Po, në të vërtetë, Kur’ani ka grumbulluar subjekte e gjëra që i përkasin njeriut dhe detyrave të tij, universit dhe Krijuesit të universit, dynjasë dhe Ahiretit, qiejve dhe tokës, të shkuarës e të ardhmes dhe parapërjetësisë e paspërjetësisë; ai i shpjegon të gjitha esencat dhe çështjet e rëndësishme nga krijimi i njeriut prej lëngut të farës deri kur ai futet në varr; nga etika e saktë e të ngrënit dhe e gjumit deri tek çështjet e kaderit Hyjnor dhe të parapërcaktimit; nga krijimi i botës në gjashtë ditë deri tek detyrat e fryrjes së erërave që tregohen nga betimet në Kur’an si:وَالذَّارِيَاتِ    , وَالْمُرْسَلاَتِ “(Betohem) për erërat që shpërndajnë pluhur!”[360]; dhe “(Betohem) për erërat e çuara një pas një!”[361], nga ndërhyrja e Tij (e Zotit) në zemrën e njeriut dhe në dëshirën e tij të treguara nga vërsetet:

وَمَا تَشَاؤُنَ اِلاَّ اَنْ يَشَاءَ اللّهُ , يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ

“Dijeni se All-llahu ndërhyn ndërmjet njeriut dhe zemrës së tij”[362], Dhe “Por ju nuk mund të dëshironi veçse po deshi All-llahu”[363],

për tek,  وَالسَّموَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ “Dhe qiejt do të jenë të mbështjellë në Dorën e Tij të Djathtë.”[364]

Domethënë, është Ai që i përfshin të gjithë qiejt brenda kapjes së Tij, nga lulet, vreshtat dhe hurmat e tokës të përshkruara në:

وَجَعَلْنَا فِيهَا جَنَّاتٍ مِنْ نَخِيلٍ وَاَعْنَابٍ

 “Dhe Ne kemi bërë në të kopshte hurmash dhe vreshta”[365], deri tek e vërteta e çuditshme e shprehur nga:

اِذَا زُلْزِلَتِ اْلاَرْضُ زِلْزَالَهَا

“Kur toka të dridhet me tronditjen e madhe;”[366], nga gjendja e qiejve te vërseti:

ثُمَّ اسْتَوَى اِلَى السَّمَاءِ وَهِىَ دُخَانٌ

“Atëherë Ai drejtoi (vullnetin e Tij) drejt qiellit kur ai ishte tym.”[367]

deri tek çarja e tyre me tym dhe yjet duke rënë e duke u shpërndarë në hapësirën e pafund;  nga hapja e Dynjasë për provim e testim gjer tek fundi i provimit; varri i cili është banesa e parë prej banesave të Ahiretit, pastaj nga Berzah (bota e ndërmjetme), ringjallja e Ura e Siratit deri tek Xhenneti, deri tek lumturia e përjetshme; nga ngjarjet e së shkuarës, që nga krijimi i trupit të Hazreti Ademit e konflikti i djemve të tij deri tek Përmbytja e Gjithësisë, e deri tek mbytja e popullit të Faraonit, ngjarjet e mëdha të shumicës së profetëve, nga kushti –ngjarja– e parapërjetësisë që nënkuptohet nga vërseti:

اَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ “…(duke u thënë atyre): A nuk jam Unë Zoti juaj?”[368]  deri tek ndodhja e paspërjetësisë e shprehur nga vërseti:

وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ اِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ

“Disa fytyra atë ditë do të jenë që shkëlqejnë (Nadirah). Duke parë Zotin e tyre;”[369]

Të gjitha këto subjekte themelore e të rëndësishme janë shpjeguar në një mënyrë që i përshtatet të Gjithëlavdishmit të Vetëm, i Cili administron të gjithë universin sikur të ishte një pallat, e hap dhe e mbyll Dynjanë e Ahiretin si dy dhoma, e rregullon tokën sikur të ishte një kopsht dhe qiejt sikur të ishin një tavan i stolisur me llamba, e shikon të shkuarën e të ardhmen sikur të ishin dy fletë të pranishme përpara shikimit të Tij si nata e dita, e vështron parapërjetësinë e paspërjetësinë sikur të ishin e djeshmja dhe e nesërmja dhe i shikon ato të dyja si kohën e tashme në të cilën janë lidhur dy anët e zinxhirit të akteve Hyjnore.

Ashtu si një mjeshtër, i cili flet për dy shtëpi që i ka ndërtuar e administruar dhe për programet që lidhen me ato të dyja, bën një fletë pune e një indeks organizimi, po kështu Kur’ani në një formë që i përshtatet Krijuesit të Vetëm i Cili e bëri universin dhe e drejton atë, ka shkruar fletën e punëve të Tij, indekset e programeve të Tij –në qoftë se do të lejohej shprehja– dhe i shfaqi ato. Nuk shikohet në të ndonjë shenjë artificializmi apo ndonjë shfaqje e rreme. Ashtu siç nuk ka ndonjë shenjë imitimi apo ndonjë aluzion dredhie, sikur të flisje në emrin e dikujt tjetër apo të supozonte vetveten të jetë në vendin e dikujt tjetër e duke folur mashtrime të tilla si këto, po ashtu me të gjithë seriozitetin e tij, me të gjithë pastërtinë e tij dhe me të gjithë sinqeritetin e tij, komentimi i pastër, i ndritshëm e brilant i Kur’anit, deklaron: “Unë jam fjala dhe shpjegimi i Krijuesit të botëve”, ashtu siç deklaron drita e ditës duke thënë: “Unë vij nga dielli.”

Po, në të vërtetë, kush përveç Krijuesit, i Cili e stolisi këtë botë me arte antike dhe e mbush atë me mirësi të shijshme dhe ka shpërndarë për bukuri mbi faqen e tokës së bashku me këto çudira të artit të Tij kaq shumë dhurata të çmueshme e duke i renditur ato në rreshta të sistemuara e duke i spërkatur ato mbi faqen e tokës, atëherë përveç Këtij Dhuruesi mirësish kush tjetër është i përshtatshëm për të qenë autori i këtij shpjegimi të mrekullueshëm të Kur’anit që ka mbushur Dynjanë me vlerësim e madhërim, me lavdërime e falënderime e me admirim, saqë e ka transformuar tokën në një vend për të recituar Emrat e Zotit, në një xhami dhe në një vend për të ekspozuar veprat e artit Hyjnor, kush mund të ishte tjetër përveç Autorit të kësaj fjale? Dhe kush tjetër mund të pretendojë të jetë pronari i tij? A do të ishte e përshtatshme për dritën e cila e mbush Dynjanë me dritë që t’i atribuohej diçkaje tjetër përveç diellit!.. Shpjegimi i Kur’anit i cili zgjidhi enigmën e universit dhe ndriçoi botën, atëherë drita e kujt tjetër do të ishte përveç dritës së Diellit të Përjetësisë i Cili krijoi qiejt e tokën? Dhe kush do të guxonte ta imitojë atë dhe të prodhojë si shembulli i tij!.. Po, në të vërtetë, Ky Krijues, i Cili e stolisi këtë botë me artet e Tij, do të ishte e pamundur të mos flasë me njeriun i cili vlerëson artet e Tij. Dhe meqenëse Ai vepron e njeh, padyshim Ai flet;  meqenëse Ai flet, sigurisht është Kur’ani i përshtatshëm për të qenë Fjala e Tij. Atëherë Pronari i Mbretërimit, i Cili nuk tregon indiferentizëm edhe për organizimin e një luleje të vogël, si mund të mbetej indiferent ndaj një fjale, e cila e ka transformuar mbretërinë e Tij në një bujë falënderimesh e lavdërimesh? A do të lejonte Ai që kjo Fjalë t’u atribuohej të tjerëve e të bëhej si asgjë?

Shkreptima e pestë: Kjo është gjithëpërfshirja e mreku-llueshme e stilit të Kur’anit dhe e thukëtisë së tij.

Ajo përbëhet nga “Pesë flakërima.”

Flakërima e parë: Stili i Kur’anit ka një gjithëpërfshirje kaq të mrekullueshme, saqë një sure e vetme përmban oqeanin e Kur’anit i cili përfshin universin. Një vërset i vetëm përmban thesarin e asaj sureje. Shumica e vërseteve, çdo ajet prej tyre, janë si një sure e vogël, dhe shumica e sureve, secila prej tyre, janë si një Kur’an i vogël. Kështu kjo është një mirësi e madhe, një udhëzim e lehtësim që burojnë nga thukëtia e stilit të tij të mrekullueshëm, sepse çdo njeriu, pavarësisht nga nevoja e tij për të lexuar Kur’anin në të gjithë kohën, nuk i jepet rasti ta lexojë atë ose për shkak të budallallëkut të tij, ose për ndonjë arsye tjetër dhe, me qëllim që të mos privohet askush nga Kur’ani, çdo sure është si një Kur’an i vogël, madje çdo vërset i gjatë ka rangun e një sureje të shkurtër. Madje ata Evlija që depërtojnë në kuptimin e brendshëm të gjërave, janë të një mendimi se Kur’ani përfshihet në suren “El-Fatiha”, ndërsa sureja “El-Fatiha” përfshihet në “Bis mil-lah.” Prova e këtij fakti është konsensusi i dijetarëve të saktë që e kanë verifikuar.

Flakërima e dytë: Vërsetet e Kur’anit janë gjithëpërfshirës përmes tregimit e shprehjes së të gjitha kategorive të të folurit, të njohurive të vërteta dhe nevojave njerëzore, si: Urdhëresa e ndalesa, premtimi e kërcënimi, nxitja e frikësimi, përmbajtja e udhëzimi, tregimet e krahasimet, dekretet Hyjnore dhe mësimet, shkencat që lidhen me universin, ligjet e kushtet e jetës njerëzore, individuale, jetës shoqërore, jetës së zemrës, jetës shpirtërore dhe e jetës së Ahiretit.

Kështu e vërteta e thënies:  خُذْ مَا شِئْتَ لِمَا شِئْتَ  “Merr çfarëdo që ti dëshiron nga Kur’ani për çfarëdo që dëshiron”, është bërë e pranueshme në një shkallë të tillë nga njerëzit e së vërtetës, saqë midis tyre ajo është bërë proverbiale. Ndodhet një gjithëpërfshirje e tillë në vërsetet e Kur’anit saqë ato mund të jenë shërim për çdo sëmundje dhe ushqim për çdo nevojë. Po, ato duhet të jenë si kjo: Për shkak se është esenciale që ai është udhëzuesi absolut i të gjitha niveleve të njerëzve të plotësimit, të cilët vazhdimisht ngjiten në shkallët e progresit –ai Kur’an– duhet të jetë pronari i kësaj veçorie.

Flakërima e tretë: Kjo është thukëtia e mrekullueshme e Kur’anit. Ndonjëherë ndodh që Kur’ani përmend dy anët e një zinxhiri të gjatë në një mënyrë që e tregon qartë të gjithë zinxhirin. Ndonjëherë ndodh se ai përfshin qartë, në mënyrë të nënkuptuar (në heshtje), në mënyrë të figurshme (metaforike) dhe me aluzione, shumë prova të një pohimi në një fjalë. Për shembull, në vërsetin:

وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ وَاخْتِلاَفُ اَلْسِنَتِكُمْ وَ اَلْوَانِكُمْ

“Dhe nga treguesit e Tij është krijimi i qiejve e i tokës dhe dallimi i gjuhëve dhe i ngjyrave tuaja…”[370]

Duke përmendur fillimin dhe fundin e zinxhirit të krijimit të universit, i cili formon zinxhirin e shenjave dhe treguesve të Njësisë Hyjnore dhe pastaj duke treguar zinxhirin e dytë, ai e bën lexuesin të lexojë zinxhirin e parë. Në të vërtetë, shkalla e parë e fletëve të botës të cilat dëshmojnë për Krijuesin e Gjithurtë është krijimi në fillim i qiejve e i tokës, pastaj stolisja e qiejve me yje, pastaj toka u bë të gëzohej me qënie të gjalla; pastaj është ndryshimi e ndërkëmbimi i stinëve nëpërmjet nënshtrimit të diellit e të hënës; pastaj ndryshimi e ndërkëmbimi i ditës e i natës dhe zinxhiri i ngjarjeve brenda këtyre.

Dhe kështu ai vazhdon deri tek tiparet karakteristike dalluese individuale në shprehjet e fytyrës e në zërat, të cilat janë vende të shtrira më gjërësisht në shumësi e shumëllojshmëri… Kështu, meqenëse ndodhet një rregullsi e çuditshme dhe e urtë në tiparet e shprehjeve të fytyrës së njeriut, të cilat janë më të largëtat prej rregullit, dhe duken më të nënshtruarat ndaj ndërhyrjes së rastësisë, në qoftë se shfaqet që Pena e Mjeshtrit të Gjithurtë vepron tek ato, atëherë padyshim, fletët e tjera, rregulli i të cilave është i qartë, do të kuptohen në vetvete e do të tregojnë Skalitësin e tyre. Dhe meqenëse veprat e artit e të urtësisë së Krijuesit të Vetëm janë të dukshme në krijimin origjinal të qiejve madhështorë e të tokës, i Cili i vendos ato me urtësi si gurët themeltarë të pallatit të universit, veprat e Artit të Tij dhe skalitja e urtësisë së Tij, sigurisht do të jenë më të qartat në qëniet e tjera të Tij. Kështu, duke ekspozuar të fshehurën dhe duke fshehur të dukshmen, ky vërset shpreh ngjeshjen më të bukur të stilit.

Dhe gjithashtu në vërsetet: فَسُبْحَانَ اللّهِ حِينَ تُمْسُونَ  “Lavdërojeni lart pra All-llahun kur ju mbërrini në mbrëmje…” Deri tek,

وَلَهُ الْمَثَلُ اْلاَعْلَى فِى السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ

“…Atij i takon krahasimi më i lartë në qiej dhe në tokë. Dhe Ai është i Gjithëfuqishmi, i Gjithurti.”[371]

Zinxhiri i provave që gjashtë herë fillon me fjalët: وَمِنْ آيَاتِهِ وَمِنْ آيَاتِهِ  “Dhe midis shenjave të Tij…, dhe midis treguesve të Tij…,” është një zinxhir xhevahiresh, një zinxhir drite, një zinxhir mrekullie dhe një zinxhir i mrekullueshëm i ngjeshjes së stilit. Unë do të dëshiroja nga zemra t’i tregoja diamantet e fshehur në këto thesare, por çfarë mund të bëj, diskutimi këtu nuk e mbështet atë. Prandaj, duke e shtyrë për një kohë tjetër, në dashtë Zoti, unë nuk po e hap tani atë derë.

Dhe për shembull:

فَاَرْسِلُونِ يُوسُفُ اَيُّهَا الصِّدِّيقُ

“…Prandaj më dërgoni mua.” (i foli):”O Jusuf, njeriu i së vërtetës!”[372], kështu ndërmjet فَاَرْسِلُونِ “…prandaj më dërgoni mua”, dhe  يُوسُفُ “O Jusuf!” janë këto fjalë:

اِلَى يُوسُفَ ِلاَسْتَعْبَرَ مِنْهُ الرُّؤْيَا فَاَرْسَلُوهُ فَذَهَبَ اِلَى السِّجْنِ وَ قَالَ يُوسُفُ

“…Tek Jusufi që të mund ta pyes atë për të interpretuar ëndrrën. Atëherë ata e dërguan atë, dhe ai shkoi tek burgu dhe tha Jusufi…”

Domethënë, megjithëse pesë fjali janë shkurtuar e përmbledhur në një fjali, ajo nuk e prish qartësinë dhe as nuk e pengon kuptimin e saj.

Dhe për shembull:

اَلَّذِى جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الشَّجَرِ اْلاَخْضَرِ نَارًا

“ (Ai) i Cili nxjerr për ju zjarrin nga pema e gjelbër.”[373]

Këtu Kur’ani  përballë mohimeve të njeriut kundërshtar, i cili sikur po sfidon Krijuesin me thënien e tij: “Kush do t’u japë jetë këtyre kockave kur të jenë kalbur e të jenë bërë pluhur?”  Kur’ani thotë: “Thuaj: Ai do t’u japë jetë, i Cili i krijoi për herë të parë! Dhe Ai është për çdo krijesë i Gjithëditur!” Për më tepër, ai thotë:     اَلشَّجَرِ اْلاَخْضَرِ “…nga pema e gjelbër” [374],  Ai pra është i aftë t’u japë jetë kockave të kalbura”. Kështu, kjo fjali drejtohet tek pretendimi i ringjalljes përmes disa mënyrave dhe e vërteton atë.

Së pari, me këto fjalë Kur’ani fillon zinxhirin e mirësive të cilat Zoti ia dhuroi njeriut duke ia kujtuar e duke e prekur në ndjenja. Dhe meqenëse e përshkruan me hollësi në vërsete të tjera, ai e shkurton përshkrimin këtu, dhe ia referon arsyes. Me fjalë të tjera, ai thotë: “Ju nuk mund të ikni nga Ai i Vetmi, i Cili ju jep ju fruta e zjarr nga pemët, ushqim e kokrra nga bimët, drithëra e grurë nga toka dhe gjithashtu e bën tokën një djep të mirë për ju të mbushur me të gjithë ushqimin tuaj dhe e bëri botën një pallat të bukur në të cilin gjenden e përmbushen të gjitha nevojat tuaja, ju nuk mund të jeni të pavarur nga Ai, as të shkoni në mosekzistencë e të fshiheni atje. Ju nuk mund të jeni pa detyra e të hyni në varr për të fjetur në rehati pa u marrë në pyetje e pa u zgjuar.”

 Pastaj tregon një dëshmi të këtij pohimi. Me fjalët اَلشَّجَرِ اْلاَخْضَرِ “pema e gjelbër” ajo nënkupton: “O ti që mohon ringjalljen!.. Shikoji pemët!.. Ai që sjell në jetë në pranverë pemë të panumërta pasi ato kishin vdekur në dimër dhe që u ngjasonin kockave dhe madje në secilën pemë Ai tregon tre shembuj të ringjalljes nëpërmjet gjetheve, luleve dhe frutave –Fuqia e Këtij të Gjithëfuqishmi të Vetëm nuk mund të sfidohet me mohimin apo duke e konsideruar të pagjasë ringjalljen.”

Pastaj, ai tregon një dëshmi tjetër duke thënë: “Ai i Vetmi i Cili nxori për ju zjarrin, atë lëndë të lehtë, të hollë e ndriçuese, nga një pemë e dendur, e rëndë dhe e errët, si e vlerësoni ju të pagjasë për Të që t’u japë një jetë të hollë si zjarri dhe një vetëdije si drita kockave që janë si druri!”

Atëherë ai deklaron qartë një dëshmi tjetër; ajo thotë: “Ai i Cili krijon pemën e famshme që, ndërsa është e gjelbër prodhon zjarr për nomadët në vend të shkrepseve kur dy nga degët e saja fërkohen së bashku dhe kombinojnë dy të kundërtat, si të gjelbrën e lagështirën dhe të thatën e nxehtësinë, duke i bërë ato burimin e zjarrit – na tregon ne se çdo gjë, madje elementet bazë shikojnë tek urdhri i Tij dhe lëvizin me anë të Fuqisë së Tij. Atëherë nuk mund të jetë e pagjasë për Atë të Vetmin, i Cili demonstron se asnjëra nga këto dukuri nuk është e pavarur apo të veprojë nga vetvetja, që Ai ta ringjallë përsëri njeriun nga toka, të cilin nga toka e krijoi e që më vonë në tokë e rikthen. Ai nuk mund të sfidohet me mosbindje e kundërshtim.”

Pastaj me fjalën “pema e gjelbër”, duke sjellë ndërmend Pemën e famshme të Musait a.s., ajo tregon se ky pretendimi i Muhammedit a.s.m. gjithashtu është ai i Musait a.s., e duke aluduar hollë për konsensusin e profetësisë, ajo i shton një pikë të hollë e një bukuri tjetër frazës.

Flakërima e katërt: Thukëtia e Kur’anit është aq gjithëpërfshirëse dhe e mrekullueshme, saqë kur studiohet me kujdes, ajo bëhet e dukshme përmes ndonjë ngjarjeje të hollësishme apo të veçantë. Ai me dhembshuri u tregon mendjeve të thjeshta e të zakonshme rregullat e shtrira e të zgjatura universale dhe ligjet e përgjithshme si duke treguar një oqean në një kanë uji. Ne do të tregojmë vetëm dy shembuj të kësaj nga mijëra të tillë:

Shembulli i parë: Janë tre vërsetet e shpjeguara në detaje në stacionin e parë të “Fjalës së Njëzet” të cilët përshkruajnë nën emrin e “të mësuarit të emrave” për personin e Ademit a.s.;  vërseti tregon të mësuarit e të gjitha shkencave dhe degëve të njohjes me të cilat janë frymëzuar bijtë e Ademit. Nëpërmjet rënies në sexhde të engjëjve për Ademin dhe mosrënies në sexhde të shejtanit, vërseti tregon se shumica e krijesave nga peshqit gjer tek engjëjt i janë nënshtruar llojit njerëzor, ndërsa krijesat e dëmshme nga gjarpërinjtë gjer tek djajtë nuk i binden njeriut e janë armiqësorë ndaj tij. Nëpërmjet ngjarjes së “therrjes së një lope” nga populli i Musait a.s. vërseti sugjeron: Koncepti i adhurimit të lopës u therr me thikën e Musait a.s.; ai koncept u mor nga adhurimi i lopëve në Egjipt dhe dha efektin e vet te ngjarja e viçit. Nëpërmjet shpërthimit të ujit nga shkëmbi, dhe nëpërmjet burimeve duke vërshuar e duke u shpërndarë, vërseti tregon se shtresa e shkëmbit, e cila është nën shtresën e dheut, vepron si burim e si depozita e ujit, që pajis dheun me çfarë i jepë jetë.

Shembulli i dytë: Kjo është e tëra dhe pjesët e tregimit të Musait a.s. i cili përsëritet shpesh në Kur’an, dhe secila nga përsëritjet shfaqet si cep i një rregulli universal, secila përsëritje duke shprehur rregullin në çështje.

Për shembull:

يَا هَامَانُ ابْنِ لِى صَرْحًا

“O Haman! Ndërto për mua një kullë…”[375]

Faraoni po urdhëron ministrin e tij: “Ndërto për mua një kullë të lartë me qëllim që të mund të shikoj qiejt e të vështroj nëse ndodhet atje ndonjë zot i cili sundon e vepron, ashtu siç pretendon Musai a.s..” Kështu nëpërmjet fjalës صَرْحًا “Kullë” vërseti tregon një ngjarjeje të pjesshme e një rregull të çuditshëm dominant në traditat e faraonëve të Egjiptit, të cilët pretenduan hyjninë për shkak të mohimit të Krijuesit dhe për shkak të besimit të tyre tek natyra. Duke adhuruar famën, nëpërmjet shfaqjes së veprave të sundimit të tyre, ata përjetësuan emrin e tyre dhe ndërtuan piramidat e famshme -sikur të ishin male- në mes të shkretëtirës ku nuk ka male, që të bëheshin të famshëm me to dhe ruajtën kufomat e tyre me balsamosje duke i vënë në ato varreza të larta, për shkak të besimit të tyre në ritrupëzimin e shpirtërave e në magjinë.

Dhe për shembull:

فَالْيَوْمَ نُنَجِّيكَ بِبَدَنِكَ

“Kështu këtë ditë Ne do ta nxjerrim trupin tënd (të vdekur nga deti).”[376]

Kjo thënie i drejtohet Faraonit i cili u mbyt: “Sot Unë do ta shpëtoj trupin tënd, që është mbytur.” Vërseti tregon se çfarë rregulli kishin jetët e faraonëve duke u kujtuar vdekjen që ishte mbushur plot mësime, e cila është kalimi i kufomave të të vdekurve të tyre me balsamosje duke i marrë ato nga e shkuara e duke i dërguar për t’u parë nga brezat e së ardhmes, sipas besimit të tyre në ritrupëzimin e shpirtërave; gjithashtu kjo pjesë fjalie e vërsetit tregon një shkreptimë mrekullie të së padukshmes, se trupi që u zbulua në shekullin aktual është pikërisht trupi i Faraonit që u mbyt;  dhe ashtu siç u hodh ai në bregdet në vendin tek i cili u mbyt, po ashtu do të hidhej nga deti i kohës mbi valët e shekujve për tek bregu i këtij shekulli.

Dhe për shembull:

يُذَبِّحُونَ اَبْنَاءَكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ

“…Ata therrën (vranë) djemtë tuaj e lanë të gjalla gratë tuaja.”[377]

Nëpërmjet një ngjarjeje në kohën e Faraonit, therrjes së bijve të Israilit dhe lënies gjallë të grave dhe vajzave të tyre, vërseti tregon masakrat e shumta që populli çifut ka pësuar në shumicën e vendeve në çdo shekull, dhe rolin që kanë luajtur gratë dhe vajzat e tyre në jetën e shthurur njerëzore,

وَلَتَجِدَنَّهُمْ اَحْرَصَ النَّاسِ عَلَى حَيَوةٍ , وَتَرَى كَثِيرًا مِنْهُمْ يُسَارِعُونَ فِى اْلاِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاَكْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ , وَيَسْعَوْنَ فِى اْلاَرْضِ فَسَادًا وَاللّهُ لاَ يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ , وَقَضَيْنَا اِلَى بَنِى اِسْرَائِيلَ فِى الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِى اْلاَرْضِ مَرَّتَيْنِ , وَلاَ تَعْثَوْا فِى اْلاَرْضِ مُفْسِدِينَ

“Dhe në të vërtetë ju do t’i gjeni ata (çifutët) të jenë më të eturit nga të gjithë njerëzit në këtë jetë, ”[378] “Dhe sheh shumë prej tyre (çifutëve) të nxitojnë drejt gjynaheve dhe shkeljes së ligjeve (të All-llahut) dhe të hanë prej gjërave të palejuara, me të vërtetë e poshtër është ajo çfarë ata punojnë.”[379] “…ndërsa ata gjithnjë përpiqen të bëjnë djallëzi në tokë. Dhe All-llahu nuk i do ata që punojnë djallëzi e prapësi në tokë.”[380] “Dhe Ne shkruam për bijtë e Israilit në libër (Teurat) se vërtet që ju (bijtë e Israilit) do të bëni dy herë padrejtësi në tokë…”[381] “Dhe mos punoni të këqia duke bërë ligësi në tokë.”[382]

Këto dy pohime të Kur’anit të drejtuara ndaj çifutëve përfshijnë dy rregulla të rëndësishëm të përgjithshëm se, ai popull kurdis kurthe e intriga në jetën shoqërore njerëzore me mashtrimet e dredhitë e tyre që trondisin shoqërinë njerëzore. Ato pohojnë se ai komb ashtu siç qe shkaku për ndezjen e luftës midis të varfërve e të pasurve duke nxitur punëtorët kundër pronarëve, po ai popull ishte shkak për ngritjen e bankave dhe përdorën kamatën dhe interese të përbëra, si dhe grumbulluan pasuri përmes dredhive e hileve;  gjithashtu ishte po ai komb, i cili me qëllim për t’u hakmarrë kundra fitimtarëve dhe qeverive nga të cilët gjithnjë kanë vuajtur shtypjen e mundimin, u ndërlikuan në çdo llojë organizate të korruptuar duke pasur gisht në çdo lloj revolucioni.

Dhe për shembull:

فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ

“…Atëherë dëshirojeni vdekjen nëse jeni të vërtetë. Por ata kurrë nuk do ta dëshirojnë atë…”[383]

Domethënë, “Në qoftë se çfarë ju thoni është e vërtetë, kërkojeni vdekjen. Por ju kurrë nuk do ta kërkoni atë! Kështu, nëpërmjet një ngjarjeje të pjesshme në një tubim të vogël në prani të Profetit a.s.m., vërseti pohon se ai komb çifut, i cili është më i shquari midis popujve të njerëzimit për lakminë për jetën dhe frikën nga vdekja, ai nuk do ta kërkojë vdekjen gjer Ditën e Kijametit, sipas gjuhës së gjendjes së tij dhe nuk do ta braktisë lakminë e tij për jetën.

Dhe për shembull:

ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْكَنَةُ

“Dhe kështu ata u mbuluan me poshtërim dhe mjerim…”[384]

Përmes kësaj, vërseti përshkruan fatin e ardhshëm të atij kombi në një mënyrë të përgjithshme. Atëherë, meqenëse lakmia dhe korrupsioni depërtuan thellë në karakteret dhe natyrat e atij populli, Kur’ani vepron me shumë rreptësi kundër tyre. Dhe u jep atyre goditje të rënda ndëshkuese. Kështu, në dritën e këtyre shembujve, bëj analogji me ngjarjet e tjera që u ndodhën bijve të Israilit dhe me tregimin e Musait a.s..

Tani ndodhen shumë shkreptima të mrekullisë pas fjalëve të thjeshta dhe subjekteve të veçanta të Kur’anit, ashtu si shkreptima e mrekullisë në këtë flakërimën e katërt. Një njeriu mendjemprehtë e me intuitë do t’i mjaftonte vetëm një shenjë.

m Flakërima e pestë: Kjo është gjithëpërfshirja e jashtëzakonshme e Kur’anit në lidhje me qëllimet e tij, çështjet, temat, kuptimet, stilet dhe me cilësitë e tij të holla e me virtytet e larta. Po, në të vërtetë, në qoftë se suret e Kur’anit të shpjegimit të mrekullueshëm do të studioheshin me kujdes dhe, veçanërisht hapjet e sureve dhe fillimi e mbarimi i vërseteve, do të shihej se, ndonëse ai grumbullon së bashku të gjitha kategoritë e retorikës, të gjitha pjesët e ligjëratës së hollë, të gjitha klasat e stileve të larta, të gjitha llojet e moralit të lartë, të gjitha përmbledhjet e shkencave që lidhen me universin, të gjitha indekset e njohurisë Hyjnore, të gjitha rregullat e dobishme për jetën njerëzore individuale e shoqërore dhe të gjitha ligjet e ndritshme të shkencave të larta kozmike pavarësisht grumbullimit të këtyre, nuk shfaqet ndonjë shenjë ngatërrimi. Në të vërtetë, të grumbullosh së bashku në një vend kaq shumë kategori të ndryshme të njohjes dhe të mos shkaktosh defekte në sistem apo ngatërrim e vështirësi, padyshim kjo është vepra e një sistemi të mrekullueshëm i të Gjithëfuqishmit. Dhe së bashku me këtë rregull brenda kësaj gjithëpërfshirjeje, ashtu siç është shpjeguar e provuar në Njëzet e Katër Fjalët e mëparshme, të grisësh perdet e së zakonshmes, me shpjegime të mprehta –të cilat janë burimi i injorancës së përbërë– dhe të nxjerrësh çudirat e fshehura brenda tyre e t’i shfaqësh ato me qartësi;  të thyesh me shpatën prej diamanti të provës idhullin e natyrës, i cili është burimi i çudhëzimit; të shpërndash me gjëmime borie si një rrufe shtresat e dendura të gjumit të pakujdesisë, të zbulosh e të zgjidhësh enigmën e ekzistencës dhe problemin e vështirë e të çuditshëm të krijimit të botës para të cilave filozofia njerëzore e shkenca kanë mbetur të pafuqishme…, sigurisht është vetëm vepra e këtij Kur’ani të mrekullueshëm i cili shikon realitetin, vështron të padukshmen, jep udhëzimin dhe shfaq të vërtetën.

Po, në të vërtetë, në qoftë se vërsetet e Kur’anit do të shqyrtoheshin me vëmendje e me drejtësi, do të shihej se ato nuk i ngjasojnë një zinxhiri gradual mendimi duke ndjekur një ose dy qëllime, siç është rasti me librat e tjerë, por mënyra e Kur’anit është e befasishme dhe e çastit;  ai inspirohet në çast; ai ka shenjën, që të gjitha aspektet e tij që vijnë së bashku, vijnë në mënyrë të pavarur, më vete, nga një vend i largët brenda një ligjërate tej mase serioze dhe e rëndësishme e cila vjen vetë e në mënyrë të përmbledhur.

Po, kush është atëherë përveç Krijuesit të universit që mund ta bëjë këtë fjalë të lidhet në këtë shkallë serioziteti me universin dhe me Krijuesin e universit? Kush përveç Krijuesit të Gjithëlavdishëm do të mund të kalonte limitin e tij në një shkallë të pafund e të fliste sipas trillës së tij, në Emrin e Krijuesit të Gjithëlavdishëm e në emër të universit, një fjalë të vërtetë si kjo? Po, në Kur’an, Krijuesi i universit shihet të flasë e të bëjë të flasë me seriozitetin e vërtetësinë më të madhe e në një mënyrë të lartë e të vërtetë. Nuk ka fare ndonjë shenjë që sugjeron imitim. Ai flet e bën të flasë. Për të supozuar të pamundurën, në qoftë se dikush, si Musejleme Gënjeshtari, do të kalonte përtej shenjës së tij e të imitonte fjalët e Krijuesit të tij, të Gjithëfuqishmit Absolut, të fliste sipas ideve të tija, gjithashtu edhe për universin, natyrisht do të ishin mijëra shenja imitimi e tregues gënjeshtre, sepse kur më i ulëti të marrë përsipër mënyrën e më të lartit, atëherë çdo veprim i tij tregon shtirje e imitim. Prandaj, shqyrtoji me kujdes këto vërsete të cilët e shpallin këtë fakt me një betim:

وَالنَّجْمِ اِذَا هَوَى مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَى وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى اِنْ هُوَ اِلاَّ وَحْىٌ يُوحَى

“(Betohem) për yllin kur ai bie (shuhet)! Shoku juaj Muhammedi a.s.m. as nuk ka humbur rrugën e drejtë, as nuk ka gabuar. As nuk flet ai nga dëshira (e vetë atij). Është vetëm shpallje që i frymëzohet.”[385]

RREZJA E TRETË

Kjo është mrekullia e Kur’anit të Shpjegimit të Mrekullueshëm, e cila është njoftimi i tij për të padukshmen, duke ruajtur rininë e tij në çdo shekull dhe duke qenë i përshtatshëm për çdo nivel të njerëzve. Kjo rreze ka “Tre  rrezëllima”.

Rrezëllima e parë: Janë njoftimet e tij për të padukshmen.

Kjo përbëhet nga “Tre Shkëlqime”.

Shkëlqimi i parë: Janë njoftimet e tij për të shkuarën, që lidhen me të padukshmen. Në të vërtetë, Kur’ani i gjithurtë përmend nëpërmjet gjuhës së Personit, për të cilin çdo njeri ka pranuar se ai ishte “analfabet dhe i besuari”, ngjarjet e rëndësishme dhe faktet kuptimplote në lidhje me profetët nga koha e Ademit a.s. deri tek shekulli i lumturisë, më i miri i shekujve, në një mënyrë që, të vërtetuara edhe nga shkrimet e shenjta si Teurati e Ungjilli, i njofton ato ngjarje me fuqinë më të madhe e me seriozitet. Ai përkon me pikat mbi të cilat librat e mëparshëm si Teurati e Ungjilli kishin rënë dakord, dhe vendos midis tyre e saktëson të vërtetën mbi çështjet rreth të cilave ato kishin mospërputhje duke u treguar atyre të vërtetën e çështjes.

Domethënë; Pikëpamja e Kur’anit e cila depërton tek e padukshmja, i shikon ngjarjet e së shkuarës më mirë se ato libra, është më lart se të gjithë, i shpreh drejt, i vërteton në çështjet mbi të cilat pajtohen dhe i korrigjon në çështjet në të cilat ato nuk pajtohen. Megjithatë, faktet që tregon Kur’ani rreth ngjarjeve dhe ndodhive të së shkuarës nuk janë gjëra që mund të kapen duke përdorur logjikën e që mund të komunikohen nga arsyeja, por ato janë njohuri të përcjella, të varura nga qiejt, nga shpallja. Dhe sa për njoftimin e transmetuar, ajo është një sferë e atyre që dinë si të lexojnë e të shkruajnë. Ndërsa Kur’ani iu shpall atij, i cili njihej nga miqtë edhe nga armiqtë e tij njëlloj, se ai nuk dinte as të shkruante e as të lexonte, që njihej si i besuari dhe që përshkruhej si analfabet. Gjithashtu, Kur’ani i tregon ato ngjarje të së shkuarës sikur t’i kishte parë të gjitha, sepse ai merr shpirtin dhe burimin e jetës së një ngjarje dhe i bën ato parathënien e qëllimit të tij. Domethënë, përmbledhjet dhe ekstraktet -esencat- që janë në Kur’an tregojnë se ai që i tregon këto përmbledhje dhe esenca, e shikon të gjithë të shkuarën me të gjitha ngjarjet e saja, sepse, ashtu si dikush që është ekspert në ndonjë shkencë apo profesion, i cili e tregon aftësinë e përvojën nëpërmjet disa fjalëve të ngjeshura, ose nëpërmjet një thënie të shkurtër, po kështu përmbledhjet dhe esencat e ngjarjeve të përmendura në Kur’an tregojnë se ai i cili i tha ato, i përfshin të gjitha ngjarjet dhe i shikon ato, dhe, në qoftë se dikush do të mund të thonte kështu, i tregon ato me aftësi të jashtëzakonshme.

Shkëlqimi i dytë: Është dhënia e njoftimeve të tij në lidhje me të ardhmen, e cila është një pjesë tjetër e së padukshmes. Ka shumë lloje të kësaj. Lloji i parë është i veçantë e i posaçëm për evlijatë -shenjtorët- dhe për ata që zbulojnë të fshehtat e krijimit. Për shembull: Muhjidin Ibn el-Arabi zbuloi shumë njoftime të së padukshmes në suren er-Rum الم غُلِبَتِ الرُّومُ “Elif, Lam, Mim. Romakët u thyen.”[386]

Dhe Imam Rabbani shikoi shumë shenja të ngjarjeve të së padukshmes dhe njoftimin e tyre përmes Muka-taat –shkronjave të shkëputura– në fillimin e disa sureve, e kështu me radhë… Për dijetarët e shkollës Batini –e dijeve të fshehta–, Kur’ani, nga fillimi gjer në fund, përbëhet nga dhënia e njoftimeve prej të padukshmes. Por ne do të tregojmë pjesë që janë të përgjithshme. Ai gjithashtu ka shumë nivele, njërin prej të cilëve ne do ta diskutojmë. Kështu, Kur’ani i gjithurtë i thotë Profetit të Nderuar a.s.m.,[387]

فَاصْبِرْ اِنَّ وَعْدَ اللّهِ حَقٌّ , لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ اِنْ شَاءَ اللّهُ آمِنِينَ مُحَلِّقِينَ رُؤُسَكُمْ وَ مُقَصِّرِينَ لاَ تَخَافُونَ ,هُوَ الَّذِى اَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَهُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ فِى بِضْعِ سِنِينَ لِلّهِ اْلاَمْرُ ٭ فَسَتُبْصِرُ وَيُبْصِرُونَ بِاَيِّكُمُ الْمَفْتُونُ , اَمْ يَقُولُونَ شَاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَيْبَ الْمَنُونِ قُلْ تَرَبَّصُوا فَاِنِّى مَعَكُمْ مِنَ الْمُتَرَبِّصِينَ , وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ , فَاِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا , وَ لَنْ يَتَمَنَّوْهُ اَبَدًا سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِى اْلآفَاقِ وَفِى اَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ اَنَّهُ الْحَقُّ , قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ اْلاِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى اَنْ يَاْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لاَ يَاْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا يَاْتِى اللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ اَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ اَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِى سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لاَئِمٍ , وَقُلِ الْحَمْدُ لِلّهِ سَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ فَتَعْرِفُونَهَا قُلْ هُوَ الرَّحْمنُ آمَنَّا بِهِ وَعَلَيْهِ تَوَكَّلْنَا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِى ضَلاَلٍ مُبِينٍ وَعَدَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِى اْلاَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِى ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ اَمْنًا

“Bëj durim pra (o Muhammed), vërtet që premtimi i All-llahut është i vërtetë.”[388] “…Padyshim që ju do të hyni në xhaminë e shenjtë (Mekë), në dashtë All-llahu, të sigurtë, disa me kokën të rruar e disa me flokë të shkurtuar pa pasur aspak frikë.” “Ai është i Cili e ka çuar të dërguarin e Tij (Muhammedin a.s.m.) me udhëzim dhe fenë e vërtetë, që Ai ta shpallë e ta bëjë atë përmbi të gjitha fetë.”[389] “…Por ata, pas kësaj humbjes së tyre do të jenë fitimtarë;  brenda pak vitesh.” “ Vendosja e çështjes, para dhe pas (këtyre ngjarjeve) është vetëm nga All-llahu.”[390] “Shpejt ti do ta shohësh dhe ata do ta shohin.”[391]“Cili prej jush është i çmendur.”[392] “Apo thonë:” (Muhammedi a.s.m. është) vjershëtor! Ne presim kur t’i bjerë ndonjë fatkeqësi ndërkohë!”[393] “Thuaju (o Muhammed a.s.m.): Prisni! Se edhe unë jam nga ata që presin!”[394] “Dhe All-llahu do të të mbrojë ty nga njerëzit.”[395] “Por nëse nuk e bëni dot atë dhe ju kurrë nuk mund ta bëni atë…”[396] “Por ata kurrë nuk do ta dëshirojnë atë (vdekjen).”[397] “Ne do t’u shfaqim atyre shenjat Tona në gjithësi dhe në vetë veten e tyre derisa t’u bëhet e qartë se ky (Kur’ani) është e vërteta.”[398]“Thuaj: Nëse njerëzimi dhe xhindet do të mblidheshin të gjithë bashkë të nxirrnin ngjasimin e këtij Kur’ani, ata nuk do ta bënin dot përngjasimin e tij, edhe sikur ta ndihmonin njëri-tjetrin.”[399] “…Atëherë All-llahu do të sjellë një popull të cilin Ai do ta dojë dhe ata do ta duan Atë;  të përulur ndaj besimtarëve, të rreptë ndaj jobesimtarëve, që luftojnë në rrugë të All-llahut dhe gjithnjë të pafrikësuar ndaj fajësimeve të fajësuesve.”[400] “Dhe thuaju: Gjithë lavdërimet dhe falënderimet i takojnë All-llahut, Ai do t’ju tregojë juve shenjat e Tij, dhe ju do t’i dalloni ato.”[401] “Thuaj: Ai është i Gjithëmëshirshmi, ne Atij i besojmë dhe tek Ai ne mbështetemi, dhe shpejt ju do ta merrni vesh se kush është në gabim e në humbje të qartë.”[402] “All-llahu u ka premtuar atyre nga mesi juaj që besojnë dhe që punojnë mirësi e drejtësi, se Ai patjetër do t’u sigurojë atyre vazhdimësinë (e fuqisë) në tokë, ashtu siç ua siguroi Ai këtë atyre përpara tyre dhe se Ai do t’u sigurojë fuqinë për të zbatuar e përmbushur fenë e tyre, atë të cilën Ai e ka zgjedhur për ta;  dhe padyshim që Ai do t’u japë atyre në shkëmbim pas frikës së tyre siguri e paqe.”[403]

Njoftimet rreth të padukshmes, që japin shumë vërsete si këto, janë bërë plotësisht realitet. Dhe kështu për shkak se ai njoftim u dha nga gjuha e Atij që ishte subjekt kritikash e kundërshtimesh, i cili mund të kishte humbur kauzën e tij edhe për shkak të gabimit më të vogël, dhe ai njoftim u fol pa ngurrim, me seriozitetin më të madh e me mirëbesim, në një mënyrë që vërtetoi saktësinë e tij. Këto njoftime rreth të padukshmes demonstrojnë me siguri se Ai që i dha ato njoftime mori mësim nga Mësuesi i tij i Parapërjetësisë dhe atëherë ai foli.

Shkëlqimi i tretë: Është dhënia e lajmeve të së padukshmes rreth të vërtetave Hyjnore, të vërtetave kozmike dhe çështjeve të Ahiretit. Në të vërtetë, komenti i Kur’anit rreth të vërtetave Hyjnore dhe shpjegimet e tij rreth kozmosit, të cilat zgjidhin enigmën e universit dhe zbulojnë misterin e krijimit, janë më të rëndësishmet e njoftimeve që lidhen me të padukshmen, sepse nuk do të ishte e arsyeshme të presësh që mendja njerëzore t’i zbulonte ato të vërteta rreth të padukshmes e t’i ndiqte ato pa u shmangur midis rrugëve të panumërta të çudhëzimit. Është e njohur se filozofët më brilantë të njerëzimit nuk kanë qenë të mundur të kapin edhe më të voglën e atyre çështjeve nëpërmjet arsyes. Për më tepër, pasi Kur’ani i ka shpjeguar ato të vërteta Hyjnore dhe të vërtetat kozmike, të cilat i ka shfaqur, dhe pasi zemra të jetë pastruar, nefsi të jetë dëlirësuar, pasi shpirti të ketë përparuar e mendja të jetë plotësuar derisa mendja njerëzore t’i vërtetojë e t’i pranojë ato të vërteta, atëherë do të thonte për Kur’anin: “Barekall-llah, Sa të mëdha janë bekimet e Zotit! Meqenëse kjo është shpjeguar e provuar pjesërisht tek “Fjala e Njëmbëdhjetë”, atëherë nuk është nevoja që të përsëritet. Sa për faktet që lidhen me botën tjetër dhe me botën e ndërmjetme, mendja njerëzore, sigurisht që, nuk mund t’i kapë e nuk mund t’i shohë;  ajo mund t’i pranojë ato në atë shkallë sikur t’i shikonte nëpërmjet mënyrave të treguara nga Kur’ani. Kjo është shpjeguar e provuar te “Fjala e Dhjetë” se sa të drejta e të vërteta janë pohimet e Kur’anit në lidhje me të padukshmen. Referojuni asaj fjale.

Rrezëllima e dytë: Kjo është rinia e Kur’anit. Ai ruan freskinë e rininë e tij në çdo shekull sikur ai të shpallej rishtas. Në të vërtetë, është e domosdoshme për Kur’anin të ketë një rini të përjetshme meqenëse ai është një fjalim parapërjetësie dhe i drejtohet përnjëherësh të gjithë niveleve të njerëzimit në çdo shekull. Ai u shfaq i ri dhe është siç ishte. Madje edhe pse të gjithë shekujt janë të ndryshëm për sa i përket mendimeve dhe aftësive, ai është sikur ta shihte secilin nga ato shekuj në mënyrë të veçantë, bën të shihet dhe i jep mësim atij. Veprat e njeriut dhe ligjet vjetërohen ashtu si njeriu; ato zëvendësohen e ndryshohen. Por rregullat dhe ligjet e Kur’anit janë kaq të qëndrueshme e të forta, saqë ato rrisin fuqinë ndërsa shekujt kalojnë. Në të vërtetë, ky shekull aktual i cili krenohet me veten e është i mbështetur tek vetvetja dhe që i ka mbyllur veshët ndaj dëgjimit të fjalëve të Kur’anit më shumë se çdo shekull i kaluar, sidomos pasuesit e shkrimeve të shenjta, janë më të nevojshmit për udhëzimin e Kur’anit, i cili u adresohet atyre me fjalët: يَا اَهْلَ الْكِتَابِ يَا اَهْلَ الْكِتَابِ “O njerëzit e librit! O njerëzit e librit të shenjtë!”  Domethënë  është sikur ai t’i adresohej drejtpërdrejtë këtij shekulli, pasi fraza: يَا اَهْلَ الْكِتَابِ  “O njerëzit e librit!”, gjithashtu përfshin edhe kuptimin  يَا اَهْلَ الْكِتَابِ “O njerëzit e shkollave të shkencës moderne!” Ai lëshon thirrjen e tij në të gjitha vendet e botës:

يَا اَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا اِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَ بَيْنَكُمْ

“Thuaj (o Muhammed):”O ithtarë të librave të parë! Ejani tek një fjalë që është e drejtë dhe e përbashkët mes nesh dhe jush…”[404],…

gjer në fund të vërsetit, me të gjithë fuqinë e tij, me të gjithë freskinë e të gjithë rininë. Për shembull, qytetërimi modern që është produkt i mendimit të të gjithë njerëzimit dhe ndoshta edhe i xhindeve, gjithashtu ka marrë një qëndrim që kundërshton Kur’anin, gjë që për të cilën kanë dështuar individë e komunitete për ta kundërshtuar. Ky qytetërim kundërshton Kur’anin me magjinë e tij. Tani, me qëllim që të provojmë pretendimin e mrekullisë së Kur’anit tek vërseti:

قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ اْلاِنْسُ وَالْجِنُّ

“Thuaj: Nëse njerëzimi dhe xhindet do të mblidheshin të gjithë bashkë…”[405],

ne do të krahasojmë themelet dhe parimet, të cilat qytetërimi i ka vendosur në formën e kundërshtimit të ri të tmerrshëm, me parimet e Kur’anit.

Në shkallën e parë: Krahasimet dhe balancat të cilat formojnë të gjitha fjalët, nga e para gjer tek e njëzet e pesta dhe vërsetet në fillimet e tyre që formojnë të vërtetat e atyre fjalëve, të gjitha provojnë me siguri, si dy edhe dy bëjnë katër, mrekullinë e Kur’anit dhe epërsinë e tij përballë qytetërimit.

Në shkallën e dytë: Ashtu si provat në “Fjalën e Dymbëdhjetë”, duhet të përmbledhim një numër parimesh. Për shkak të filozofisë, qytetërimi i sotëm pranon “forcën” si pikë mbështetje në jetën shoqërore humane. Dhe ai synon “përfitimin” në çdo gjë dhe merr “konfliktin” si parim të jetës së tij. Ai e konsideron lidhjen midis popujve të jetë “racizmi dhe nacionalizmi negativ”, ndërsa qëllimi i tij është të sigurojë disa “argëtime” për të kënaqur dëshirat e nefsit dhe nevojat në rritje të njeriut. Por dihet se shenja e “forcës” është “agresioni.” Dhe meqenëse “përfitimet” nuk janë të mjaftueshme për t’iu përgjigjur çdo nevoje, shenja e tyre është se, gjithësecili grindet e shtyn me bërryla të tjerët. Shenja e parimit të “konfliktit” është “grindja” dhe shenja e “racizmit” është “agresioni” meqë ai ngre krye për të gllabëruar të tjerët. Kështu, për shkak të këtyre parimeve të këtij qytetërimi, pavarësisht të gjitha virtyteve të tij, ai ka siguruar një lloj lumturie sipërfaqësore vetëm për njëzet përqind të njerëzve, ndërsa tetëdhjetë përqind i ka flakur në mjerim e varfëri.

Kurse urtësia e Kur’anit merr si pikë mbështetje “të vërtetën” në vend të “forcës”, dhe në vend të “përfitimeve” merr si synim e qëllim “kënaqësinë e Zotit xh.sh. dhe virtytet.” Ai e konsideron themelore në jetë “parimin e bashkëpunimit të ndërsjellë” në vend të parimit të “konfliktit”. Ai në lidhje me “komunitetet” pranon “lidhjet e fesë, të llojit dhe atdheut” në vend të “racizmit dhe nacionalizmit.” Qëllimet e tij janë të vendosë pengesa përpara sulmeve të paligjshme të dëshirave të ulëta të nefsit dhe për të nxitur shpirtin për tek çështjet sublime, për të kënaqur ndjenjat e larta e për t’i shtyrë drejt plotësimeve njerëzore dhe për ta bërë njeriun një qënie të vërtetë humane. Sa për të “vërtetën”, shenja e saj është “përputhja e mendimit”; shenja e “virtytit” është “mbështetja e ndërsjellë”; shenja e “bashkëpunimit reciprok” është “nxitimi për të ndihmuar njëri-tjetrin”; shenja e “fesë” është “vëllazëria dhe mbështetja e njëri-tjetrit”; rezultati i kontrollit dhe i pengimit të nefsit urdhërues për të liga është lënia të lirë shpirtin, dhe nxitja e tij drejt plotësimit është lumturia në këtë botë dhe në tjetrën. Kështu, pavarësisht virtyteve që qytetërimi i sotëm ka fituar nga udhëzimi i Kur’anit në veçanti dhe nga fetë e shpallura të mëparshme qiellore, nga këndvështrimi i të vërtetës, qytetërimi aktual është thyer përballë Kur’anit.

Në shkallën e tretë: Nga mijëra çështje, ne do të tregojmë vetëm katër përmes shembullit:

Çështja e parë: Meqenëse principet e Kur’anit dhe ligjet e tij kanë ardhur nga parapërjetësia, ato do të jenë të qëndrueshme e do të kalojnë për tek paspërjetësia. Ato nuk dënohen me plakje e vdekje ashtu si ligjet e qytetërimit. Ato janë gjithmonë të reja e të fuqishme. Për shembull, pavarësisht të gjitha shoqatave për vepra bamirësie, të gjitha bazave e sistemeve për mësimin e etikës dhe të gjitha disiplinave të tyre të rrepta dhe rregullave, qytetërimi nuk ka qenë në gjendje të kundërshtojë Kur’anin e Gjithurtë në dy nga çështjet e tij, madje ai –qytetërimi– është shpartalluar prej tyre.

Këto dy çështje janë:

وَاَقِيمُوا الصَّلَوةَ وَآتُوا الزَّكَوةَ , وَاَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَوا

 “Jini të qëndrueshëm në kryerjen e faljeve dhe jepni zekatin…”[406]; dhe “…All-llahu ka lejuar tregtinë dhe ka ndaluar kamatën.”[407]

Ne do ta përshkruajmë këtë fitore mrekullie të Kur’anit nëpërmjet një parathënie, ajo është siç vijon:

Siç është provuar në “Isharatu’l I’xhaz”, ashtu si themeli i tronditjeve dhe i revolucioneve njerëzore që është një frazë, po ashtu një frazë është origjina e shthurjes morale.

Fraza e parë: “Sa kohë që unë jam i ngopur e plot, unë nuk shqetësohem nëse të tjerët vdesin nga uria!”

Fraza e dytë: “Ti puno që unë të ha;  ti lodhu që unë të pushoj!”

Po, klasat e larta e të ulëta në shoqërinë njerëzore, domethënë të pasurit e të varfërit, nuk mund të jetojnë në paqe veçse duke ruajtur ekuilibrin. Themeli i këtij ekuilibri është mëshira e mirësia e klasave të larta ndaj atyre të ulëta, dhe respekti e bindja e klasave të ulëta ndaj të lartave. Tani fraza e parë i ka shtyrë klasat e larta te shtypja, imoraliteti dhe te mungesa e mëshirës, ndërsa fraza e dytë i ka shtyrë klasat e ulëta tek urrejtja, smira e lufta kundër klasave të larta. Si rrjedhojë, është plaçkitur qetësia e siguria njerëzore për disa shekuj që kaluan, gjithashtu edhe për këtë shekull, ku në Evropë u shfaqën ngjarje me pasoja shumë të mëdha nga konflikti midis punëtorëve dhe kapitalistëve siç dihet nga të gjithë. Kështu, qytetërimi me të gjitha shoqatat e tij bamirëse, me institucionet e tij morale, me të gjitha masat disiplinuese dhe me rregullat e sistemit, nuk ka mundur t’i pajtojë këto dy klasa të njerëzimit si dhe nuk ka mundur t’i shërojë dy plagët e rënda në jetën njerëzore. Ndërsa Kur’ani e ka shkulur nga rrënjët frazën e parë, me urdhëresat e tij për të “dhënë zekatin” dhe e kuron atë;  dhe e zhduk nga themeli frazën e dytë me “ndalesat e tij për kamatën dhe interesat” dhe e kuron atë. Në të vërtetë, vërsetet Kur’anore qëndrojnë në këmbë te dyert e botës duke u thënë se kamata dhe interesat janë të ndaluara. Ai e urdhëron njerëzimin duke i thënë: “Me qëllim që të mbyllni derën e konfliktit, mbylleni derën e Bankës (kamatës) e të interesit!” Ai i ndalon studentët e tij për të hyrë tek ajo.

Parimi i dytë: Qytetërimi nuk e pranon poligaminë. Ai e konsideron këtë dekret Kur’anor të jetë kundra urtësisë dhe në kundërshtim me interesin e njeriut. Në të vërtetë, në qoftë se urtësia e martesës do të ishte vetëm për të kënaqur epshin, atëherë do të bëhej e domosdoshme  që çështja të ishte e kundërta. Por siç dëshmohet nga të gjitha kafshët dhe siç vërtetohet nga të gjitha bimët që çiftëzohen, urtësia dhe qëllimi i martesës është riprodhimi e shumimi. Kënaqësia e epshit është një shpërblim i vogël i dhënë nga Mëshira Hyjnore me qëllim që të shkaktojë të kryhet ajo detyrë. Meqenëse, në të vërtetë dhe sipas urtësisë, martesa është për riprodhimin dhe përjetësimin e species;  meqenëse gratë mund të lindin veçse një herë në vit e mund të mbeten me barrë vetëm në gjysmën e dytë të muajit dhe pasi të kenë mbushur të pesëdhjetat bien në dëshpërim;  ndërsa burrat kanë aftësi të lënë me barrë  –në të shumtën e rasteve– deri kur të arrijnë moshën njëqind vjeç, atëherë një grua është e pamjaftueshme për një burrë. Prandaj qytetërimi detyrohet të hapë shtëpi të shumta publike për prostitucion.

Parimi i tretë: Qytetërimi i paarsyeshëm e kritikon vërsetin Kur’anor i cili përpjesëton për gratë një të tretën  në trashëgimi. Është e vetëkuptueshme se shumica e rregullave në jetën shoqërore veprojnë sipas shumicës së njerëzve. Atëherë, shumica e grave gjejnë burra të cilët i mbështesin e i mbrojnë ato, kurse shumica e burrave detyrohen të mbështesin gratë e tyre e të marrin përsipër shpenzimet e tyre. Kështu, në qoftë se gruaja merr një të tretën e trashëgimisë nga babai i saj, domethënë, gjysmën e asaj që mori burri nga babai i tij, atëherë burri i saj do ta plotësonte pamjaftueshmërinë e saj. Por në qoftë se burri merr dy pjesë nga babai i tij, një pjesë ai do ta japë për të mbështetur gruan me të cilën është martuar, e kështu realizohet barazia, dhe burri bëhet i barabartë me motrën e tij (në trashëgimi). Drejtësia e Kur’anit e kërkon të jetë kështu. Ai e ka urdhëruar atë në këtë mënyrë. [408]

Parimi i katërt: Ashtu si Kur’ani që ndalon në mënyrë të rreptë adhurimin e idhujve, gjithashtu ai ndalon adhurimin e formave të cilat janë një lloj imitimi i adhurimit të idhujve, ndërsa qytetërimi aktual i konsideron format, fotografitë si një nga veçoritë e virtytet e tij dhe përpiqet të kundërshtojë Kur’anin në këtë çështje. Por format, qofshin imazhe apo konkrete, janë ose tirani e mishëruar, ose hipokrizi e mishëruar, ose një epsh i mishëruar; ato e nxisin epshin dhe e kurajojnë njeriun për tek shtypja, hipokrizia dhe në shthurje morale. Për më tepër, Kur’ani me dhembshuri i urdhëron gratë të veshin një mbulesë modestie, me qëllim që ato të trajtohen me respekt e të mbrojnë dinjitetin, që ato thesare të mëshirës të mos poshtërohen nën këmbët e dëshirave të ulëta dhe të mos bëhen artikuj të pavlefshëm për ngacmimin e epshit.[409] Megjithatë, qytetërimi i ka nxjerrë gratë prej shtëpive të tyre, ka grisur mbulesën e tyre dhe ka prishur njerëzimin. Dihet se jeta familjare vazhdon me dashuri e me respekt të ndërsjellë midis burrit dhe gruas.

Ndërsa zbulimi dhe veshjet eksituese e shkatërrojnë atë dashuri të pastër, respektin e sinqertë dhe helmojnë jetën familjare. Adhurimi i formave në veçanti ka tronditur ndershmërinë në mënyrë të lemerishme dhe ka shkaktuar poshtërimin e shpirtit të njeriut. Kjo mund të kuptohet si më poshtë: Ashtu si të shikuarit me epsh e dëshirë tek kufoma e një gruaje  të bukur të vdekur, e cila ka nevojë për mëshirë e keqardhje, që shkatërron moralshmërinë, po ashtu të shikosh me epsh format e grave të vdekura, fotot apo format e grave të gjalla  –të cilat janë si kufoma të zvogëluara për to– lëkund pikërisht bazën e ndjenjave njerëzore dhe i shkatërron ato.

Kështu si këto tre shembuj, çdo çështje nga mijëra çështjet e Kur’anit përmban lumturinë njerëzore në këtë botë, si dhe arrin lumturinë e përjetshme në Ahiret. Ju mund t’i krahasoni çështjet e tjera me këto.

Ashtu si qytetërimi i sotëm i cili qëndron i thyer përpara parimeve të Kur’anit që lidhen me jetën shoqërore njerëzore, dhe që nga këndvështrimi i realitetit është një falimentim i tij përpara mrekullisë së Kur’anit, po ashtu filozofia evropiane dhe shkenca njerëzore –të cilat janë shpirti i qytetërimit– kur bëhet balancimi midis tyre dhe midis urtësisë së Kur’anit me peshat e njëzet e pesë fjalëve të kaluara, filozofia shfaqet e pafuqishme, kurse urtësia e Kur’anit shfaqet e provohet prerazi se ajo është mrekulli. Pafuqia dhe falimentimi i filozofisë, dhe mrekullia dhe pasuria e urtësisë së Kur’anit janë provuar në Fjalët e Njëmbëdhjetë dhe Dymbëdhjetë;  ju mund t’u referoheni atyre.

Për më tepër, ashtu si qytetërimi i sotëm që është i thyer përpara mrekullisë së urtësisë së Kur’anit në lidhje me të mësuarit e të vepruarit, po ashtu letërsia e qytetërimit dhe retorika e tij janë të mposhtura përpara letërsisë e retorikës së Kur’anit. Krahasimi i letërsisë dhe i retorikës së qytetërimit aktual me ato të Kur’anit është si “Ai i brengosjes së zymtë dhe i vajtimit të pashpresë së një jetimi i cili ka humbur prindërit, me këngën e një ashiku të pastër e të dëshpëruar nga një ndarje e përkohshme i cili duke kënduar mbushet me mallëngjim e shpresë…”, ose si “krahasimi i këngës së zhurmshme dhe të ulët të një pijaneci, me këngët patriotike të cilat nxisin për fitore, për luftë e vetësakrificë të lartë,” sepse në lidhje me efektet e stilit të tij, letërsia dhe retorika prodhojnë ose dëshpërim ose gëzim.

Dëshpërimi është dy llojësh: Ose është dëshpërim që buron nga humbja e të dashurve, domethënë nga mungesa e ekzistencës së miqve dhe të dashurve, i cili është një dëshpërim i errët i prodhuar nga letërsia e qytetërimit që është njollosur nga çudhëzimi, që është e përzier me shkujdesjen dhe me besimin tek natyra, ose është dëshpërimi i dytë. Ky buron nga ndarja e të dashurve, domethënë, të dashurit ekzistojnë, por mungesa e tyre shkakton një dëshpërim që tregon një dëshirë të fortë e të zjarrtë. Dhe këtë dëshpërim e shkakton Kur’ani udhëzues e dritëdhënës.

Gëzimi gjithashtu është dy llojësh: Njëri nxit dëshirat e nefsit. Kjo është shenja e letërsisë së qytetërimit në fushat e teatrit, kinemasë dhe romanit. Ndërsa gëzimi i dytë e hesht nefsin dhe është i hollë, i pastër, i pafajshëm dhe nxit shpirtin, zemrën, mendjen dhe të gjitha aftësitë e holla për të arritur çështjet sublime, për tek atdheu i tyre origjinal, për tek vendqëndrimi i tyre i përjetshëm dhe për tek të dashurit e tyre të Ahiretit; dhe ky është gëzimi të cilin e shkakton Kur’ani i shpjegimit të mrekullueshëm. Ai e mbush njeriun me dëshirë të papërmbajtur për Parajsën, për jetën e përhershme dhe për shikimin e Bukurisë së Zotit xh.sh.. Kështu, kuptimi i gjërë dhe e vërteta madhështore që shpreh vërseti,

قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ اْلاِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى اَنْ يَاْتُوا بِمِثْلِ هذَا اْلقُرْآنِ لاَ يَاْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا

 “Thuaj: Nëse njerëzimi dhe xhindet do të mblidheshin të gjithë bashkë të nxirrnin ngjasimin e këtij Kur’ani, ata nuk do ta bënin dot përngjasimin e tij, edhe sikur ta ndihmonin njëri-tjetrin.”[410], është imagjinuar prej disave me inteligjencë të pakët se është një supozim për qëllimet e një pjese të ekzagjeruar të elokuencës. Ruajna Zot! Ajo nuk është ekzagjerim, as nuk është një supozim i pamundur; është një pjesë absolutisht e vërtetë e retorikës dhe një supozim i mundur dhe aktual.

Njëri aspekt i supozimit është ky, ai do të thotë: Në qoftë se të gji-tha fjalët më të bukura që thotë njeriu e xhindi, të cilat nuk burojnë nga Kur’ani e nuk i përkasin Kur’anit, do të mblidheshin bashkë, ato nuk do mund ta imitonin Kur’anin dhe as nuk kanë qenë në gjendje për ta imituar, pasi nuk kanë qenë të mundur ta tregojnë.

Aspekti i dytë i këtij qytetërimi, urtësia e filozofisë dhe letërsitë e huaja të cilat janë rezultatet e mendimeve dhe të përpjekjeve të njerëzimit dhe xhindit dhe madje të djajve, janë mu tek nivelet e ulëta të pafuqisë përpara rregullave, urtësisë dhe elokuencës së Kur’anit, ashtu siç dhamë shembuj prej tyre.

Rrezëllima e tretë: Kur’ani i gjithurtë sikur i drejtohet çdo klase në mënyrë të veçantë. Në të vërtetë, është esenciale se në çdo shekull Kur’ani i cili fton të gjithë njerëzimin me të gjitha klasat e tij dhe i mëson ata në besim që është dija më e lartë e më e hollë, në njohjen e Zotit xh.sh. që është dega më e shtrirë e më ndriçuese e të mësuarit dhe në ligjet e Islamit të cilat janë më të rëndësishmet dhe më të larmishmet e shkencave, sigurisht Kur’ani do ta instruktonte çdo klasë e çdo grup në mënyrën e duhur. Megjithatë, mësimi që ai jep është i njëjtë, ai nuk ndryshon. Atëherë duhet të gjenden nivele të ndryshme në të njëjtin mësim. Sipas shkallës së vet, çdo klasë merr pjesën e saj nga skena e Kur’anit. Ne kemi dhënë shumë shembuj nga ky fakt dhe mund t’u referohesh atyre. Ne këtu do t’ju tregojmë një ose dy pjesë të vogla dhe pjesën e të kuptuarit të një ose dy klasave.

Për shembull:

لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُوًا اَحَدٌ

“Ai as nuk lind, as nuk është i lindur. Dhe s’ka asnjë të barabartë apo të krahasueshëm me Të.”[411]

Pjesa e të kuptuarit, nga kjo, e njerëzve të zakonshëm të cilët përbëjnë klasën e shumicës absolute, është: “Zoti i Gjithëfuqishëm është shumë larg që të ketë baba, fëmi, të ngjashëm apo grua.” Ndërsa pjesa e një klase të mesme është: “Mohimi i Hyjnisë së Hazreti Isait a.s.(Jezusit), i engjëjve dhe i gjërave që janë të lindura.” Sepse ndonëse mohimi i diçkaje të pamundur është në dukje i pakuptim, por sipas retorikës, një pohim i domosdoshëm është i synuar i cili i jep asaj qëllimin. Kështu, qëllimi i mohimit të birit dhe lindësit (atij që shkakton lindjen), të cilat janë të veçanta për trupësinë, është të mohojë Hyjninë e atyre që kanë fëmijë e prindër dhe që janë të barabartë. Dhe ajo është të tregojë se ato nuk janë të denjë për t’u adhuruar. Për këtë shkak, sureja Ihlas është e dobishme për gjithësecilin në çdo kohë.

Pjesa e një klase pak më të avancuar është: “Zoti i Gjithëfuqishëm është larg të gjitha lidhjeve të cilat sugjerojnë Mundësinë e lindjes dhe qënien i lindur. Ai është i përjashtuar nga të gjithë ortakët (nga pasja ortakë), nga ndihmësit e partnerët. Por lidhjet e Tij me të gjitha qëniet janë vetëm lidhje si Krijues. Ai krijon me anë të Vullnetit të Tij të parapërjetësisë me urdhërin e  “Kun fe jekun Bëhu!-dhe ajo është bërë (në çast)”. Ai është përtej çdo lidhje që kundërshton plotësimin si, detyrimi, domosdoshmëria dhe fillimet në mënyrë të pavullnetshme.

Pjesa e të kuptuarit e një klase më të lartë është: “Zoti i Gjithëfuqishëm është i Parapërjetshëm dhe i Paspërjetshëm; Ai është i Pari dhe i Fundit. As në esencën e Tij, as në atributet e Tij dhe as në veprat, Ai nuk ka në asnjë aspekt ndonjë të barabartë, ndonjë shok, të njëjtë apo ndonjë gjë të ngjashme, që t’i përngjasojë Atij. Vetëm në veprimet e Tij ka krahasime që shprehin ngjashmëri: وَ لِلّهِ الْمَثَلُ اْلاَعْلَى  “Dhe për All-llahun është krahasimi më i lartë.”[412] ”

Ju mund të bëni analogji me këto klasa për klasat e tjera, të cilat që të gjitha marrin pjesë të ndryshme, si ata që kanë arritur njohjen e Zotit xh.sh. , të dashurit e Zotit xh.sh. dhe të sinqertët e vërtetë.

Shembulli i dytë:

مَا كَانَ مُحَمَّدٌ اَبَا اَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ

“Muhammedi nuk është babai i ndonjërit prej burrave tuaj.”[413]

Pjesa e të kuptuarit nga kjo e klasës së parë është: Zejdi, shërbyesi i Profetit a.s.m. të cilit ai i drejtohej duke i thënë si “biri im” divorcoi gruan e tij të shkëlqyer e fisnike për shkak se ai nuk e gjeti vetveten të barabartë me të. Me urdhrin e Zotit xh.sh., Profeti a.s.m. e mori atë. Vërseti thotë: Në qoftë se profeti të thërret ty “bir”, ajo është në lidhje me profetësinë e tij, kurse në lidhje me personin e tij, ai nuk është babai juaj; saqë të jenë të papërshtatshme për të, gratë që Ai merr.”

Pjesa e klasës së dytë është kjo: Një sundimtar i madh i shikon nënshtetasit e tij me dhembshuri atërore, në qoftë se ai është një monark shpirtëror i cili sundon si në anë të jashtme ashtu edhe në anë të brendshme. Atëherë meqenëse dashuria e tij kalon njëqind herë më shumë përtej asaj të babait, nënshtetasit e tij e shikojnë atë si baba dhe e shikojnë vetveten si djemtë e tij të vërtetë. Shikimi i babait nuk mund të transformohet në atë të një bashkëshorti, dhe shikimi i vajzës nuk mund të transformohet lehtë në shikimin e një bashkëshorteje, kështu në këndvështrimin e përgjithshëm martesa e Profetit a.s.m. me vajzat e besimtarëve do të dukej e papërshtatshme. Kur’ani thotë: “Profeti a.s.m. sillet me mirësi ndaj jush me syrin e mëshirës Hyjnore, dhe ju trajton ju në mënyrë atërore. Në emrin e profetësisë së tij, ju jeni si fëmijët e tij, por në lidhje me personin e tij human, ai nuk është babai i juaj, saqë martesa e tij me vajzat tuaja të jetë e papërshtatshme.”

Grupi i tretë do ta kuptonte këtë si më poshtë: Duhet që ju të mos bëni gjynahe e të mos abuzoni duke u mbështetur në plotësimin e Profetit a.s.m. e duke besuar në dhembshurinë e tij atërore dhe tek lidhja e juaj me të, sepse ka shumë që mbështeten tek të parët e tyre dhe tek udhëzuesit dhe shfaqin dembeli në ibadet e në punë. Madje ata thonë ndonjëherë: Faljet tona janë kryer (siç është rasti me disa shiitë).

Pika e katërt: Një grup tjetër do të kuptonte nga ky vërset një shenjë nga e padukshmja siç vijon: Fëmijët meshkuj të Profetit a.s.m.  nuk do ta arrinin shkallën e burrave (rixhal); si pasojë e ndonjë qëllimi të urtë, pasardhësit e tij nuk do të vazhdonin si burra. Meqenëse përdorimi i termit rixhal tregon se ai ishte babai i grave, linja e tij do të vazhdonte përmes grave, dhe lavdi Zotit, pasardhësit e bekuar të hazreti Fatimes Ez-zehra si Hasani e Hysejni, hënat dritëdhënëse të të dyja linjave ndriçuese, vazhdojnë linjën materiale e shpirtërore të Diellit të Profetësisë.

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ وَ عَلَى آلِهِ

O Zot jepi bekime atij dhe familjes së tij!

[Drita e parë përfundon këtu me Tre Rrezet]

 

 

 

DRITA E DYTË

Drita e dytë përfshin “Tre Rrezatime.”

Rrezatimi i parë

Sipas dëshmisë së mijëra dijetarëve të ndritur të retorikës dhe shkencës së stilit retorik si: Zamahsheri, Sakkaki dhe Abdulkahir Xhurxhani, ndodhet në Kur’anin e shpjegimit të mrekullueshëm, si një e tërë, një rrjedhshmëri e këndshme, një saktësi eprore, një solidaritet i qëndrueshëm i ndërsjellë, një përpjesëtim e përshtatshmëri e përmbledhur, një kooperim i fuqishëm midis fjalive dhe pjesëve dhe një harmoni e lartë midis vërseteve dhe qëllimeve të tyre. Dhe megjithatë, ndërsa ndodhen tetë apo nëntë shkaqe të rëndësishme të cilat mund ta prishin e shkatërrojnë harmoninë, kooperimin, mbështetjen e ndërsjellë, rrjedhshmërinë e saktësinë, por ato nuk i dëmtojnë, përkundrazi, ato u japin fuqi rrjedhshmërisë, saktësisë dhe mbështetjes së ndërsjellë. Këto shkaqe vetëm kanë ushtruar ndikim në një farë mase dhe kanë nxjerrë kokën e tyre nga pas perdes së rregullit dhe rrjedhshmërisë së stilit. Por, ashtu si numri i gungave dhe i jashtërritjeve (dalëzat, të tepërtat) që shfaqen në një pemë, jo për të prishur harmoninë e pemës, por për të prodhuar fruta me të cilat plotësohet bukuria e pemës dhe përplotësia e stolisë së saj, në të njëjtën mënyrë, këto shkaqe gjithashtu nxjerrin kokat (gungat, dalëzat) e tyre me qëllim që të shprehin kuptime të vlefshme për rrjedhshmërinë e stilit në renditjen e fjalëve të Kur’anit.

Kështu, megjithëse Kur’ani i Qartë u zbulua pjesë pjesë, si yjet, për njëzet e tre vjet në përgjigje të rrethanave dhe nevojave, ai posedon një harmoni të tillë të përkryer dhe shfaq një përshtatshmëri të plotë, sikur ai të ishte shpallur i tëri përnjëherësh. Për më tepër, megjithëse rrethanat të cilat tregojnë shpalljen e Kur’anit për njëzet e tre vjet ishin të gjitha të ndryshme e të gjithfarshme, pjesët e tij e mbështesin njëra-tjetrën në mënyrë të ndërsjellë aq plotësisht sikur ato të ishin shpallur në përgjigje të një shkaku të vetëm. Gjithashtu ai Kur’an erdhi si përgjigje për pyetje të ndryshme e të përsëritura, edhe pse shfaq përzierjen më të skajshme dhe unitetin më të madh, sikur të ishte përgjigja e një pyetje të vetme. Megjithëse Kur’ani erdhi për të shpjeguar kërkesat e ngjarjeve të shumta e të ndryshme, ai shfaq një rregull të tillë të plotë, sikur t’i përgjigjej një ngjarjeje të vetme. Megjithëse Kur’ani u shpall nëpërmjet begenisë (zbritjes, mirësjelljes) Hyjnore në stile të përshtatshme për shkallën e të kuptuarit për shumë njerëz që ai u drejtohet, rrethanat e të cilëve ishin të ndryshme, ai shfaq një korrespondencë të tillë të hollë dhe një limim të bukur të stilit, sikur rrethanat të ishin një, dhe niveli i të kuptuarit të ishte i njëjti, saqë rrjedhshmëria e tij rrjedh si uji.

Megjithëse Kur’ani u adresohet klasave të shumta të largëta prej njëra-tjetrës, ai posedon një lehtësi të shpjegimit, një elokuencë në renditjen e fjalëve dhe një qartësi të tillë në mënyrën e tij të të shprehurit, sikur t’i drejtohej një klase të vetme, madje çdo klasë mendon se është pikërisht ajo të cilës Kur’ani po i adresohet. Dhe megjithëse Kur’ani u shpall me qëllim që të drejtojë e të udhëheqë për tek qëllime të ndryshme, ai posedon një integritet të tillë të plotë, një balancë të tillë të kujdesshme dhe një rregull të tillë të bukur sikur qëllimi të ishte një. Kështu, megjithëse këto janë shkaqet e konfuzionit, mirëpo ato janë përdorur në shfaqjen e mrekullisë së shpjegimit të Kur’anit, të rrjedhshmërisë së tij dhe të përshtatshmërisë së tij.

Po, kushdo zemra e të cilit është pa sëmundje, mendja e të cilit është e shëndoshë, ndërgjegjja e të cilit nuk është e sëmurë dhe që shija e të cilit është e padëmtuar, do të shihte në shpjegimin e Kur’anit një lëmim të bukur të stilit, një harmoni të hijshme, një përshtatshmëri të këndshme dhe një elokuencë të rrallë (në llojin e vet). Dhe ai i cili ka një shikim të qartë, padyshim do të shikonte se në Kur’an ekziston një sy i cili vështron me qartësi të plotë të gjithë universin me aspektet e tij të jashtëm e të brendshëm, sikur ai të ishte një fletë e vetme para syve dhe e kthen si të dëshirojë, si dhe i tregon kuptimet e fletës me çfarëdo stili që dëshiron. Disa vëllime do të ishin të domosdoshëm në qoftë se do të duhej të shpjegonim kuptimin e këtij Rrezatimit të Parë së bashku me shembujt; prandaj duke u mjaftuar me shpjegimet që lidhen me provat e këtij fakti në trajtesën time në arabisht, në “Isharatul ixhaz”, dhe në këto Njëzet e pesë Fjalët deri këtu; madje unë ua paraqes Kur’anin Kerim në tërësinë e tij si shembullin e këtij realiteti.

 

 

Rrezatimi i dytë

Ky rrezatim lidhet me cilësitë e mrekullueshme në stilin e veçantë të Kur’anit të Gjithurtë për sa i përket përmbledhjeve dhe Emrave më të Bukur Hyjnorë me të cilët mbarojnë vërsetet e Kur’anit të Gjithurtë.

KUJTESË: Ka shumë vërsete në këtë Rrezatimin e Dytë. Këto nuk janë vetëm shembuj për rrezatimin e dytë, por gjithashtu, për të gjithë shembujt dhe Rrezet e mëparshme. Do të bëhej tej mase e zgjatur po t’i shpjegonim ato të gjitha duke u dhënë tamam hakun që u takon, kështu për tani unë detyrohem që ta shkurtoj e ta përmbledh. Prandaj ne i kemi treguar në mënyrë të përmbledhur vërsetet të cilët janë shembujt e këtij misteri të madh të mrekullisë dhe i kemi lënë për një kohë tjetër shpjegimet e tyre të hollësishme.

Kështu, Kur’ani i Shpjegimit të Mrekullueshëm, në të shumtën e rasteve, përmend disa përmbledhje tek përfundimet e vërseteve të tij, të cilat ose përmbajnë Emra Hyjnorë, ose kuptimet e tyre, ose ia referojnë çështjet e tyre mendjes dhe e nxisin atë të reflektojë e të meditojë rreth tyre, ose ato përfshijnë një rregull tërësor prej synimeve të Kur’anit me qëllim që të mbështesë e të përforcojë vërsetin. Kështu, në ato përmbledhje ndodhen disa tregues nga Kur’ani i urtësisë së lartë, disa pikla nga uji i jetës së udhëzimit Hyjnor dhe disa shkëndija nga vetëtima e mrekullisë së Kur’anit. Ne tani do të përmendim, në mënyrë të shkurtuar, vetëm dhjetë nga ato tregues të panumërt dhe do të tregojmë në mënyrë të përmbledhur kuptimin e një të vërtete prej të vërtetave të shumta të çdo shembulli. Shumica e këtyre dhjetë treguesve gjenden së bashku në formë të ngjeshur tek shumica e vërseteve dhe formojnë një qëndisje të vërtetë të mrekullisë. Për më tepër, shumica e vërseteve që ne po japim si shembuj janë shembujt e shumicës së treguesve. Ne do të shpjegojmë vetëm një tregues për çdo vërset. Dhe ne vetëm do të tregojmë lehtë kuptimet e atyre vërseteve të dhëna si shembuj, të cilët janë diskutuar te Fjalët e mëparshme.

Cilësia e parë e elokuencës: Me shpjegimin e tij të mrekullue-shëm, Kur’ani i gjithurtë shtron e vendos para syve aktet dhe veprat e Krijuesit të Gjithëlavdishëm. Pastaj ai nxjerr Emrat Hyjnorë në ato vepra e akte, ose ai provon qëllimet themelore të Kur’anit, si ringjalljen e të vdekurve dhe Njësinë Hyjnorë.

Një shembull i kuptimit të parë është ky:

هُوَ الَّذِى خَلَقَ لَكُمْ مَا فِى اْلاَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَى اِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّيهُنَّ سَبْعَ سَموَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ

“Ai është i Cili krijoi për ju gjithçka që është në tokë, pastaj Ai drejtoi Vullnetin e Tij drejt qiejve dhe i rregulloi ato duke i bërë shtatë qiej. Dhe Ai është i Gjithëdituri për çdo gjë.”[414]

Dhe një shembull i kuptimit të dytë:

اَلَمْ نَجْعَلِ اْلاَرْضَ مِهَادًا وَ الْجِبَالَ اَوْتَادًا وَخَلَقْنَاكُمْ اَزْوَاجًا

  “A nuk e kemi bërë Ne tokën si shtrojë dhe (Ne i kemi bërë) malet si shtylla mbështetëse?”  “Dhe (a nuk ju kemi) krijuar ju në çifte?” …. deri tek…

اِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كَانَ مِيقَاتًا

“Me të vërtetë Dita e Vendimit (ndarjes së banorëve të Xhenetit dhe të Xhehenemit) është kohë e përcaktuar që më parë.”[415]

Në vërsetin e parë ai përshkruan në detaje veprat Hyjnore dhe paraqet aktet më të mëdha të tyre të cilat dëshmojnë, nëpërmjet rregullit dhe qëllimeve të tyre, Njohurinë dhe Fuqinë e Krijuesit; ai i përmend ato si parathënie të një rezultati të rëndësishëm dhe të një qëllimi të madh, pastaj nxjerr Emrin e El-Alimu, i Gjithëdituri.

Dhe në vërsetin e dytë përmend veprat e mëdha dhe aktet madhështore të All-llahut dhe nxjerr si përfundim prej tyre ringjalljen, e cila është Dita e Ndarjes (së banorëve të parajsës e të ferrit), ashtu siç është shpjeguar në Pikën e Tretë të Rrezes së Parë të Dritës së Parë.

Pika e dytë e elokuencës: Kur’ani hap pëlhurat e endura të Artit Hyjnor dhe ia shfaq ato shikimit njerëzor. Atëherë ai i përmbledh shkurtimisht dhe i mbulon ato endje brenda Emrave Hyjnorë, ose ndryshe ia referon ato arsyes.

Shembulli i parë i këtyre:

قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَاْلاَرْضِ اَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَاْلاَبْصَارَ وَمَنْ يُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَىِّ وَمَنْ يُدَبِّرُ اْلاَمْرَ فَسَيَقُولُونَ اللّهُ فَقُلْ اَفَلاَ تَتَّقُونَ فَذلِكُمُ اللّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ

 “Thuaju (o Muhammed): Kush ju sjell furnizimin nga qielli dhe nga toka dhe kush është Zotëruesi i të dëgjuarit dhe i të shikuarit? Dhe kush e nxjerr të gjallën nga e vdekura dhe të vdekurën nga e gjalla? Dhe kush është rregulluesi dhe sunduesi i të gjitha çështjeve? Do të thonë të gjithë, “All-llahu.” “Thuaju: A nuk do të keni atëherë frikë (duke treguar devocion për Të) “Ky është All-llahu, Zoti i juaj, i Vërteti.[416]

Kështu, në fillim ai pyet: “Kush është Ai i Cili përgatiti qiejt e tokën sikur ato të ishin dy depo e magazina për furnizimin tuaj, dhe bëri që njëri të sjellë shi dhe tjetri të prodhojë farërat? A ka ndonjë tjetër përveç All-llahut që mund t’i bëjë qiejt madhështorë dhe tokën si dy magazinierë të nënshtruar e të dobishëm? Atëherë falënderimet dhe lavdërimet duhet t’i jepen vetëm Atij.”

Në frazën e dytë ai pyet: “Kush është pronari i syve dhe i veshëve tuaj të cilët janë më të çmueshmit midis gjymtyrëve tuaja? Nga cila fabrikë apo dyqan i keni blerë ju ato? Kështu, Ai i Cili ua ka dhënë ju këto sy e veshë të hollë e të çmueshëm është pikërisht Furnizuesi juaj. Është Ai i Cili ju krijoi, ju zhvilloi dhe jua dha ato juve. Atëherë vetëm Krijuesi është Ai që është i përshtatshëm për t’u adhuruar.”

Në frazën e tretë ai thotë: “Kush është Ai i Cili sjell në jetë qindra e mijëra lloje nga qëniet e vdekura, ashtu siç ngjall tokën e vdekur? Kush tjetër përveç Zotit të vërtetë, Krijuesit të universit mund ta bëjë këtë? Sigurisht është Ai që e bën këtë, Ai i sjell ato në jetë. Meqenëse Ai është i Vërteti, Ai nuk do t’i shkelë të drejtat;  Ai do t’ju dërgojë ju tek Gjykata më e Lartë. Ai do t’ju sjell në jetë, ashtu siç Ai sjell në jetë tokën.”

Në frazën e katërt ai pyet: “Kush tjetër përveç All-llahut mund ta administrojë e rregullojë këtë univers të madh dhe të gjithë trupat e tij qiellorë, sikur ai të ishte një pallat apo një qytet? Meqenëse nuk mund të jetë askush tjetër përveç Zotit, atëherë fuqia që administron me lehtësinë më të madhe universin e madh dhe të gjitha trupat e tij qiellorë është aq e pafund dhe e pa të metë, saqë ajo nuk ka nevojë për asnjë partner e shoqërues, apo për asistencë e ndihmë. Ai i Cili administron universin e madh, nuk do t’ua lërë të tjerëve administrimin e krijesave të vogëla. Kjo do të thotë se ju detyroheni të thoni, “All-llah”.

Kështu, fraza e parë dhe e katërt thonë, ‘All-llah’; fraza e dytë thotë, Er-Rab Krijuesi Zhvillues;  dhe e treta thotë,  El-Hak i Vërteti. Atëherë, kupto se sa mrekullueshëm e me vend janë fjalët:

فَذلِكُمُ اللّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ  “Ky është All-llahu, Furnizuesi juaj, i Vërteti.”

Kështu Kur’ani përmend administrimet e sistemimet e mëdha të Krijuesit të Gjithëfuqishëm, dhe endjet domethënëse të Fuqisë së Tij, dhe thotë: فَذلِكُمُ اللّهُ رَبُّكُمُ الْحَقُّ “Ky është All-llahu, Furnizuesi juaj, i Vërteti.”

Domethënë, nëpërmjet përmendjes së Emrave Hyjnorë, Krijuesi Zhvillues, i Vërteti dhe All-llah ai tregon burimin e atyre administrimeve madhështore të Fuqisë Hyjnore.

Një shembull i së dytës:

اِنَّ فِى خَلْقِ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ وَاخْتِلاَفِ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِى تَجْرِى فِى الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا اَنْزَلَ اللّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَاَحْيَا بِهِ اْلاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَاْلاَرْضِ َلآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ

“Padyshim se në krijimin e qiejve dhe të tokës, në këmbimin me radhë të ditës dhe të natës, në anijet që lundrojnë përmes detit me çfarë është e vlefshme për njerëzimin, në ujin që All-llahu derdhi nga qielli duke e bërë tokën pas tij të gjallë pas vdekjes së saj, në lëvizjen (dhe gjallërinë) e të gjitha krijesave të cilat Ai i ka shpërndarë gjithandej, në ndryshimin e drejtimit të erërave dhe të reve që mbahen mes qiellit dhe tokës, të gjitha këto janë me të vërtetë prova për popullin që mendon.”[417]

Kur’ani në këtë vërset përmend treguesin e Sovranitetit Hyjnor në Krijimin e qiejve dhe tokës. Ky tregues demonstron fuqinë e plotë të Krijuesit të Gjithëfuqishëm dhe gjërësinë e Hyjnisë së Tij; dëshmon Njësinë e Tij; treguesin e Hyjnisë së Tij në ndryshimin e natës e të ditës; treguesin e mëshirës Hyjnore përmes  nënshtrimit  të  anijeve në det, mjeteve më të rëndësishme të transportit në jetën sociale njerëzore; treguesin e madhështisë së Fuqisë Hyjnore i cili ia dërgon ujin e jetës tokës së vdekur nga qiejt dhe sjell në jetë qindra e mijëra specie dhe e bëri atë si një ekspozitë çudirash;  treguesin e mëshirës dhe të fuqisë në krijimin e numrit të pafund të kafshëve të ndryshme nga një dhè i thjeshtë;  treguesin e urtësisë dhe të mëshirës në përdorimin e erërave në detyra e funksione të ndryshme, si: ndihmesa në pjalmimin dhe frymëmarrjen e bimëve dhe kafshëve dhe në shtytjen dhe drejtimin e tyre, duke i bërë ato të përshtatshme për t’i kryer ato funksione; manifestimin e Hyjnisë në nënshtrimin e grumbullimin së bashku të reve, mjeteve të mëshirës, që mbahen të varura ndërmjet qiellit e tokës në masa të mëdha të çuditshme dhe, duke i shpërndarë ato sikur të shpërndahej një ushtri për të pushuar dhe pastaj grumbullohen për të marrë urdhëra për detyrat e tyre. Atëherë, pasi i numëron qëndisjet e shfaqjeve të Atributeve Hyjnore me qëllim që të nxisë mendjen që të hulumtojë mbi detajet e tyre dhe mbi të vërtetat esenciale, ai thotë: َلآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ “…Në të vërtetë këto janë prova për popullin që mendon”, dhe me qëllim që ta zgjojë mendjen për shqyrtim, ia referon atë arsyes.

Cilësia e tretë e elokuencës: Ndonjëherë Kur’ani shpjegon veprat e Zotit të Gjithëfuqishëm në detaje dhe pastaj i përmbledh me një përmbledhje. Ai me detajet e tij sjell bindje e qetësi dhe i lidh e ia dorëzon memories nëpërmjet përmbledhjes.

Për shembull:

وَكَذلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِنْ تَاْوِيلِ اْلاَحَادِيثِ وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ كَمَا اَتَمَّهَا عَلَى اَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ اِبْرَاهِيمَ وَاِسْحقَ اِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ

“Kështu Zoti yt do të të zgjedhë ty dhe do të të mësojë shpjegimin e ëndrrave (dhe gjëra të tjera) dhe do ta përsosë mëshirën e Tij mbi ty dhe pasardhësit e Jakubit, ashtu siç Ai e përsosi atë tek baballarët e tu, te Ibrahimi dhe Is’haku kohë më parë. Padyshim që Zoti është i Gjithëdituri, i Gjithurti.”[418]

Me këtë vërset ai tregon mirësitë e dhuruara për Hazreti Jusufin a.s. dhe paraardhësit e tij. Ai thotë: “Duke ju fisnikëruar e lartësuar mes gjithë njerëzimit me rangun e profetësisë e duke e bërë atë dominanten e të gjitha prejardhjeve mes njerëzimit; duke e bërë familjen tuaj një vend edukimi dhe udhëzimi në shkencat Hyjnore dhe në urtësi dhe, duke bashkuar tek ju dominimin e mbarë e të vlefshëm të kësaj bote dhe lumturinë e përjetshme të botës tjetër; dhe të bëri ty me diturinë e urtësinë edhe sundimtar të fuqishëm të Egjiptit, edhe një profet të lartë si dhe një udhëzues të urtë… Mirësia Hyjnore të ka dalluar ty dhe paraardhësit e tu me njohuri e urtësi. Kështu, ai i përmend e i numëron këto Mirësi Hyjnore dhe atëherë ai thotë: “Padyshim që Zoti yt është i Gjithëdituri, i Gjithurti.” “Hyjnia e Tij dhe Urtësia kërkuan që Ai të shfaqte te ty dhe tek paraardhësit e tu Atributet Hyjnore, El-Alimu, El-hakimu, i Gjithëdituri, i Gjithurti.” Kështu, ai i përmbledh ato mirësi të detajuara me këtë përmbledhje.

Dhe për shembull:

قُلِ اللّهُمَّ مَالِكَ الْمُلْكِ تُؤْتِى الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ

“Thuaj (o Muhammed): “O All-llah! Zotëruesi i mbretërimit! Ti ia jep mbretërimin atij që Ti do…”[419]

Ky vërset tregon aktet e Krijuesit të Gjithëfuqishëm në jetën shoqërore njerëzore në një mënyrë të tillë, saqë krenaria e poshtërimi, varfëria e pasuria janë të lidhura drejtpërdrejt me Vullnetin e me Dëshirën e Zotit xh.sh.. Kjo do të thotë: “Rregullimet e vendimet tek pjesa më e madhe e niveleve të shumicës është vetëm nëpërmjet Dëshirës së Zotit xh. dhe Paracaktimit të Tij; rastësia nuk mund të ndërhyjë.” Pasi e bën këtë pohim, ai përmend çështjen më të rëndësishme në jetën njerëzore, furnizimin me ushqim të njeriut. Ky vërset provon me një apo dy fraza parapërgatitore se furnizimi, rizku i njeriut dërgohet direkt prej thesareve të mëshirës nga ana e Furnizuesit të Vërtetë. Ajo është kështu: “Ushqimi juaj lidhet me jetën e tokës; ringjallja e tokës lidhet me pranverën;  dhe pranvera është në duart e Atij i Cili ka nënshtruar diellin e hënën dhe ndryshon natën e ditën. Kështu vetëm Ai i Cili e mbush të gjithë faqen e tokës me të gjitha frutat, mund t’i japë dikujt një mollë si furnizim të vërtetë, dhe Ai bëhet Furnizuesi i Vërtetë i Atij.”

Pastaj ai thotë: وَ تَرْزُقُ مَنْ تَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ “…Dhe Ti i jep begati e mirësi atij që Ti do pa masë e pa kufi”[420]

 Ai i përmbledh dhe i provon ato akte të detajuara në këtë fjali. “Domethënë, Ai i Cili ju jep furnizim të pakufishëm është pikërisht Ai që i kryen këto akte.”

Pika e katërt e elokuencës: Ndonjëherë ndodh që Kur’ani i përmend krijesat Hyjnore përmes një renditjeje të veçantë të fjalisë. Atëherë me anë të shfaqjes, se krijesat janë brenda një rregulli e një balance dhe se ato janë frutat e tyre, ai paraqet një lloj tejdukshmërie e një shndritje. Atëherë, kjo tejdukshmëri e shndritje tregojnë Emrat Hyjnorë shfaqja e të cilëve është nga ajo pasqyrë si renditja. Është sikur krijesat e lartëpërmendura të ishin fjalë, dhe Atributet Hyjnore janë kuptimet e tyre, ose bërthamat e frutave, ose esencat e tyre.

Për shembull:

وَلَقَدْ خَلَقْنَا اْلاِنْسَانَ مِنْ سُلاَلَةٍ مِنْ طِينٍ ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِى قَرَارٍ مَكِينٍ ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الِْعظَامَ لَحْمًا ثُمَّ اَنْشَاْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللّهُ اَحْسَنُ الْخَالِقِينَ

“Dhe sigurisht që Ne e krijuam njeriun (Ademin) nga një copë baltë (ujë me dhè). Pas kësaj Ne e bëmë atë (njeriun) si nutfah (lëngu i ngjizur i bashkimit të vezëve mashkullore me ato femërore) duke e strehuar atë në një banesë të sigurtë (mitra e nënës). Dhe pastaj Ne e bëmë nutfan në një copë gjaku të mpiksur, pastaj Ne e bëmë gjakun e mpiksur në një xhungë mishi, pas kësaj Ne bëmë prej asaj xhunge mishi eshtrat, pastaj i veshëm eshtrat me mish, dhe pastaj Ne e nxorrëm jashtë si një krijim të ri (ky është riprodhimi i njeriut). I Lartësuar me Madhështi është pra All-llahu, më i Miri i Krijuesve.”[421]

Kështu, Kur’ani i përmbledh dhe i rendit ato faza të mrekullu-eshme, të çuditshme, të mahnitshme, të mirorganizuara e të mirëbalan-cuara të krijimit të njeriut duke i shpjeguar në një mënyrë të tillë si pasqyra e فَتَبَارَكَ اللّهُ اَحْسَنُ الْخَالِقِينَ “I Lartësuar me Madhështi është pra All-llahu, më i Miri i krijuesve”, saqë sikur çdo etapë shpjegon vetveten dhe e bën vetveten të shfaqet. Madje një shkrues i shpalljes, ndërsa po shkruante këtë vërset, i tha fjalët para se të vinte te ato dhe i mahnitur me vete, tha: “A edhe mua më erdhi shpallja?” Ishte plotësimi i rregullit, tejdukshmëria paraprirëse dhe koherenca e tyre, të cilat i kishin shfaqur fjalët e fundit para se të vinte tek ato.

Për shembull:

اِنَّ رَبَّكُمُ اللّهُ الَّذِى خَلَقَ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضَ فِى سِتَّةِ اَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِى الَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِاَمْرِهِ اَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَاْلاَمْرُ تَبَارَكَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ

“Padyshim që Zoti juaj është All-llahu, i Cili krijoi qiejt dhe tokën në gjashtë ditë dhe pastaj Ai u vendos në Fronin (e Autoritetit);  Ai sjell natën si mbulesë të ditës dhe secila duke synuar tjetrën pandërprerë;  dhe Ai krijoi edhe diellin, edhe hënën, edhe yjet të nënshtruar ndaj urdhrit të Tij. Padyshim që i Tij është krijimi dhe komandimi. I Lartësuar me Madhështi është All-llahu, Zoti i të gjitha botëve!”[422]

Në këtë vërset, Kur’ani shfaq madhështinë e Fuqisë Hyjnore dhe Sovranitetin e Hyjnisë në një mënyrë që tregon se i Gjithëfuqishmi Absolut u vendos në Fronin e Sovranitetit të Tij, i Cili i sundon shenjat e krijimit;  ndryshon natën e ditën njëra pas tjetrës si dy shirita, njëri i bardhë dhe tjetri i zi;  dhe dielli, hëna dhe yjet janë të gatshme për të marrë urdhërat si ushtarë të bindur. Prandaj çdo shpirt, sapo ta dëgjojë këtë vërset, nxitet të thotë:

بَارَكَ اللّهُ مَاشَاءَ اللّهُ فَتَبَارَكَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ

Barekall-llah, i bekuar është All-llahu! Mashall-llah, Çfarë çudirash ka dashur Zoti! I lartësuar është All-llahu, Zoti i të gjitha botëve”!

Domethënë, fjalia تَبَارَكَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ “I Lartësuar me Madhështi është All-llahu, Zoti i të gjitha botëve!” është si përmbledhja, bërthama, fruti dhe uji i jetës së asaj që e parapriu.

Cilësia e pestë e elokuencës: Kur’ani, ndonjëherë përmend çështje të veçanta materiale të cilat i nënshtrohen ndryshimit  dhe  janë  mjete  të  cilësive  të  ndryshme,  atëherë me qëllim që t’i transformojë ato në formën e të vërtetave të qëndrueshme, i përmbledh ato dhe i lidh me Emrat Hyjnorë, të cilët janë dritëdhënës, universalë dhe të qëndrueshëm, ose ai i përfundon me një përmbledhje, e cila nxit mendimin dhe nxjerrjen e mësimeve.

Një shembull i kuptimit të parë:

وَعَلَّمَ آدَمَ اْلاَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلئِكَةِ فَقَالَ اَنْبِئُونِى بِاَسْمَاءِ هؤُلاَءِ اِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ قَالُوا سُبْحَانَكَ لاَ عِلْمَ لَنَا اِلاَّ مَا عَلَّمْتَنَا اِنَّكَ اَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيم ُ

“Dhe Ai ia mësoi Ademit emrat e të gjitha gjërave, pastaj ua paraqiti ato melekëve dhe u tha: Më thoni Mua emrat e tyre nëse jeni të drejtë. (Melekët) thanë: Lavdia të takon Ty! Ne nuk dimë asgjë më tepër nga ç’na ke mësuar Ti. Vërtetë që vetëm Ti je i Gjithëdituri, i Gjithurti!”[423]

Para së gjithash, ky vërset përmend një çështje të veçantë lidhur me qënien e Hazreti Ademit a.s. Kalif (zëvendës) dhe, se ishte njohja, dija, ajo që e bëri Hazreti Ademin a.s. të kishte epërsi mbi melekët. Atëherë brenda kësaj ngjarjeje ai përmend ngjarjen e mposhtjes së melekëve para Hazreti Ademit a.s. për sa i përket njohjes. Pastaj ai i përmbledh këto dy ngjarje me dy Emra universalë, prej Emrave Hyjnorë:

اَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ  “Vërtetë që vetëm Ti je i Gjithëdituri, i Gjithurti!.”

Domethënë, meqenëse Ti je “i Gjithëdituri dhe i Gjithurti, Ti na trajtove sipas aftësive tona dhe i dhurove Ademit dije me të cilën ai na mundi dhe e preferove mbi ne në përputhje me aftësitë e tij.”

Një shembull i kuptimit të dytë:

وَاِنَّ لَكُمْ فِى اْلاَنَْعَامِ لَعِبْرَةً نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِى بُطُونِهِ مِنْ بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَبَنًا خَالِصًا سَائِغًا لِلشَّارِبِينَ

deri në fund…  فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ اِنَّ فِى ذلِكَ َلآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ

“Me të vërtetë që edhe te bagëtitë ka mësim për ju. Ne ju japim juve të pini nga ajo që është në barkun e tyre, nga bashkimi i sekrecioneve të gjëndrrave dhe të gjakut, qumësht të pastër, të shijshëm e të përshtatshëm për ata që e pinë.”[424]

“Dhe nga frutat e hurmave dhe nga rrushi ju merrni lëng të ushqyeshëm dhe bar të mirë. Padyshim që këtu ka shenjë të qartë për njerëzit që mendojnë.”[425]

Kështu, pasi tregon se Zoti i Gjithëfuqishëm i bën krijesat e Tij, si delet, dhitë, lopët, bullicat dhe devetë si burime për qumësht të pastër e të shijshëm për njeriun; i bëri rrushin e hurmat si kazana e tabaka të mbushura me mirësi të holla, të ëmbla e të shijshme për të, dhe e bën mrekullinë e hollë të Fuqisë së Tij, mjaltin e bletës së vogël, ilaç e shërim për njerëzit, përveç shijes dhe ëmbëlsisë së tij; këto vërsete përfundojnë me fjalët:   اِنَّ فِى ذلِكَ َلآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ “Me të vërtetë që këtu ka tregues të qartë për popullin që mendon”, me qëllim që të nxisë njeriun për të menduar, për të nxjerrë mësime e për t’i krahasuar këto me gjërat e tjera.

Cilësia e gjashtë e elokuencës: Ndonjëherë ndodh që një vërset i shpërndan dekretet Hyjnore mbi një shumësi gjërash, dhe atëherë ai i bashkon ato me një lidhje uniteti e cila është si një pikë bashkimi, ose i vendos brenda një rregulli universal.

Për shembull:

وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضَ وَلاَ يَؤُدُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِىُّ الْعَظِيمُ

“…Kursia (Froni) i Tij shtrihet mbi qiej dhe tokë, dhe Ai nuk ndjen aspak lodhje në ruajtjen dhe mbrojtjen e tyre. Dhe Ai është më i Larti, më Madhështori.”[426]

Kështu ky vërset (d.m.th. ajeti Kursi) sjell dhjetë fjali që përfaqësojnë dhjetë nivele të Njësisë në forma të ndryshme dhe i vërteton ato, dhe pastaj me frazën:

مَنْ ذَا الَّذِى يَشْفَعُ عِنْدَهُ اِلاَّ بِاِذْنِهِ

“E kush është ai që mund të ndërhyjë tek  Ai përveç se me lejen e Tij?”

ai hedh poshtë plotësisht e furishëm përshkrimin e ortakëve për Zotin xh.sh. dhe ndërhyrjen e të tjerëve duke i flakur tutje ato. Gjithashtu, meqenëse ky vërset shfaq “Emrin më të Madh”, kuptimet e tij që lidhen me të vërtetat Hyjnore, janë në shkallën më të lartë, saqë ai i demonstron aktet Hyjnore të vendimeve tek shkalla më e lartë. Për më tepër, pas përmendjes së administrimit Hyjnor i orientuar përnjëherësh tek të gjithë qiejt dhe toka, ai përmend ruajtjen gjithëpërfshirëse absolute në shkallën më të lartë me të gjitha kuptimet e tyre, pastaj i përmbledh burimet e atyre manifestimeve më të larta me një lidhje Njësie e një pikë bashkimi përmes frazës, وَهُوَ الْعَلِىُّ الْعَظِيمُ  “Dhe Ai është më i Larti, më Madhështori.”

   Dhe për shembull:

اَللّهُ الَّذِى خَلَقَ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضَ وَاَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَاَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَكُمْ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِىَ فِى الْبَحْرِ بِاَمْرِهِ وَسَخَّرَ لَكُمُ اْلاَنْهَارَ وَسَخَّرَ لَكُمُ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ دَائِبَيْنِ وَسَخَّرَ لَكُمُ الَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَآتَيكُمْ مِنْ كُلِّ مَا سَاَلْتُمُوهُ وَاِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا

“All-llahu është Ai i Cili ka krijuar qiejt dhe tokën dhe që dërgon ujin nga qielli duke nxjerrë prej andej fruta si ushqim për ju;  është Ai i Cili i ka bërë anijet të nënshtruara ndaj jush që të mund të lundrojnë nëpër det me lejen dhe Vullnetin e Tij;  po kështu Ai i ka bërë edhe lumenjtë të jenë të nënshtruar e në shërbimin tuaj. Dhe Ai ka bërë diellin dhe hënën të dy të ndjekin vazhdimisht drejtimin e tyre (për t’ju shërbyer juve), po kështu ka bërë edhe natën, edhe ditën të nënshtruara për ju. Dhe Ai ju dha gjithçka që ju kërkuat dhe po të numëroni mirësitë e All-llahut, ju kurrë nuk do të ishit në gjendje t’i numëroni ato.”[427]

Së pari, këto vërsete tregojnë se Zoti i Gjithëfuqishëm e krijoi universin e madh si një pallat për njeriun dhe, duke dërguar ujin e jetës nga qiejt në tokë, i bëri qiejt e tokën dy shërbëtorë duke prodhuar ushqim për të. Ai gjithashtu i bëri anijet të nënshtruara për njeriun me qëllim që të gjithë njerëzit të mund të përfitojnë nga frutat e tokës që gjenden në çdo pjesë të saj dhe, gjithashtu, individët shkëmbejnë midis tyre frutat e përpjekjes e të punëve të tyre, dhe Ai e siguroi jetën e tyre në çdo drejtim. Domethënë, Ai u dha detit, erës dhe pemës një formë të tillë saqë i bëri erërat si kamxhikë, anijet si kuaj dhe detet si shkretëtira poshtë thundrave të tyre. Dhe përveç lidhjes së njeriut me shumë krahina të tokës nëpërmjet anijeve, Ai gjithashtu, sikur ia ka nënshtruar njeriut lumenjtë, të mëdhenj e të vegjël, duke i bërë ato si mjete të natyrshme transporti. Dhe duke i bërë Diellin dhe Hënën të udhëtojnë, Dhuruesi i Vërtetë i Mirësive ndryshon stinët dhe i bën diellin dhe hënën dy shërbëtorë me qëllim që t’i ofrojnë njeriut mirësitë e Tij shumëngjyrëshe të cilat ndryshojnë me ndryshimin e stinëve;  Ai i bëri ato të dyja –diellin dhe hënën– si dy timonierë që ta kthejnë atë rrotë të fuqishme. I bëri natën dhe ditën të nënshtruara ndaj njeriut;  Ai e bëri natën si një mbulesë për gjumin e tij e si pushim, ndërsa ditën si një vend tregtie për mjetet e tij të jetesës.

Kështu, pas renditjes së këtyre mirësive Hyjnore me përmbledhjen e:

وَآتَيكُمْ مِنْ كُلِّ مَا سَاَلْتُمُوهُ وَاِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللّهِ لاَ تُحْصُوهَا

“Dhe Ai ju dha gjithçka që ju kërkuat dhe po të numëroni mirësitë e All-llahut ju kurrë nuk do të ishi në gjendje t’i numëroni ato…”, ai tregon shtrirjen e sferës së pafund të mirësive të All-llahut që ia ka dhuruar njeriut dhe, se ajo sferë është mbushur me mirësi shumëngjyrëshe. “Domethënë, çfarëdo që kërkon njeriu nëpërmjet gjuhës së nevojave të tij të bashkëlindura dhe aftësive të tij, ato të gjitha i janë dhënë atij. Kështu atyre mirësive nuk mund t’u arrihet fundi me të numëruar, as nuk shterojnë kurrë ato mirësi që i janë dhuruar njeriut. Sigurisht, meqenëse qiejt dhe toka janë një tryezë mirësish për njeriun, dhe gjërat si dielli e hëna dhe nata e dita janë disa nga mirësitë në tryezë, atëherë padyshim mirësitë e drejtuara për te njeriu janë të panumërueshme.”

Misteri i shtatë i elokuencës: Ndonjëherë ndodh që, me qëllim që të hedhë poshtë e të shkarkojë shkaqet e jashtme nga aftësia për të krijuar dhe që të tregojë largësinë e tyre nga kjo, një vërset tregon qëllimet dhe frutat e efekteve që të kuptohet se shkaqet janë vetëm një perde e jashtme, sepse dëshira e qëllimeve më të urta dhe arritja e rezultateve më të rëndësishme bën të domosdoshme veprën e Atij që është i Gjithëdituri dhe i Gjithurti; shkaqet janë të pajeta e të pavetë-dijshme. Kështu, duke përmendur qëllimet dhe rezultatet, vërsete të tilla tregojnë se, ndonëse shkaqet duken në pamje të jashtme e në ekzistencë se janë të lidhura me pasojat e tyre, por në realitet është një distancë e madhe midis tyre. Distanca nga shkaku për te krijimi i pasojës është kaq e madhe, saqë  dora më e madhe e shkaqeve nuk mund ta arrijë krijimin e pasojës më të vogël. Kështu, brenda kësaj distance të gjatë midis shkakut dhe pasojës secili nga Emrat Hyjnorë shfaqet e ndriçon si yjet. Vendi i shfaqjes së tyre është kjo distancë jolëndore. Ashtu si në një shikim sipërfaqësor, që malet në horizont duken sikur janë të bashkuar e të puqur me fundet –cepat– e qiellit, ndonëse nga malet për tek qiejt është një distancë shumë e largët në të cilën yjet shfaqen dhe gjëra të tjera vendosen, po kështu distanca jolëndore midis shkaqeve dhe pasojave është e tillë, saqë ajo mund të shikohet vetëm me dritën e Kur’anit përmes teleskopit të besimit.

Për shembull:

فَلْيَنْظُرِ اْلاِنْسَانُ اِلَى طَعَامِهِ اَنَّا صَبَبْنَا الْمَاءَ صَبًّا ثُمَّ شَقَقْنَا اْلاَرْضَ شَقًّا فَاَنْبَتْنَا فِيهَا حَبًّا وَ عِنَبًا وَ قَضْبًا وَ زَيْتُونًا وَ نَخْلاً وَ حَدَائِقَ غُلْبًا وَ فَاكِهَةً وَ اَبًّا مَتَاعًا لَكُمْ وَ ِلاَنْعَامِكُمْ

“Atëherë le të shohë njeriu tek ushqimi i tij.” “Ne derdhim ujë me bollëk”, “Dhe Ne e çajmë tokën në plasa”, “Dhe Ne e bëjmë drithin (grurin) të rritet në të”, “Dhe rrushtë dhe tërfilin (bimët e gjelbra si ushqim për bagë-titë)”, “Dhe kopshtet me pemë të dendura, dhe fruta, dhe Ab-ba (barishte e kullotë), (për të qenë) furnizim dhe përfitim për ju dhe për bagëtitë tuaja.”[428]

Duke përmendur mrekullitë e Fuqisë Hyjnore në një sekuencë të urtë me një varg kuptimplot, ky vërset i lidh shkaqet me pasojat dhe tregon një qëllim dhe përfundimin e tij me fjalët: مَتَاعًا لَكُمْ “Një furnizim për ju.” Ky qëllim provon se brenda sekuencës së të gjitha shkaqeve dhe pasojave është një Rregullator i Fshehur i Cili shikon e ndjek qëllimin, dhe se shkaqet janë një perde për Të. Po, në të vërtetë, me frazën, مَتَاعًا لَكُمْ وَ ِلاَنْعَامِكُمْ “Një furnizim e përfitim për ju e për bagëtitë tuaja”, ajo i mohon e i shkarkon të gjitha shkaqet nga aftësia për të krijuar. Në efekt ajo thotë: Shiu vjen nga qielli me qëllim që të prodhojë ushqim për ju e për kafshët tuaja. Meqenëse në atë ujë nuk ekziston dhembshuri ndaj jush dhe ndaj kafshëve tuaja që t’ju  mëshirojë dhe nuk ka aftësi për të prodhuar ushqim, kjo do të thotë se shiu nuk vjen vetë, por dërgohet. Dhe toka prodhon bimë dhe ushqimi juaj vjen prej andej, por duke qenë pa vetëdije e pa mend, është përtej aftësisë së tokës të mendojë për ushqimin tuaj e të ketë mëshirë për ju. Prandaj ajo nuk hapet vetë, por është njëri që e hap atë derë dhe ua jep në duart tuaja mirësitë. Për më tepër, meqenëse bimët e pemët nuk janë të afta të mendojnë për ushqimin tuaj e të prodhojnë me dhembshuri fruta e drithëra për ju, vërseti demonstron se ato janë spango e litarë të cilët Krijuesi i Gjithurtë e i Gjithëmëshirshëm i shtrin nga prapa perdes, tek të cilët Ai i var mirësitë e Tij dhe ua dërgoi gjallesave. Kështu, nga ky shpjegim shfaqen shumë Emra Hyjnorë si, “Er-Rrahimu, Er-Rrezzaku, El-Mun’imu dhe El-Kerimu”, “I Gjithë-mëshirshmi, Furnizuesi, Mirëbërësi dhe Gjithëbujari.”

Dhe për shembull:

اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللّهَ يُزْجِى سَحَابًا ثُمَّ يُؤَلِّفُ بَيْنَهُ ثُمَّ يَجْعَلُهُ رُكَامًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلاَلِهِ وَ يُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ جِبَالٍ فِيهَا مِنْ بَرَدٍ فَيُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَ يَصْرِفُهُ عَنْ مَنْ يَشَاءُ يَكَادُ سَنَا بَرْقِهِ يَذْهَبُ بِاْلاَبْصَارِ ,يُقَلِّبُ اللّهُ الَّيْلَ وَ النَّهَارَ اِنَّ فِى ذلِكَ لَعِبْرَةً ِلاُولِى اْلاَبْصَارِ , وَاللّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِنْ مَاءٍ فَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِى عَلَى بَطْنِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَمْشِى عَلَى رِجْلَيْنِ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَمْشِى عَلَى اَرْبَعٍ يَخْلُقُ اللّهُ مَا يَشَاءُ اِنَّ اللّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

“A nuk e shikon se All-llahu i drejton retë me qetësi, pastaj i mbledh ato bashkë, pastaj i kthen ato në stivë shtresa-shtresa dhe veç sheh shiun të dalë nga brendësia e tyre. Ai dërgon nga qielli edhe male me breshër dhe godet me të atë që do Ai ose e largon atë prej kujt të dojë Ai. Drita e shpejtë e shkrepjes së tyre (e reve) sa s’të merr sytë. “All-llahu bën që nata dhe dita të ndjekin njëra tjetrën. Vërtet që në të ka mësim për ata që janë të pajisur me mprehtësi. Dhe All-llahu krijoi çdo lloj gjallese nga uji. Prej tyre ka disa që zvarriten me barkun e tyre, disa ecin mbi dy këmbë dhe disa mbi katër. All-llahu krijon çfarë do Ai. Vërtetë që All-llahu është i Zoti të bëjë çdo gjë.”[429]

Ky vërset shpjegon vendimet e mrekullueshme në formimin e reve dhe shkaktimin e rënies së shiut që është nga mrekullitë më të rëndë-sishme të Hyjnisë dhe perdja më e çuditshme e thesarit të mëshirës. Ashtu si ushtarët e shpërndarë për të pushuar që grumbullohen me rënien e borisë, po kështu retë grumbullohen e formohen me urdhrin e Zotit xh. kur pjesët e tyre ishin shpërndarë e fshehur në atmosferë. Atëherë, ashtu si një ushtri e formuar prej grupeve të vogla, copat e reve bashkohen e formojnë masa që janë të mëdha, të ngritura lart, të lagështa e të bardha, dhe përmbajnë borë e breshër si malet lëvizës në Kijamet prej të cilëve dërgohet uji i jetës për të gjitha gjallesat. Por, në atë dërgesë shikohet një dëshirë e një qëllim, sepse ajo vjen sipas nevojës. Kjo do të thotë se shiu dërgohet. Ndërsa qiejt janë të pastër e bosh, copa të mëdha reshë sikur të ishin male. Në të vërtetë, retë nuk grumbullohen vetë me atë grumbullim të mrekullueshëm, por ato dërgohen nga Ai i Vetmi i Cili i njeh qëniet e gjalla dhe që di gjendjen e tyre. Atëherë në këtë distancë jolëndore shfaqen Emrat Hyjnorë si, “El-Kadiru, El-Alimu, El-Mutesar-rifu, El-mudeb-biru, El-Mureb-bi, El-Mugithu dhe El-Muhjii”, “I Gjithëfuqishmi, i Gjithëdituri, Rregullatori, Projektuesi, Ushqyesi, Ndihmuesi dhe Dhënësi i jetës.”

Cilësia e tetë e elokuencës: Ndonjëherë me qëllim që ta bëjë zemrën t’i pranojë veprat e çuditshme që do të ndodhin në të ardhmen e në Ahiret, e që ta bëjë mendjen t’i vërtetojë ato, Kur’ani përmend veprat e Tij të çuditshme në këtë botë si parapërgatitje, ose ai përmend aktet e çuditshme Hyjnore të së ardhmes dhe të Ahiretit në një mënyrë të tillë, saqë ne fitojmë bindje të qëndrueshme nëpërmjet gjërave të ngjashme të cilat i shikojmë këtu.

Për shembull:

اَوَ لَمْ يَرَ اْلاِنْسَانُ اَنَّا خَلَقْنَاهُ مِنْ نُطْفَةٍ فَاِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُبِينٌ

 “A nuk e sheh njeriu se Ne e kemi krijuar atë nga sperma? Prapëseprapë, kur shih! Ai paraqitet kundërshtar i hapur…”[430] deri në fund të vërsetit…

Në këtë diskutimin e çështjes së ringjalljes së të vdekurve Kur’ani i Gjithurtë e provon ringjalljen në shtatë apo tetë mënyra të ndryshme.

Së pari, ai tërheq vëmendjen për tek krijimi i parë, duke thënë: “Ju e shihni krijimin tuaj, nga sperma në një copë gjaku të mpiksur, nga copa e gjakut të mpiksur në një xhungë mishi, dhe nga ajo në krijimin e njeriut. Atëherë, si e mohoni krijimin tjetër i cili është si ky e madje më i lehtë.”

Pastaj me fjalët:

اَلَّذِى جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الشَّجَرِ اْلاَخْضَرِ نَارًا

“(Ai) i Cili nxjerr për ju zjarrin nga pema e   gjelbër.”[431]

Krijuesi i Gjithëfuqishëm tregon mirësitë e mëdha që Ai i ka dhënë njeriut, duke thënë: “Ai i Cili u ka dhuruar ju mirësi të tilla nuk do t’ju lërë ju në liri të hyni në varr e të flini pa u ngritur përsëri.” Dhe me nënkuptim, ai thotë: “Ju i shihni pemët e vdekura duke ardhur në jetë e duke u bërë të gjelbra, por ju nuk nxirrni përfundimin se kockat e tyre, që u ngjasojnë drurëve të thatë të zjarrit, do të vijnë përsëri në jetë, dhe kështu e quani ringjalljen e njeriut të pagjasë. Pastaj, a do të ishte i paaftë Ai i Cili krijoi qiejt e tokën që ta ngjallë e ta vdesë njeriun që është fruti i qiejve e i tokës? A do ishte e mundur për Atë i Cili administron çështjen e një peme dhe që kujdeset për të, që të neglizhojë e të mos i japë rëndësi frutit të saj e t’i lejojë të tjerët ta pretendojnë atë? A supozoni ju se lihet kot “pema e krijimit” që të gjitha pjesët e së cilës janë gatuar me urtësi dhe a mund të neglizhohet fruti dhe rezultati i saj?” Ai thotë: “Ai i Cili do t’ju risjellë në jetë te Ringjallja është i Tillë, saqë i gjithë universi është si një ushtar i bindur nën urdhërat e Tij  “Kun fe jekun” Bëhu! – dhe ajo bëhet në çast. Krijimi i pranverës për Të është aq i lehtë sa krijimi i një luleje. Ai është i Vetmi që për fuqinë e të Cilit krijimi i të gjitha kafshëve është aq i lehtë sa krijimi i një mize. Një Fuqi e tillë nuk mund të sfidohet me fjalët!…  مَنْ يُحْيِى الْعِظَامَ “Kush do t’u japë jetë këtyre kockave kur të jenë kalbur e të jenë bërë pluhur?”[432]

Atëherë me frazën:

فَسُبْحَانَ الَّذِى بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ

“Kështu pra i Lartësuar është Ai, në Dorën e të Cilit është mbizotërimi i çdo gjëje dhe tek Ai ju të gjithë do të ktheheni.”[433]

Ai thotë: “Ai është i Gjithëfuqishmi e i Gjithëlavdishmi i Vetëm, që në Duart e të Cilit janë frerët e të gjitha gjërave, me të Cilin janë çelësat për të gjitha gjërat; i Cili ndryshon natën e ditën, dimrin e verën me aq lehtësi sikur të kthente fletët e një libri, dhe e hap dhe e mbyll këtë botë dhe botën tjetër sikur ato të ishin dy shtëpi.” Si rrjedhojë, konkluzioni i të gjitha këtyre dëshmive, është:  وَ اِلَيْهِ تُرْجَعُونَ “…Dhe tek Ai ju të gjithë do të ktheheni.”[434] Domethënë, “Ai do t’ju sjellë ju në jetë nga varri e do t’ju sjellë ju në ringjallje, ku juve do t’ju bëhet thirrja për të dhënë llogari në prani të të Gjithëfuqishmit.” Kështu, të gjitha këto vërsete e kanë përgatitur mendjen për të pranuar ringjalljen, po kështu ato e kanë përgatitur edhe zemrën, sepse ato kanë treguar akte të ngjashme në këtë botë.

Ndonjëherë ndodh që Kur’ani i përmend veprat Hyjnore lidhur me botën tjetër në një mënyrë të tillë, saqë i bën të kuptueshme përmes gjërave të ngjashme me to në këtë botë, ku asnjë mundësi nuk mbetet për t’i mohuar ato, apo t’i quash të pagjasa.

Për shembull: اِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ “Kur qielli të çahet.” [435] deri në fund… edhe  اِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ “Kur qielli të plasë.”[436]; deri në fund… dhe   اِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ  “Kur dielli të mbështillet dhe të humbë dritën dhe të përmbyset.”[437];

Në këto sure, ndryshimet shumë të mëdha dhe aktet Hyjnore të vendimeve në ringjalljen e në tubimin e madh, ai i përmend në një mënyrë të tillë, që meqenëse njeriu shikon gjëra të ngjashme me to në këtë botë, si për shembull në vjeshtë e në pranverë, ai i pranon me lehtësi ato ndryshime e revolucione të cilat i shkaktojnë frikë zemrës dhe nuk mund të kapen nga mendja. Për të dhënë edhe një përmbledhje të këtyre sureve do të zgjatej shumë, kështu për tani, ne do të tregojmë një frazë të vetme përmes shembullit.

Për shembull, fraza: اِذَا الصُّّحُفُ نُشِرَتْ “Dhe kur fletët e shkruara të veprave të çdo njeriu të hapen.”[438]  shpreh çka vijon: Tek ringjallja, të gjitha veprat e secilit do të shpallen të shkruara në një fletë. Kjo çështje është shumë e çuditshme, prandaj mendja nuk mund ta kapë. Por siç tregon sureja, në të njëjtën mënyrë, ashtu si ringjallja pranverore dhe ashtu si çështjet e tjera që janë gjëra të ngjashme me to, po kështu hapja e fletëve dhe e gjërave të ngjashme me to janë mjaft të qarta, sepse të gjitha pemët frutore apo bimët lulëzuese kanë vepra, akte, detyra dhe në çdo mënyrë ato shfaqin Emrat Hyjnorë, lavdërojnë Zotin dhe kryejnë adhurimin. Të gjitha këto vepra janë të shkruara në farërat e në bërthamat e tyre së bashku me historitë e jetës së tyre dhe shfaqen në një pranverë në një vend tjetër. Ashtu siç përmendin ato në mënyrën më elokuente veprat e nënave të tyre dhe trungun përmes gjuhëve të trajtave dhe formave që ato shfaqin, po ashtu shpallin e nxjerrin fletët e veprave të tyre nëpërmjet degëve, sythave, gjetheve, luleve e frutave. Kështu, Ai i Cili e realizon këtë vepër Gjithurtësi, Gjithëruajtje, Planifikuese, Ushqyese e Dobiprurëse, është pikërisht Ai i Cili thotë: اِذَا الصُّّحُفُ نُشِرَتْ “Dhe kur fletët e shkruara të veprave të çdo njeriu të hapen.”

Ju mund të bëni analogji me pikat e tjera nga kjo dhe nxirrni përfundime prej tyre nëse mundeni.

Për t’ju ndihmuar, unë do të them ç’ka vijon:

Ashtu siç tregon fraza me fjalën “Tekvir”: اِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ “Kur dielli të mbështillet dhe të humbë dritën dhe të përmbyset”  një metaforë brilante që do të thotë: “Mbështjellje dhe mbledhje”, gjithashtu ajo aludon edhe për gjëra të ngjashme me të.

Së pari: Zoti i Gjithëfuqishëm ngriti perdet e mosekzistencës, të eterit dhe të qiejve dhe duke marrë nga thesari i mëshirës së Tij një llambë vezulluese të ndritshme si dielli për të ndriçuar botën, e shfaqi atë në dynja. Kur bota të mbyllet, Ai përsëri do ta mështjellë atë me mbulesat e tij e do ta heqë.

Së dyti: Dielli është një nëpunës i ngarkuar për të përhapur artikujt e dritës së tij dhe duke mbështjellur kokën e tokës në mbrëmje ai mbledh artikujt e tij e i fsheh; ndonjëherë ai bën pak biznes për shkak të mbulesës së resë; ndonjëherë hëna i lëshon një mbulesë në fytyrë dhe pengon në një far mase veprimin e tij, atëherë ai rregullon librat e llogarisë së prodhimeve dhe veprimeve të tij. Gjithashtu, do të vijë një kohë kur ky nëpunës do të japë dorëheqje nga posti i tij. Madje edhe sikur të mos ketë ndonjë arsye për shkarkimin e tij, ndoshta -kjo do të ndodhë- për shkak të të dy njollave të zeza tani të vogla por që janë duke u rritur e zmadhuar në fytyrën e tij, pasi kanë filluar të bëjnë kështu, -siç e shikojnë astronomët- me lejen e Zotit, dielli do ta marrë prapa dritën që ai shpërndau me një urdhër Hyjnor dhe do ta mbështjellë atë rreth kokës së vet. Atëherë, Zoti i Gjithëlavdishëm do t’i thotë: “Asnjë punë nuk mbetet më për ty në tokë. Shko tek Ferri dhe digji ata që të adhuruan ty dhe fyen një nëpunës të bindur si ti!” Si rrjedhojë, ju ishit tradhtarë e të pabesë. Me këtë, dielli lexon urdhrin Hyjnor: اِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ “Kur dielli të mbështillet e të humbë dritën dhe të përmbyset”, nëpërmjet fytyrës së tij të njollosur me të zezë.

Pika e nëntë e elokuencës: Ndonjëherë ndodh që Kur’ani i Gjithurtë përmend disa qëllime të pjesshme, pastaj me qëllim që ta shtyjë mendjen nëpërmjet tyre, e konfirmon, e vërteton, e verifikon dhe e provon atë qëllim të pjesshëm përmes Emrave Hyjnorë, të cilët janë si rregulla universalë.

Për shembull:

قَدْ سَمِعَ اللّهُ قَوْلَ الَّتِى تُجَادِلُكَ فِى زَوْجِهَا وَتَشْتَكِى اِلَى اللّهِ وَاللّهُ يَسْمَعُ تَحَاوُرَكُمَا اِنَّ اللّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ

“Vërtet që tashmë All-llahu e dëgjoi fjalën e gruas e cila fjaloset me ty (Muhammed a.s.m.) në lidhje me bashkëshortin e saj dhe ia çon ankimet All-llahut;  dhe All-llahu (gjithmonë) i dëgjon argumentet mes ju të dyve. Vërtet që All-llahu është Gjithëdëgjues, Gjithëshikues.”[439]

Këtu Kur’ani thotë: “Zoti i Gjithëfuqishëm është Gjithëdëgjues Absolut, Ai dëgjon gjithçka. Ai madje dëgjon nëpërmjet Emrit Hyjnor El-Hak, i Vërteti, një grua duke biseduar me ty e duke u ankuar për bashkëshortin e saj, gjë e cila është një çështje e veçantë dhe e pjesshme. Dhe meqenëse gratë shfaqin treguesit më të hollë të mëshirës dhe janë thesaret më të mëdha të realitetit të mëshirës e të dhembshurisë, Ai dëgjon përmes Emrit Er-Rahim, Mëshirëploti, pretendimin e ligjshëm të një gruaje dhe ankesën e saj te Zoti, e dëgjon atë me shumë vëmendje si një çështje të rëndësisë më të madhe dhe nëpërmjet Emrit El-Hak, i Vërteti, e konsideron atë me seriozitet të madh.” Kështu, me qëllim që ta bëjë universal këtë qëllim të pjesshëm, vërseti tregon se Ai që dëgjon e shikon ngjarjen më të vogël të krijesave, duhet medoemos të jetë Ai i Cili dëgjon e sheh gjithçka; dhe Ai që është Furnizuesi i gjithësisë, domosdoshmërisht shikon brenda universit vuajtjen e krijesave më të vogla, të cilave u është bërë padrejtësi dhe dëgjon ankesat e tyre. Ai që nuk e shikon vuajtjen e tyre dhe që nuk dëgjon ankesat e tyre për ndihmë, nuk mund të jetë Zoti i tyre.

Kështu, fjalia, اِنَّ اللّهَ سَمِيعٌ بَصِيرٌ “Vërtet që All-llahu është Gjithëdëgjues, Gjithëshikues” shpjegon dy të vërteta të mëdha, si dhe qëllimin e pjesshëm e bën universal.

Një shembull i dytë:

سُبْحَانَ الَّذِى اَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ اِلَى الْمَسْجِدِ اْلاَقْصَى الَّذِى بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا اِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ

“Lavdia dhe Madhështia janë për Atë (All-llahun) i Cili mori robin e Tij (Muhammedin) për udhëtimin nga Xhamia e Shenjtë (Qabeja në Mekë) për te Xhamia më e largët (në Jeruzalem), rrethinat e të cilës Ne i bekuam me qëllim që t’i tregojmë atij (Muhammedit a.s.m.) shenjat Tona. Me të vërtetë që Ai është Gjithëdëgjuesi, Gjithëvëzhguesi.”[440]

Këtu, pas përmendjes së udhëtimit të profetit Muhammed a.s.m.  nga Xhamia e Shenjtë në Mekë për te Mesxhidil Aksa -Xhamia më e largët në Jeruzalem, që ishte fillimi i Mi’ëraxhit -ngjitjes- së tij, Kur’ani thotë: هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ “Me të vërtetë që Ai është Gjithëdëgjuesi, Gjithëvëzhguesi.”

Përemri  اِنَّهُ “Ai” ose i referohet Zotit të Gjithëfuqishëm, ose profetit a.s.m.. Në qoftë se ai i referohet profetit a.s.m., është siç vijon: “Ndodhej brenda këtij udhëtimi të pjesshëm një udhëtim universal dhe një Mi’ëraxh universal, gjatë të cilit shkoi aq larg, saqë arriti tek Sidreti el Munteha, dhe ishte në largësi sa dy harqe ose edhe më afër, ai dëgjoi e shikoi shenjat Hyjnore dhe çudirat e artit Hyjnor që u shfaqën të qarta për sytë e veshët e tij në shkallët universale të Emrave Hyjnorë.” Ai tregon se ai udhëtim i veçantë e i pjesshëm ishte çelësi për një udhëtim të përgjithshëm, i cili ishte një grumbullim i çudirave.

Në qoftë se përemri i referohet Krijuesit të Gjithëfuqishëm është si më poshtë: “Ai ftoi një prej shërbëtorëve të Vet të udhëtojë për te Prania e Tij, dhe me qëllim që t’i besojë atij amanetin e misionit e dërgoi atë nga Mesxhidi Harami në Mekë për tek Mesxhidi Aksa -xhamia më e largët në Kuds,- ku e bëri të takohet me profetët që u grumbulluan atje. Atëherë pasi tregoi se ai ishte trashëgimtari absolut i parimeve të feve të të gjithë profetëve, e bëri atë të udhëtojë përmes botëve të Tij me aspektet e tyre të brendshme e të jashtme deri te largësia sa dy harqe ose edhe më afër. Ai sigurisht ishte një shërbëtor dhe udhëtoi në Mi’ëraxh, që ishte i veçantë, por së bashku me të ishte besimi dhe amaneti që lidhen me të gjithë universin, dhe drita që do të ndryshonte ngjyrën e universit. Dhe meqenëse së bashku me të ishte çelësi për të hapur derën e lumturisë së përjetshme, Zoti i Gjithëfuqishëm e përshkroi këtë qënie me atributet “e dëgjimit dhe të shikimit të të gjitha gjërave.” Kështu që Ai mund t’ju shfaqte qëllimet gjithëpërfshirëse të botës, shembujt e urtësisë së amanetit, dritën dhe çelësin.

Një shembull tjetër:

اَلْحَمْدُ لِلّهِ فَاطِرِ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ جَاعِلِ الْمَلئِكَةِ رُسُلاً اُولِى اَجْنِحَةٍ مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ يَزِيدُ فِى الْخَلْقِ مَا يَشَاءُ اِنَّ اللّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

 “Gjithë lavdërimet dhe falënderimet janë për All-llahun, i Vetmi Krijues i qiejve dhe i tokës, i Cili i bëri melekët (engjëjt) lajmëtarë me fletë- dy, tri a katër. Ai shton në krijim çfarë Ai do. Sepse Zoti xh.sh. është i Gjithëfuqishëm mbi gjithçka.”[441]

Në këtë sure Kur’ani thotë: “Duke zbukuruar qiejt dhe tokën në një mënyrë të tillë, e duke treguar veprat e plotësimit të Tij, Krijuesi i Gjithëlavdishëm i bën spektatorët e panumërt ta lavdërojnë e ta madhërojnë Atë. Dhe Ai i stolis ato me mirësi të pafund, saqë qiejt e toka e lavdërojnë dhe e madhërojnë pafundësisht Krijuesin Mëshirëplotë nëpërmjet gjuhëve të të gjitha mirësive dhe të atyre që i marrin ato.” Pas kësaj ai tregon se, meqenëse Krijuesi u ka dhënë njerëzve, kafshëve dhe zogjve gjymtyrë e fletë me të cilat ato të udhëtojnë përmes qyteteve dhe mbretërive të tokës dhe meqenëse Ai i Gjithëlavdishëm i Vetëm u ka dhënë fletë engjëjve, banorëve të botës së qiejve, me qëllim që të fluturojnë e të udhëtojnë përmes pallateve qiellore të yjeve dhe përmes mbretërive të larta të yjësive, Ai sigurisht është i Gjithëfuqishëm mbi të gjitha gjërat. Atëherë, Ai i Cili i jep një mize krahë për të fluturuar nga fruti në frut, dhe që i jep krahë një trumcaku për të fluturuar nga pema në pemë, është pikërisht Ai i Cili u jep engjëjve fletë për të fluturuar nga Venusi për te Jupiteri dhe nga Jupiteri në Saturn. Për më tepër, engjëjt nuk përkufizohen për tek e veçanta, ashtu siç ngjet me banorët e tokës; ato nuk kufizohen në një vend të veçantë. Me fjalën: مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ “Dy, tri a katër (fletë)”, ai sugjeron se ata mund të jenë të pranishëm në të njëjtën kohë në katër yje apo më shumë; ai jep detaje. Kështu nëpërmjet përshkrimit të “pajisjes së engjëjve me fletë” që është një ngjarje e pjesshme, ai tregon madhështinë e fuqisë absolute Hyjnore universale dhe të përgjithshme, si dhe verifikon dhe e vërteton atë me përmbledhjen:

اِنَّ اللّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

“Sepse All-llahu është i Gjithëfuqishëm mbi gjithçka.”

 Pika e dhjetë e elokuencës: Ndonjëherë ndodh që një vërset përmend aktet e mosbindjes dhe gjynahet e njeriut dhe atëherë e ndalon atë me kërcënime të ashpra. Pastaj, me qëllim që të mos e çojë rreptësia e kërcënimeve në dëshpërim të thellë e këputje shprese, vërseti përfundon me disa Emra Hyjnorë të cilët tregojnë mëshirën e Tij dhe e ngushëllojnë atë.

Për shembull:

قُلْ لَوْ كَانَ مَعَهُ آلِهَةٌ كَمَا يَقُولُونَ اِذًا لاَبْتَغَوْا اِلَى ذِى الْعَرْشِ سَبِيلاً سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوًّا كَبِيرًا , تُسَبِّحُ لَهُ السَّموَاتُ السَّبْعُ وَاْلاَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ وَ اِنْ مِنْ شَيْءٍ اِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لكِنْ لاَ تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ اِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا

“Thuaju: Po të kishte patur zota e perëndi të tjerë bashkë me Të, siç thonë ata, atëherë ata sigurisht do të kishin kërkuar të gjenin një rrugë drejt Zotit të Fronit më të lartë (për të kërkuar kënaqësinë e Tij, për t’iu afruar Atij). Lavdi, Madhështia dhe Lavdia i takojnë Atij! Larg nga të gjitha trillimet e shpifjet që i ngjisin e thonë për Të (më i Larti pa kufi)”! “E lavdërojnë dhe e ngrenë në lavdi e madhështi Atë shtatë qiejt dhe toka dhe gjithë ç’është në to dhe s’ka gjë që të mos e lëvdojë lartësinë e Tij, por ju nuk e kuptoni lavdërimin e tyre. Me të vërtetë që Ai është gjithnjë tepër i Durueshëm, vazhdimisht Falës i Madh.”[442]

Ky vërset thotë: “Thuaj, në qoftë se Zoti, siç thoni ju, do të kishte pasur ortakë në Mbretërinë e Tij, pa dyshim do të shtriheshin duart e tyre tek Froni i Hyjnisë dhe do të shfaqeshin shenjat e ndërhyrjes në prishjen e rregullit e të sistemit, por çdo krijesë, qoftë tërësore apo e pjesshme, e madhe apo e vogël, nga shtatë nivelet e qiejve gjer te organizmat mikroskopikë, lavdërojnë përmes gjuhës së shfaqjeve të treguesve dhe të skalitjeve të të gjithë Emrave Hyjnorë, të cilët demonstrohen nga çdo krijesë; ato lavdërojnë e madhërojnë të Gjithëlavdishmin e Vetëm i Cili tregohet përmes atyre Emrave të bukur dhe deklarojnë se Ai është Një i Vetëm, pa ortakë e i pangjashëm. Po, qielli e shenjtëron Atë dhe dëshmon për Njësinë e Tij me fjalët e tij prej dritash nga diejt e yjet dhe me urtësinë e rregullin që ato shfaqin;  gjithashtu atmosfera e lavdëron dhe e shenjtëron Atë përmes zërit të reve, fjalëve të rrufesë, vetëtimës dhe pikave të shiut; toka e lavdëron dhe e deklaron se Ai është Krijuesi i Vetëm i Gjithëlavdishëm përmes fjalëve të saj të gjalla të njohura si: kafshët, bimët dhe qëniet; gjithashtu ajo e lavdëron Atë dhe dëshmon Njësinë e Tij përmes fjalëve të të gjitha pemëve të saj, gjetheve, luleve dhe frutave të saj. Në të njëjtën mënyrë, së bashku me vogëlsinë dhe pjesshmërinë e tyre, krijesat më të vogla dhe qëniet më të pjesshme lavdërojnë të Gjithëlavdishmin e Vetëm i Cili tregohet nga Emra të shumtë të përgjithshëm që ato shfaqin dhe dëshmojnë Njësinë e Tij përmes skalitjeve që ato mbajnë.”

Kështu, ky vërset pohon se i gjithë kozmosi e madhëron përnjëherësh e me një gjuhë dhe i nënshtrohet Krijuesit të Gjithëlavdishëm dhe i bindet plotësisht Atij nëpërmjet detyrës së adhurimit; ndërsa njeriu i cili është esenca e universit dhe rezultati i tij, kalifi (zëvendësi) i Zotit xh.sh. në tokë dhe fruti i butë i kozmosit bën të kundërtën e të gjithë kozmosit, mohon Zotin xh.sh. dhe i përshkruan ortakë Atij. Sa e shëmtuar është kjo punë e tij? Dhe sa ndëshkim të rreptë meriton ai për këtë shkelje të rëndë! Por me qëllim që të mos bie njeriu në dëshpërim të thellë e të humbë shpresën, ky vërset tregon urtësinë e mosshkatërrimit të universit dhe mosrënien e tij mbi kokën e njerëzimit nga ana e Krijuesit Nënshtrues, për shkak të mosbindjes së shëmtuar, si kjo shkelje e rëndë, dhe thotë:  اِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا “Me të vërtetë që Ai është gjithnjë tepër i Durueshëm, vazhdimisht Falës i Madh”. Ai tregon me këtë përmbledhje urtësinë e shtyrjes për më vonë të dënimit dhe lë të hapur derën e shpresës.

Kështu, ju mund të kuptoni nga këto dhjetë tregues të mrekullisë, se në përmbledhjet tek përfundimet e vërseteve janë spërkatjet e shumta të udhëzimit dhe shkreptimat e mrekullisë.

Gjenitë më të mëdhenj midis studiuesve të retorikës kanë kafshuar gishtërinjtë e tyre me çudi e admirim absolut për këto stile të veçanta dhe kanë deklaruar se: مَا هذَا كَلاَمُ الْبَشَرِ Kjo nuk është fjalë njeriu dhe kanë besuar me siguri të plotë se, اِنْ هُوَ اِلاَّ وَحْىٌ يُوحَى “Është vetëm shpallje që i frymëzohet.”[443] Kjo do të thotë se së bashku me treguesit e lartëpërmendur, shumë cilësi të mëtejshme që nuk janë përfshirë në diskutimin tonë, janë përfshirë në disa vërsete të tjera, në renditjen e të cilëve një shenjë mrekullie është e qartë, saqë edhe të verbërit mund ta shikojnë atë…

Rrezatimi i Tretë i Dritës së Dytë:

Kur’ani nuk mund të krahasohet me ndonjë fjalë apo ligjeratë tjetër. Është sepse fjala është e kategorive të ndryshme dhe në lidhje me epërsinë, fuqinë, bukurinë dhe hollësinë ajo ka katër burime: I pari është folësi, i dyti është personi të cilit i adresohet, i treti është qëllimi dhe i katërti është forma (stili). Burimi i tij nuk është vetëm forma të cilën e kanë treguar gabimisht letrarët. Kështu, merr në konsideratë se “kush e tha atë? Kujt ia tha? Përse e tha? Dhe në çfarë forme e tha?” Mos merr në konsideratë vetëm fjalët e të ndalosh aty. Meqenëse fjala e merr fuqinë e saj nga këto katër burime dhe në qoftë se burimet e Kur’anit do të studiohen me kujdes, atëherë shkalla e elokuencës së tij, epërsisë dhe bukurisë do të kuptohen. Po, meqenëse fjala shikon dhe merr fuqi nga folësi, nëse është urdhëresë e ndalesë, ajo përfshin gjithashtu dëshirën dhe fuqinë e folësit në përputhje me shkallën e tij. Atëherë ajo zhduk rezistencën, ka një efekt elektriciteti dhe rritet në përpjesëtim me epërsinë dhe fuqinë e fjalës.

Merr, për shembull, vërsetin:

يَا اَرْضُ ابْلَعِى مَاءَ كِ وَيَا سَمَاءُ اَقْلِعِى

“O tokë! Gëlltite ujin tënd! Dhe o qiell! Përmbaje (shiun tënd)!”[444]

Domethënë, “O tokë! Detyra jote është përmbushur, gëlltite ujin tënd. O qiell! Tani s’mbetet më nevojë, ndalo së dhëni shi!”

Dhe për shembull:

فَقَالَ لَهَا وَ لِْلاَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا اَوْ كَرْهًا قَالَتَا اَتَيْنَا طَائِعِينَ

“Dhe Ai i tha atij dhe tokës: Ejani të dyja ju me dëshirë a pa dëshirë.” Ato të dyja (toka dhe qielli) thanë: Ne vijmë me dëshirë e të nënshtruara.”[445]

Domethënë, “O tokë! O qiej! Ju doni apo s’doni, ju në çdo mënyrë jeni të nënshtruara ndaj urtësisë dhe Fuqisë Sime. Ju shfaqeni nga mosqënia dhe vini në vendin e ekspozitës së artit Tim në ekzistencë.” Dhe ato u përgjigjën: “Ne vijmë me nënshtrim e bindje të plotë;  nëpërmjet Fuqisë Tënde ne kryejmë çdo detyrë që Ti na ke treguar.” Atëherë, merre me mend fuqinë dhe lartësinë e këtyre urdhrave të vërtetë dhe efektivë të cilët përmbajnë fuqi e dëshirë, pastaj shikoji fjalët e njerëzve si urdhri i pakuptim vijues me qëniet e pajeta:

اُسْكُنِى يَا اَرْضُ وَانْشَقِّى يَا سَمَاءُ وَقُومِى اَيَّتُهَا الْقِيَامَةُ

“Ji e palëvizur o tokë, çohuni o qiej, bëhu o Kijamet!”

A mund të krahasohet kjo fjali me dy urdhrat e mëparshëm!.. A ka ndonjë krahasim midis urimeve që burojnë nga dëshirat me zell të tepruar të njeriut dhe urdhresave që burojnë nga ato dëshira dhe urdhërit të urdhëruesit të një autoriteti real! A mund të ketë ndonjë krahasim midis fjalëve të tilla dhe midis komandës efektive “Përpara marsh!.. të një komandanti të plotfuqishëm të një ushtrie të madhe! Sepse në qoftë se një urdhër i tillë do të dëgjohej nga një ushtar i thjeshtë, atij s’do t’i jepej rëndësi. Këta dy urdhëra ndonëse janë të njëjtë në formë, por në kuptim ata janë aq të ndryshëm, si komanda e një ushtari të thjeshtë me atë të komandantit të një ushtrie.

Dhe, për shembull vërsetet:

اِنَّمَا اَمْرُهُ اِذَا اَرَادَ شَيْئًا اَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ

“Sigurisht që urdhri i Tij, kur Ai do një gjë, është vetëm se Ai t’i thotë asaj”bëhu! Dhe ajo është e bërë (në çast).”[446]Dhe:

وَاِذْ قُلْنَا لِلْمَلئِكَةِ اسْجُدُوا ِلآدَمَ

“Dhe (kujto) kur Ne u thamë melekëve”Bini në sexhde para Ademit.”[447]

Shikoje fuqinë dhe lartësinë e dy urdhërave në këto dy vërsete, dhe pastaj shiko foljen e njeriut nga ky lloj urdhri. A nuk është raporti i krahasimit midis atyre të dyve si xixa e një xixëllonje me dritën e diellit?

Ashtu si me qëllim që të përshkruajë aktin e tij për syrin e veshin, një pronar i vërtetë e përshkruan veprimin e tij ndërsa është duke e kryer atë;  dhe një artist i vërtetë e shpjegon artin e tij ndërsa ai e punon atë;  dhe një dhurues i vërtetë i shpjegon mirësitë e tij ndërsa ai i dhuron ato. Domethënë, me qëllim që t’i përgjigjet veprimi i tij fjalës së tij, pra të kombinohen fjala e puna, secili thotë: “Shiko! Unë e kam bërë këtë dhe po e bëj këtë në këtë mënyrë. Unë e bëra atë për këtë arsye dhe kjo do të jetë kështu dhe jam duke bërë kështu…” Në këtë mënyrë shpjegon njëherësh veprimin e tij për syrin dhe veshin.

Për shembull:

اَفَلَمْ يَنْظُرُوا اِلَى السَّمَاءِ فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْنَاهَا وَ زَيَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِنْ فُرُوجٍ وَاْلاَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَ اَلْقَيْنَا فِيهَا رَوَاسِىَ وَ اَنْبَتْنَا فِيهَا مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ تَبْصِرَةً وَ ذِكْرَى لِكُلِّ عَبْدٍ مُنِيبٍ وَ نَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُبَارَكًا فَاَنْبَتْنَا بِهِ جَنَّاتٍ وَ حَبَّ الْحَصِيدِ وَالنَّخْلَ بَاسِقَاتٍ لَهَا طَلْعٌ نَضِيدٌ رِزْقًا لِلْعِبَادِ وَ اَحْيَيْنَا بِهِ بَلْدَةً مَيْتًا كَذلِكَ الْخُرُوجُ

“A nuk e kanë parë qiellin mbi ta, si Ne e kemi ndërtuar atë dhe zbukuruar, dhe s’ka asnjë të çarë në të? Edhe tokën! Ne e kemi shtrirë atë dhe kemi vendosur në të male që qëndrojnë fort, si dhe kemi sjellë në të çdo lloj bime të mrekullueshme në çift. Një ndriçim dhe përkujtues për çdo rob që i kthehet All-llahut me pendim. Dhe Ne zbresim ujë të bekuar nga qielli, pastaj Ne rrisim në të kopshte dhe drithë që rritet e korret. Edhe hurma të larta me vile të renditura palë. Rizk (furnizim e mirësi) për robët (e All-llahut);  dhe Ne i japim jetë me të (shiun) tokës që është e vdekur: Kësisoj do të jetë ringjallja (e të vdekurve)”[448]

A mund të ketë ndonjë krahasim midis këtyre përshkrimeve, këtyre akteve, të cilat shndrisin si yje, si frutat e Parajsës në yjësinë e kësaj sureje në qiejt e Kur’anit, dhe kjo duke përmendur nivelet e provave brenda tyre nëpërmjet retorikës, dhe kështu duke provuar ringjalljen e të vdekurve, dhe që është përfundimi i saj me frazën: كَذلِكَ الْخُرُوجُ “Kësisoj do të jetë ringjallja e të vdekurve” duke i heshtur kështu ata që mohojnë ringjalljen te fillimi i sures; a mund të ketë ndonjë krahasim midis kësaj dhe midis diskutimeve të njerëzve rreth akteve të ngatërruara që kanë pak lidhje me to? Madje nuk është as krahasimi i pikturave të luleve nëpërmjet kopjimit, dhe i luleve të gjalla reale. Për të shpjeguar plotësisht kuptimin e këtyre vërseteve Kur’anore, اَفَلَمْ يَنْظُرُوا  “A nuk e kanë parë ata”? deri tek  كَذلِكَ الْخُرُوجُ “Kësisoj do të jetë ringjallja (e të vdekurve)” do të zgjatej tej mase, kështu ne do të mjaftohemi këtu vetëm me një tregues të shkurtër e do të kalojmë në çështjen tonë.

Meqenëse në fillim të sures, jobesimtarët e mohojnë ringjalljen, Kur’ani ka një pjesë të gjatë parapërgatitore me qëllim që t’i detyrojë ata ta pranojnë atë: “A nuk i shikoni qiejt mbi ju, që Ne i kemi ngritur në një mënyrë kaq madhështore e të mirorganizuar? Dhe a nuk e shihni si Ne e kemi zbukuruar atë me yje, me diellin dhe hënën, dhe si Ne nuk kemi lejuar asnjë të çarë apo defekt në të? Dhe a nuk e shihni se si Ne e kemi shtrirë tokën për ju dhe me çfarë urtësie e kemi pajisur e mobiluar atë? Ne kemi ngulur malet në të dhe e kemi mbrojtur atë nga vërshimi e shkelja e detit. Dhe a nuk e shihni se si Ne e kemi krijuar çdo lloj bime e çdo gjë të kultivuar në tokë, të bukur e të çdo ngjyre, dhe si Ne e kemi zbukuruar çdo pjesë të saj me to? Dhe a nuk shihni ju si Ne zbresim shi me bollëk nga qiejt dhe me të Ne krijojmë kopshte e pemishte, drithëra, pemë të larta e frutdhënëse, si hurmat e shijshme dhe si Unë i bëj ato të rriten dhe me ato u dërgoj rizk, furnizim e mirësi, robërve të Mi? A nuk e shihni se Unë me shi sjell në jetë tokën e vdekur? Unë krijoj me mijëra ringjallje nga gjërat e kësaj bote. Ashtu siç i nxjerr Unë me fuqinë Time këto bimë nga toka e vdekur, kështu do të jetë dalja juaj në ditën e ringjalljes;  në ditën e kijametit, toka do të vdes ndërsa ju do të ringjalleni.” Atëherë a mund të ketë ndonjë krahasim midis shpjegimeve elokuente që shtjellojnë këto vërsete për të provuar ringjalljen që vetëm një të mijtën e të cilave ne mundëm të tregojmë, dhe midis fjalëve që paraqet njeriu për të mbështetur një pretendim?

Nga fillimi i kësaj trajtese gjer këtu, në përpjekje për ta bërë armikun kryeneç të pranojë mrekullinë e Kur’anit përmes një arsyetimi e gjykimi të drejtë, e njohur si “vërtetësia e sigurtë”, ne kemi lënë të fshehura shumë nga të drejtat e Kur’anit. Ne e kemi sjellë atë diell midis qirinjve dhe kemi nxjerrë krahasime. Ne e kemi përmbushur detyrën e sigurimit të së vërtetës, dhe e kemi provuar mrekullinë e tij në formën më brilante. Tani në një ose në dy fjalë, në emrin e ‘realitetit’ dhe jo në emrin e “verifikimit shkencor” ne do të tregojmë pozitën e vërtetë të Kur’anit e cila është përtej krahasimit.

Në të vërtetë, krahasimi i fjalëve të tjera me ato të Kur’anit është ai i reflektimit të yjeve shumë të vegjël që shihen nëpër copa qelqi, me atë të vetë yjeve. Si munden fjalët e Kur’anit që secila pasqyron e tregon një të vërtetë të qëndrueshme, të krahasohen me kuptimet që pikturon njeriu me fjalët e tij në pasqyrat e vockëla të mendimeve dhe të ndjenjave të tij? Si munden që fjalët e gjalla, si jeta e engjëjve të pastër, fjalët e Kur’anit që inspirojnë e sjellin dritat e udhëzimit dhe që janë fjalët e Krijuesit të Gjithëlavdishëm të diellit e të hënës, të krahasohen me fjalët thumbuese të njeriut me substancat e tyre prej magjie e me finokëri të sajuara, të cilat burojnë nga dëshirat e ulëta? Krahasimi i parazitëve dhe i insekteve helmues me engjëjt e bekuar dhe me qëniet shpirtërore të ndritshme është ai i fjalëve të njeriut dhe i atyre të Kur’anit. Fjala e Njëzet e Pestë së bashku me njëzet e katër Fjalët e mëparshme i kanë provuar këto të vërteta. Ky pretendimi ynë nuk është i paprovuar. Prova e tij është përfundimi i lartpërmendur.

Po, si munden fjalët e Kur’anit, që secila prej tyre është si një arkë e xhevahireve të udhëzimit, që secila është si një burim i të vërtetave të besimit, dhe minerali i themeleve të Islamit, të ardhura nga Froni i të Gjithëmëshirshmit të Vetëm, të zbritura nga sipër e matanë gjithësisë për tek njeriu, dhe që përmbajnë njohuri Hyjnore, fuqi e dëshirë dhe që janë fjalime parapërjetësie, si munden fjalët e tij të krahasohen me fjalët e kota të njeriut, të trilluara, të padobishme, eksituese dhe ushqyese të dëshirave të ulëta? Vërtet, si mundet Kur’ani i cili është si Pema e Tubas, që ka shpërndarë degët e saja në të gjitha anët e botës së Islamit me të gjitha cilësitë e saj, shenjat, plotësimet, të gjitha urdhëresat e principet në formën e gjetheve, dhe i shfaq me aq freski e bukur, nëpërmjet ujit të jetës së asaj peme, dijetarët dhe shenjtorët e tij të pastër, secili si një lule, dhe prodhon të gjitha plotësimet e të vërtetave kozmike e Hyjnore si frutat;  përsëri si një pemë frutmbajtëse prodhon farëra të shumta brenda fruteve të saj, secili si një parim e program për veprimet dhe shfaq të vërteta në vijim të pandërprerë, si mundet kjo të krahasohet me fjalët e njeriut rreth të cilave ne dimë!..

اَيْنَ الثَّرَا مِنَ الثُّرَيَّا  “Ku është toka dhe ku janë plejadat?”

Megjithëse për njëmijë e treqind e pesëdhjetë vjet, Kur’ani i  Gjithurtë ka përhapur e shfaqur të gjitha të vërtetat e tij në tregun e universit, dhe gjithësecili, të gjithë kombet, të gjitha vendet kanë marrë disa prej xhevahireve dhe të vërtetave të tij dhe vazhdojnë të marrin, pavarësisht nga kjo, as ai familjaritet, të mësuarit me të, as ai bollëk, as kalimi i kohës dhe as ato ndryshime të mëdha, nuk i kanë dëmtuar të vërtetat e Tij të vlefshme dhe stilet e Tij të holla;  as nuk i kanë shkaktuar Atij të vjetërohet e të thahet, as ta bëjnë që të humbasë vlerën e Tij dhe as nuk e kanë shuar bukurinë e Tij. Kjo situatë, në vetvete, është një aspekt mrekullie.

Në qoftë se dikush do të paraqitej tani e të vendoste disa nga të vërtetat e Kur’anit në një renditje fëmijërore sipas tekave të veta, dhe në qoftë se ai do t’i krahasonte këto me disa nga vërsetet e Kur’anit me qëllim që t’i kundërshtojë ato, duke thënë: “Unë kam thënë fjalë të ngjashme e të përafërta me ato të Kur’anit,” ai do të ishte krejtësisht idiot… si në shembullin e mëposhtëm:

Në qoftë se një njeri i zakonshëm, një ndërtues i një shtëpie të zakonshme, i paaftë për të kuptuar skalitjet e larta të Mjeshtrit që ka ndërtuar një pallat të shkëlqyer, gurët e të cilit janë xhevahire të larmishëm dhe që e ka zbukuruar atë me skalitje harmonike, që shikojnë tek skalitjet e larta të të gjithë pallatit dhe tek lidhja e tyre me gurët, në qoftë se ai njeri i thjeshtë, i cili nuk kishte fare pjesë tek të gjitha ato xhevahire dhe tek zbukurimi i pallatit, do të hynte në pallat e të shkatërronte skalitjet e larta të gurëve të çmuar dhe t’i jepte atij një formë, një rregull të ngjashëm me atë të një shtëpie të zakonshme në përputhje me dëshirat e tij foshnjarake, dhe t’i bashkangjiste ca rruaza për të kënaqur shikimin e tij fëmijëror, duke thënë: Shikoni! Unë kam aftësi më të madhe, më shumë pasuri dhe më shumë xhevahire të çmueshëm se sa ndërtuesi i pallatit, krahasimi do të ishte ai i artit të një farkëtari, i cili është duke folur përçart e që ka kaluar në çmenduri.

 

* * *

 

DRITA E TRETË

Drita e tretë përbëhet nga tre Rreze.

 

Rrezja e parë:

Një aspekt i rëndësishëm i mrekullisë së Kur’anit u shpjegua në Fjalën e Trembëdhjetë. Ai është përfshirë këtu me qëllim që të marrë vendin e tij midis aspekteve të tjera të mrekullisë, midis vëllezërve të tij. Ai është siç vijon: Në qoftë se ti dëshiron të shikosh e të vlerësosh se si secili nga vërsetet e Kur’anit, ashtu si yjet ndriçues që përhapin dritën e mrekullisë e të udhëzimit, zhdukin e largojnë errësirën e mosbesimit, përfytyroje veten tënde në periudhën e injorancës para se të shpallej Kurani dhe në shkretëtirën e egërsisë e të barbarizmit, ku gjithçka ishte e mbuluar me perdet e pajeta të natyrës nën errësirën e injorancës e të pakujdesisë. Atëherë, papritmas, nga gjuha e lartë e Kur’anit, ti dëgjon vërsete si:

سَبَّحَ لِلّهِ مَا فِى السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ , يُسَبِّحُ لِلّهِ مَا فِى السَّموَاتِ وَمَا فِى اْلاَرْضِ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ

“Gjithë ç’është në qiej dhe gjithë ç’është në tokë lavdërojnë All-llahun, Mbretëruesi i papërballueshëm (i gjithçkaje), i Shenjti, i Gjithëfuqishmi, i Gjithurti.”[449] “Gjithë ç’është në qiej dhe në tokë lavdërojnë All-llahun dhe Ai është i Gjithëfuqishmi, i Gjithurti.”[450]

dhe vërsete të ngjashëm me këto. Pastaj shiko se si krijesat e pajeta apo të fjetura të botës vijnë në jetë në mendjet e atyre që dëgjojnë tingullin e سَبَّحَ يُسَبِّحُ “…e lavdërojnë dhe e ngrejnë në lavdi e madhështi…”, shiko si zgjohen, ngrihen dhe përmendin Emrat e Zotit!

Dhe tek tingulli i:

تُسَبِّحُ لَهُ السَّموَاتُ السَّبْعُ وَاْلاَرْضُ السَّموَاتِ وَمَا فِى اْلاَرْضِ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ

“Shtatë qiejt dhe toka dhe gjithçka brenda tyre e lavdërojnë dhe e ngrejnë në lavdi e madhështi Atë…”[451] Yjet në ato qiej të zinj, secili një copë e pajetë zjarri, dhe krijesat e shkreta në faqen e tokës paraqesin shikimin e mëposhtëm për ata që dëgjojnë:

Qielli shfaqet si një gojë dhe të gjitha yjet secili si një urtësi duke shprehur fjalët e duke përhapur dritat e së vërtetës. Globi tokësor, me atë jehonë qiellore, shfaqet si një kokë e madhe;  toka e deti si dy gjuhë, të gjitha kafshët e bimët si fjalët e lavdërimit dhe të madhërimit.  Kështu, duke kaluar me përfytyrimin tënd tek ai shekull, ti do të vlerësosh pikat e holla të mrekullisë në ato vërsete Kur’anore. Ndryshe ti do të privoheshe nga kënaqësia e pikave të holla në vërset. Po, në qoftë se ti do t’i shikoje vërsetet Kuranore të cilët i kanë përhapur dritat e tyre që nga ajo periudhë kohe, dhe se shekulli ynë është ndriçuar qysh prej asaj epoke nga dritat e Kur’anit dhe se ato u bënë të njohura e të pranuara botërisht me kalimin e kohës, dhe se ai shekull u ndriçua edhe me dritat e tjera të Islamit dhe e mori ngjyrën e ditës nga dielli i Kur’anit, përndryshe në qoftë se ti do t’i shikoje vërsetet nëpërmjet perdes së familjaritetit, të mësuarit me të, dhe me vështrim të përciptë, padyshim që ti nuk do të shihje se çfarë lloj errësire zhduk e largon secili vërset dhe sa i ëmbël është recitimi i mrekullisë së tij. Ti nuk do ta vlerësoje këtë lloj të mrekullisë midis llojeve të shumtë të tij.

Në qoftë se ti dëshiron të shikosh një nga shkallët më të larta të shpjegimit të mrekullueshëm të Kur’anit, vështro përmes teleskopit të këtij krahasimi, siç vijon:

Le të përfytyrojmë një pemë të çuditshme, të shtrirë gjërësisht, shumë të lartë dhe jashtë mase të shpërndarë e cila është fshehur nën një perde të së padukshmes dhe e fshehur në një nivel të fshehtësisë. Është e qartë se duhet të jetë një lidhje, një harmoni dhe një balancim midis pemës dhe të gjitha pjesëve të saj, si degët, frutat, gjethet dhe lulet, njëlloj si midis gjymtyrëve të njeriut. Secila nga pjesët e saja merr një formë dhe i jepet një trajtë në përputhje me natyrën e pemës. Kështu, në qoftë se dikush do të shfaqej e do të vizatonte një pikturë në maje të perdes duke u korresponduar anëtarëve të pemës e cila nuk është parë asnjëherë (dhe akoma nuk shikohet), pastaj vijëzon e kufizon çdo anëtar, dhe nga degët për tek frutat, dhe nga frutat për tek gjethet vizaton një formë në mënyrë të përpjesëtuar dhe mbush me vizatimet hapësirën midis burimit të saj dhe skajeve të fundit që janë në një distancë të pafundme nga njëra-tjetra duke treguar ekzaktësisht trajtën dhe formën e anëtarëve të saj, sigurisht nuk do të mbetet asnjë dyshim,  se artisti e shikon pemën e fshehur me një sy që depërton e përfshin të padukshmen, dhe atëherë ai e pikturon atë.

Në të njëjtën mënyrë, njoftimet dalluese të Kur’anit të shpjegimit të mrekullueshëm që lidhen me realitetin e qënieve të ndryshme të mundshme (domethënë, në lidhje me realitetin e pemës së krijimit e cila shtrihet nga fillimi i botës për tek limitet më të largëta të Ahiretit, përhapet nga toka për tek Froni Hyjnor dhe nga grimcat e vockëla për tek dielli) –ato shpjegime– e kanë ruajtur përpjesëtimin dhe përshtatshmërinë midis anëtarëve në një shkallë të tillë që i kanë dhënë çdo anëtari e çdo fruti një formë aq të përshtatshme, saqë për vizatimet e Kur’anit, të gjithë dijetarët e saktë kanë deklaruar nga përfundimi i verifikimeve dhe hetimeve të tyre duke thënë Mashaall-llah, çfarë çudirash ka dashur Zoti! BarekAll-llah, sa të mëdha janë bekimet e Zotit! Dhe kanë thënë: “Je vetëm ti që e zgjidh dhe e sqaron misterin e universit dhe që zbulon enigmën e krijimit, o Kur’an i gjithurtë!”

وَ لِلّهِ الْمَثَلُ اْلاَعْلَى “..Dhe për All-llahun është krahasimi më i lartë ..”[452]

Dhe nuk ka ndonjë gabim në krahasim – le t’i paraqesim e përshkruajmë Emrat Hyjnorë, Atributet, aktet dhe veprat Hyjnore si Pema e ndritshme e Tubasë, sfera e madhështisë së të cilës shtrihet nga parapërjetësia për tek paspërjetësia dhe limitet e gjërësisë së të cilës përfshijnë e rrethojnë hapësirën e pafundme. Limitet e akteve të saj shtrihen nga,  فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَى, يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ

“…Dhe (All-llahu) ndërhyn ndërmjet njeriut dhe zemrës së tij…”[453],

“Vërtet që është All-llahu Ai i Cili bëri që të çahet dhe të rritet fara e grurit dhe e frutave..” [454]  deri tek

وَالسَّموَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ , خَلَقَ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضَ فِى سِتَّةِ اَيَّامٍ

“Dhe qiejt të mbështjellë në Dorën e Tij të Djathtë”[455], “(Zoti) i Cili krijoi qiejt dhe tokën për gjashtë ditë…”[456]

Kur’ani e ka përshkruar atë realitet të ndritshëm, të vërtetat e atyre Emrave dhe Atributeve, aktet e veprimet së bashku me të gjitha degët e tyre, sythat dhe frutat, në një mënyrë aq të harmonizuar, aq të përshtatshme për njëra-tjetrën, pa prishur njëra-tjetrën, pa dëmtuar shkallën e njëra-tjetrës apo largësinë mes njëra-tjetrës, saqë të gjithë ata që kanë depërtuar tek realiteti i gjërave dhe kanë penetruar tek të fshehtat e misteret, dhe të gjithë Evlijatë, të urtit, të pastërtit të cilët kanë udhëtuar në botën e dimensioneve të brendshme të gjërave kanë deklaruar, duke thënë me habi Subhanall-llah Lavdi Zotit, përpara atij shpjegimi dallues dhe e kanë konfirmuar atë duke thënë: “Sa e drejtë është kjo! Sa e përputhshme me realitetin, sa e bukur dhe sa e denjë!”

Merr, për shembull, gjashtë shtyllat e besimit, që janë si një degë e vetme e atyre dy pemëve të fuqishme që shikojnë drejt të gjithë sferës së ekzistencave të ndryshme të mundshme dhe sferës së domosdoshmërisë: Kur’ani e vizaton atë me të gjitha degët dhe sythet e atyre shtyllave, deri tek frutat dhe lulet duke ruajtur harmoninë, përshtatshmërinë dhe përpjesëtimin ndërmjet tyre. I përshkruan ato në një mënyrë aq të balancuar dhe i ilustron ato në një mënyrë aq simetrike, saqë mendja njerëzore është e pafuqishme që ta kapë atë dhe mbetet e habitur tek bukuria e tij. Prova që bukuria e përshtatshmërisë, e lidhjes perfekte, e balancimit të plotë është ruajtur midis pesë shtyllave të Islamit që janë më të hollat e sythave të degëve të besimit; madje ai ka ruajtur detajet më të holla, pikat më të vogëla të etikës, qëllimet më përfundimtare, urtësinë më të thellë dhe frutat më të vegjël, -prova e këtyre- është plotësimi i rregullit të sheriatit më të madh, Islami, i cili buron nga thëniet vendimtare, nga kuptimet, treguesit, dhe nga aluzionet e Kur’anit gjithëpërfshirës; ato formojnë një provë të pakundërshtueshme e vendimtare dhe dëshmitarë të drejtë që nuk mund të dyshohen. Kjo do të thotë se shpjegimet e Kur’anit nuk mund t’i atribuohen njohurisë së pjesshme të njeriut dhe sidomos dikujt që është analfabet. Por ato shpjegime mbështeten mbi një njohuri gjithëpërfshirëse dhe janë fjalët e Një të Vetmi i Cili është i aftë t’i shikojë të gjitha gjërat njëkohësisht, dhe i vëzhgon në një moment të gjitha të vërtetat ndërmjet parapërjetësisë dhe paspërjetësisë. Në këtë ne besojmë…

 

Rrezja e dytë:

Filozofia njerëzore që u përpoq të sfidojë urtësinë e Kur’anit e ta kundërshtojë atë, ka rënë shumë poshtë para urtësisë së lartë të Kur’anit, siç është shpjeguar e ilustruar me krahasime në Fjalën e Dymbëdhjetë dhe siç është provuar edhe në Fjalët e tjera. Kështu ne ia referojmë lexuesit ato, dhe tani po japim një krahasim tjetër nga një këndvështrim tjetër, siç vijon:

Filozofia dhe shkenca njerëzore e shikojnë botën si të qëndrueshme e të vazhdueshme. Ato i diskutojnë natyrën e qënieve dhe veçoritë e tyre në detaje; mirëpo në qoftë se ato flasin për detyrat e tyre para Krijuesit të tyre, flasin për to shkurtazi. Mjaft thjesht, ato flasin vetëm për skalitjen dhe zbukurimin e shkronjave të librit të universit dhe nuk i japin rëndësi kuptimit të tij. Ndërsa Kur’ani e shikon botën si rrjedhëse, të përkohshme, mashtruese, udhëtuese, të paqëndrueshme dhe që pëson ndryshime. Ai flet shkurtazi për natyrën e qënieve dhe për veçoritë e tyre sipërfaqësore e materiale, por ai përmend në detaje detyrat e përndritura të adhurimit me të cilat ato janë ngarkuar nga Krijuesi. Ai tregon, si e në çfarë aspektesh i tregojnë krijesat Emrat e Tij dhe bindjen e tyre para urdhrit krijues Hyjnor. Kështu, ne do të shikojmë ndryshimet midis filozofisë njerëzore dhe urtësisë së Kur’anit në lidhje me këtë çështje të shikimit të gjërave në mënyrë të shkurtuar, ose në detaje dhe do të shikojmë se cila është e vërteta e pastër dhe realiteti.

Ashtu si ora e dorës në dorën tonë e cila duket si të ishte e qëndrueshme, por brendësia e saj është në ndryshim të përhershëm përmes lëvizjes së funksioneve dhe tronditjes së vazhdueshme të rrotave të dhëmbëzuara dhe të veglave të holla… në të njëjtën mënyrë së bashku me stabilitetin e saj të dukshëm, kjo dynja e cila i ngjason një ore   gjigante të Fuqisë Hyjnore është në rrotullim të përhershëm brenda lëvizjes, ndryshimit, përkohshmërisë dhe zhdukjes. Në të vërtetë, meqenëse “Koha” ka hyrë në dynja, nata e dita janë si akrep me dy koka që numëron sekondat e asaj ore gjigante; vitet janë si një akrep që numëron minutat e saj, ndërsa shekujt numërojnë orët e saj. Kështu, koha e hedh dynjanë në valët e zhdukjes dhe të tatëpjetës. Ajo ia dorëzon të gjithë të shkuarën e të ardhmen mosekzistencës dhe lë në ekzistencë vetëm kohën e tashme. Së bashku me këtë formë që koha i jep dynjasë, në lidhje me hapësirën ajo është gjithashtu si një orë e paqëndrueshme dhe që pëson ndryshim, sepse atmosfera –si hapësirë– është në ndryshim të shpejtë dhe kalon shpejt nga një gjendje për tek një tjetër, saqë ndonjëherë ndodh që në një ditë të vetme atmosfera mbushet e zbrazet me re. Atmosfera, me ndryshimet e saja të shpejta, jep një ndryshim si ai i akrepit që numëron sekondat.

Toka që është si një dysheme e shtëpisë së dynjasë, meqenëse me jetën e vdekjen dhe me kafshët e bimët, fytyra e saj ndryshon shumë shpejt si një akrep minutash, ajo tregon se ky aspekt i botës është gjithashtu kalimtar e i përkohshëm. Ashtu si toka që në lidhje me fytyrën e saj është në ndryshim të përhershëm, po ashtu brendësia e saj është në ndryshim e lëkundje që përfundojnë me shfaqjen dhe zhdukjen e maleve;  ky aspekt i botës gjithashtu po kalon avash drejt zhdukjes, ashtu si një akrep që numëron orët.  Sa për qiellin i cili është si një tavan i shtëpisë së botës, ndryshimet që ndodhin në të –si hapësirë– qoftë përmes lëvizjes së trupave qiellorë, shfaqjes së kometave, ndodhjes së eklipseve të diellit e të hënës, apo rënies së yjeve, e të tjera, tregojnë se qiejt gjithashtu nuk janë të qëndrueshëm e të përhershëm, por ato po shkojnë drejt plakjes dhe shkatërrimit. Ndryshimi i tij është i avashtë e i ngadalshëm si akrepi që numëron ditët e një jave, por në çdo aspekt ai demonstron se është kalimtar, i përkohshëm dhe i orientuar drejt shkatërrimit.

Kështu, dynjaja në lidhje me veten është ngritur mbi këto shtatë shtylla. Këto shtatë shtylla e trondisin vazhdimisht atë. Por kur dynjaja, e cila është në lëvizje e duke u tronditur, shikon tek Krijuesi i saj, lëvizja e ndryshimi është veprimi dhe funksioni i Penës së Fuqisë me qëllim që të shkruajë mesazhet e të Përjetshmit të Vetëm. Dhe ato gjendje të ndryshueshme janë pasqyrat e Emrave Hyjnorë që duke u ripërtërirë e rifreskuar vazhdimisht, shfaqin me piktura e vizatime gjithnjë të ndryshme treguesin e cilësive të Emrave. Dhe gjithashtu, në lidhje me veten, dynjaja është edhe brenda lëkundjeve, shpejton drejt vdekjes dhe shkon drejt shkatërrimit. Megjithëse në realitet ajo është duke u larguar si uji që rrjedh, por për shikimin e pavëmendshëm ajo shfaqet të jetë e ngrirë. Nëpërmjet konceptit të “natyrës”, ajo është bërë e dendur dhe e turbullt, si dhe është bërë një perde duke fshehur Ahiretin, botën tjetër. Kështu, përmes shqyrtimit dhe hetimit filozofik, shkencës natyrore, argëtimeve eksituese të qytetërimit të shthurur dhe pasioneve të tij dehëse, filozofia e sëmurë e ka shtuar gjendjen e ngrirë të botës dhe plogështinë, si dhe ka bërë një pakujdesi më të dendur, ka shtuar patejdukshmërinë dhe turbullirën. Kjo ka shkaktuar që Krijuesi dhe bota tjetër të harrohen.

Ndërsa Kur’ani i gjithurtë me vërsetet e tij,

اَلْقَارِعَةُ مَا الْقَارِعَةُ , اِذَا وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ , وَ الطّوُرِ وَ كِتَابٍ مَسْطوُرٍ

“E ç’është (Dita) e zhurmës dhe e klithmës”?[457]; “Kur të bjerë ndodhia e madhe (Dita e Kijametit)”[458]; “Betohem për Turin (malin Sinai)”!; “Për librin e skalitur (libri i All-llahut ku Ai ka shkruar gjithçka)”[459] e shprish dhe e gërhanon këtë botë si pambuk në lidhje me qënien e saj dynja, dhe e flak atë tutje. Dhe përmes shpjegimeve të tij si,

اَوَلَمْ يَنْظُرُوا فِى مَلَكوُتِ السَّموَاتِ وَ اْلاَرْضِ , اَفَلَمْ يَنْظُرُوا اِلَى السَّمَاءِ فَوْقَهُمْ كَيْفَ بَنَيْنَاهَا , اَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا اَنَّ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا

“A nuk shohin në sundimin e qiejve e të tokës”?[460]; “A nuk e kanë parë qiellin mbi ta, si Ne e kemi ndërtuar atë…”[461]; “A nuk e kanë ditur ata që mohojnë se qiejt dhe toka ishin të bashkuar së bashku si një njësi e vetme krijimi, para se Ne i ndamë?”[462] ai i jep botës tejdukshmëri dhe heq e zhduk turbullirën e saj.

Dhe përmes shprehjeve të tij ndriçuese si,

اَللّهُ نُورُ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ , وَمَا الْحَيَوةُ الدُّنْيَا اِلاَّ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ

 “All-llahu është Drita e qiejve dhe e tokës”,[463] “Dhe jeta e kësaj bote nuk është asgjë tjetër veçse lojë dhe zbavitje”[464], ai e shkrin atë dynja të ngrirë e të plogët.

Me shprehjet e ashpra të tij për vdekjen si,

اِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ  “Kur qielli të çahet”[465],

اِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ  “Kur dielli të mbështillet e të humbë dritën dhe të përmbyset”,[466]

اِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ , وَنُفِخَ فِى الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِى السَّموَاتِ وَمَنْ فِى اْلاَرْضِ اِلاَّ مَنْ شَاءَ اللّهُ

“Kur qielli të plasë”[467]; “Dhe do t’i fryhet Surit (borisë) dhe gjithkush që është në qiej e gjithkush që është në tokë do të shuhen, përveç atij që do All-llahu (ta përjashtojë)”[468], ai copëton mashtrimin dhe iluzionin se dynjaja është e përhershme. Përmes goditjeve gjëmimtare si rrufeja të tilla si,

يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِى اْلاَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا وَهُوَ مَعَكُمْ اَيْنَ مَا كُنْتُمْ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ , وَقُلِ الْحَمْدُ لِلّهِ سَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ فَتَعْرِفُونَهَا وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ ,

“Ai di çfarë hyn në tokë, dhe çfarë del prej saj dhe çfarë zbret nga qielli, edhe çfarë ngjitet në të. Dhe Ai është me ju kudo që të jeni. Dhe All-llahu është Gjithëvëzhgues për gjithçka që ju punoni”[469]; “Dhe thuaju: Gjithë lavdërimet dhe falënderimet i takojnë All-llahut! Ai do t’ju tregojë juve shenjat e Tij dhe ju do t’i dalloni ato. Dhe Zoti yt nuk është i pavetëdijshëm për çfarë ju veproni.”[470] ai shpërndan e zhduk pakujdesinë e lindur nga koncepti i “natyrës.”

Kështu, nga fillimi gjer në fund, vërsetet e Kur’anit të cilët kthehen në drejtim të universit veprojnë sipas këtij parimi. Ato zbulojnë dhe e tregojnë realitetin e dynjasë ashtu siç është. Duke treguar se sa e shëmtuar është dynjaja e shëmtuar ai e largon fytyrën e njeriut prej saj dhe nxjerr në pah fytyrën e bukur të botës së bukur, e cila shikon tek Krijuesi. Ai e lidh syrin e njeriut me të. Ai udhëzon për tek urtësia e vërtetë dhe për tek njohuria duke dhënë mësim kuptimet e librit të universit, dhe duke shikuar pak tek shkronjat dhe skalitjet. Ai nuk lejon që të harrohet kuptimi, ashtu siç bën filozofia e dehur, as nuk e bën njeriun të dashurohet pas të shëmtuarës, e të harxhojë kohën e tij në gjëra të pakuptimta për shkak të zbukurimit të shkronjave.

 

Rrezja e tretë:

Në rrezen e dytë ne treguam rënien e filozofisë njerëzore para urtësisë së Kur’anit dhe mrekullinë e urtësisë së tij. Tani në këtë rreze, ne do të tregojmë shkallën e urtësisë dhe të shkencës para urtësisë Kur’anore të dijetarëve të pastër, evlijave –shenjtorëve- dhe të ndriçuarve midis filozofëve dhe Ishrakijunëve të cilët që të gjithë janë studentët e Kur’anit, dhe do të japim tregues të shkurtër për mrekullinë në këtë aspekt. Treguesi më i vërtetë për lartësinë e Kur’anit të gjithurtë dhe prova më e qartë e së vërtetës së tij dhe e drejtësisë, dhe shenja më e fuqishme e mrekullisë së tij është kjo: Duke ruajtur të gjitha shkallët e të gjitha hapësirave të Njësisë Hyjnore së bashku me domosdoshmëritë e tyre e duke i shpjeguar ato, Kur’ani ka ruajtur dhe nuk e ka prishur balancën e tyre; ka ruajtur balancën e të gjitha të vërtetave të larta Hyjnore, ka grumbulluar të gjitha dekretet e diktuara e të kërkuara nga Emrat e Bukur Hyjnorë dhe ka ruajtur përshtatshmërinë dhe përpjesëtimin e ndërsjellë midis atyre dekreteve. Ai ka sjellë së bashku me një balancim perfekt Aktet Hyjnore. Kështu, kjo ruajtje, ky balancim dhe grumbullim është një veçori e cila sigurisht nuk është e pranishme në veprat e njeriut, as në rezultatet e mendimit të mendimtarëve më të mëdhenj të njerëzimit. Kjo nuk gjendet askund në veprat e Evlijave të cilët kanë depërtuar tek fytyra e qënieve që shikojnë Krijuesin e tyre, as në librat e Ishrakijjunëve të cilët kanë kaluar në kuptimin e brendshëm e të fshehur të gjërave, as në njohurinë e shpirtërorëve të cilët kanë penetruar në botën e së padukshmes. Por ata sikur kanë praktikuar një ndarje të punës dhe është sikur çdo grup të aderonte e të përkrahte vetëm një ose dy degë të Pemës së madhe të realitetit; secili e preokupon vetveten vetëm me frutat e saj ose me gjethet e saj. Ata ose nuk dinë asgjë për degët e tjera, ose ndryshe nuk shqetësohen e nuk tregojnë interes për to. Në të vërtetë, realiteti absolut nuk mund të kapet nga shikime e pikëpamje të kufizuara e të ngushta. Një shikim universal si Kur’ani është i domosdoshëm me qëllim që ta kapë atë. Sigurisht ata instruktohen nga Kur’ani, por me një mendje të pjesshme e të kufizuar ata nuk mund të shohin plotësisht veçse një ose dy anë të realitetit të përgjithshëm, dhe merren me ato anë dhe kufizohen me to. Ata prishin balancën e realitetit ose përmes teprisë dhe ekstremit, ose përmes neglizhencës dhe si rrjedhojë, prishin raportin dhe harmoninë e tij. Kjo e vërtetë u shpjegua me një krahasim të çuditshëm në Degën e Dytë të Fjalës së Njëzet e Katër, dhe tani ne do ta tregojmë çështjen me një krahasim tjetër:

Për shembull, le të supozojmë se një thesar i madh, plot me xhevahire të ndryshëm është në fund të detit. Palombarët u zhytën në thellësitë për të kërkuar xhevahiret e thesarit. Meqenëse sytë e tyre janë të mbyllur, ata nuk kuptojnë çfarë ndodhet atje veçse përmes përdorimit të shkathët të duarve të tyre. Një diamant relativisht i gjatë vjen në dorën e njërit prej tyre. Palombari kujton se i gjithë thesari përbëhet nga diamantë të gjatë si shtylla. Kur ai dëgjon për xhevahire të tjerë nga shokët e tij, ai imagjinon se ato janë plotësues e dytësorë për diamantët që ai gjeti dhe janë faqet e gurëve të çmuar dhe zbukurimet e tij. Në dorën e një tjetri kalon një rubin sferik, ndërsa një tjetër gjen një copë katrore prej qelibari, e kështu me radhë. Secili nga ata beson se xhevahiri që ai shikon me dorën e tij –jo me sy– është origjinal dhe esencial në atë thesar si dhe pjesa më e madhe e tij. Dhe supozon se gjërat për të cilat ai dëgjon janë pjesë shtesë e detaje të tij. Kështu, balanca e të vërtetave prishet dhe raporti i ndërsjellë dhe harmonia gjithashtu prishen. Ngjyra e shumë të vërtetave ndryshon dhe, me qëllim që të shikojnë ngjyrën e vërtetë të realitetit, ata detyrohen të përdorin interpretime të detyrueshme dhe shpjegime të ndërlikuara. Disa herë ata shkojnë aq larg deri në mohim e mospranim. Kushdo që lexon librat e filozofisë Ishrakijjune dhe veprat e sufive të cilat mbështeten në ndriçimet dhe vizionet pa i peshuar ato me peshat e Sunnetit të pastër, padyshim do ta konfirmojë këtë pohimin tonë. Me fjalë të tjera, megjithëse veprat e tyre u përkasin të vërtetave të ngjashme me ato të Kur’anit dhe merren nga mësimet e Kur’anit, mirëpo për shkak se nuk janë Kur’an, ato janë kështu difektoze e të mangëta.

Kur’ani Gjithurtësi i cili është deti i të vërtetave, vërsetet e tij gjithashtu janë palombarë për të zbuluar atë thesar nën det, mirëpo sytë e tyre janë të hapur dhe rrethojnë e përfshijnë të gjithë thesarin. Ato shikojnë çfarë ndodhet në thesar dhe çfarë nuk ndodhet.

Ato përshkruajnë dhe e shpjegojnë atë me një harmoni të tillë, me një rregull dhe me një përshtatshmëri e përpjesëtim, saqë ato tregojnë bukurinë e vërtetë dhe përkryerjen. Për shembull, Kur’ani ashtu siç sheh madhështinë e Hyjnisë e shprehur nga këto vërsete,

وَاْلاَرْضُ جَمِيعًا قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَالسَّموَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ , يَوْمَ نَطْوِى السَّمَاءَ كَطَىِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ

“…Dhe e gjithë toka do të jetë e mbërthyer nga Dora e Tij dhe qiejt të mbështjellë në Dorën e Tij të Djathtë.”[471] “Edhe Ditën kur Ne do t’i mbështjellim qiejt si letër e shkruar (e mbështjellë tub për shkrime).”[472]

gjithashtu, ato e shikojnë Mëshirën Gjithëpërfshirëse të shprehur nga këto vërsete:

اِنَّ اللّهَ لاَ يَخْفَى عَلَيْهِ شَيْءٌ فِى اْلاَرْضِ وَلاَ فِى السَّمَاءِ , هُوَ الَّذِى يُصَوِّرُكُمْ فِى اْلاَرْحَامِ كَيْفَ يَشَاءُ , مَا مِنْ دَابَّةٍ اِلاَّ هُوَ آخِذٌ بِنَاصِيَتِهَا , وَكَاَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لاَ تَحْمِلُ رِزْقَهَا اَللّهُ يَرْزُقُهَا وَاِيَّاكُمْ

“Vërtet, asgjë nuk i fshihet All-llahut, as në tokë dhe as në qiej[473]”; “Ai është i Cili ju formëson në mitra ashtu siç Ai dëshiron”[474]; “Nuk ka asnjë krijesë të gjallë që Ai të mos e ketë mbërthyer pas balukeve të ballit (ta ketë nën sundimin e Tij të plotë)”[475]; “Dhe sa shumë krijesa të gjalla nuk mbartin dot ushqimin e tyre! All-llahu është i Cili i ushqen ata dhe ju”[476];

dhe ashtu siç shikojnë ato dhe tregojnë shtrirjen e gjërë të krijueshmërisë së shpehur nga,

خَلَقَ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ “I Cili krijoi qiejt dhe tokën, solli errësirën dhe dritën…”[477],

po ashtu ato shikojnë dhe tregojnë mendimet gjithëpërfshirëse Hyjnore të shprehura nga,

خَلَقَكُمْ وَمَا تَعْمَلُونَ  “Ndërsa All-llahu ju ka krijuar ju dhe çfarë ju bëni e veproni (veprat tuaja)”![478]

Pastaj ashtu siç ato shikojnë të vërtetën e madhe të shprehur nga,

يُحْيِى اْلاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِ  “…Si Ai e ringjall tokën pas vdekjes së saj”[479], shikojnë të vërtetën madhështore të shprehur nga,  

وَ اَوْحَى رَبُّكَ اِلَى النَّحْلِ  “Dhe Zoti yt frymëzoi edhe bletën”[480]

në të njëjtën kohë, tregon të vërtetën e gjërë të mbretërimit e të komandimit nga,

وَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِاَمْرِهِ “Dielli, hëna dhe yjet i janë nënshtruar urdhrit të Tij.”[481]

Ato shikojnë e tregojnë mëshirën, të vërtetën rregulluese, të shprehur nga,

اَوَ لَمْ يَرَوْا اِلَى الطَّيْرِ فَوْقَهُمْ صَافَّاتٍ وَيَقْبِضْنَ مَا ُيمْسِكُهُنَّ اِلاَّ الرَّحْمنُ اِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ بَصِيرٌ

“A nuk i shohin ata zogjtë sipër tyre duke hapur krahët e tyre e duke i palosur ato? Askush nuk i mban ato përveç të Gjithëmëshirshmit (All-llah). Vërtet që Ai është Gjithëshikues i çdo gjëje.”[482]

dhe të vërtetën e gjërë të shprehur nga,

وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّموَاتِ وَاْلاَرْضَ وَلاَ يَؤُدُهُ حِفْظُهُمَا  “Froni i Tij shtrihet mbi qiej dhe tokë dhe Ai nuk ndjen aspak lodhje në ruajtjen dhe mbrojtjen e tyre.”[483]

dhe të vërtetën ruajtëse të shprehur nga,

وَهُوَ مَعَكُمْ اَيْنَ مَا كُنْتُمْ  “Dhe Ai është me ju kudo që të jeni”[484],

dhe të vërtetën gjithëpërfshirëse të shprehur nga,

هُوَ اْلاَوَّلُ وَاْلآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ “Ai është i Pari dhe i Fundit i Jashtmi dhe i Brendshmi dhe Ai është i Gjithëditur për çdo gjë”[485] ,

dhe afërsia e shprehur nga,

وَلَقَدْ خَلَقْنَا اْلاِنْسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ اَقْرَبُ اِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ  “Dhe sigurisht që Ne e kemi krijuar njeriun dhe Ne e dimë se çfarë i pëshpërit atij vetvetja (epshi i vet). Dhe Ne jemi më afër tij se sa vena e qafës së tij”[486]

dhe e vërteta e lartë e treguar nga,

تَعْرُجُ الْمَلئِكَةُ وَالرُّوحُ اِلَيْهِ فِى يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ اَلْفَ سَنَةٍ  “Melekët dhe Ruhu (meleku Xhebrail) ngjiten tek Ai në një ditë, përmasat e së cilës janë pesëdhjetëmijë vjet.”[487],

dhe e vërteta gjithëpërfshirëse e shprehur nga,

اِنَّ اللّهَ يَاْمُرُ بِالْعَدْلِ وَاْلاِحْسَانِ وَاِيتَائِ ذِى الْقُرْبَى وَيَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَالْبَغْىِ

“Vërtet që All-llahu urdhëron drejtësi, të bërit mirë, zemërgjërësi e bujari ndaj gjakut e farefisit dhe Ai ndalon të gjitha veprat e turpshme, padrejtësinë e mosbindjen.”[488]

Vërsetet e Kur’anit shikojnë e tregojnë në detaje secilën nga gjashtë shtyllat e besimit në lidhje me këtë botë dhe botën tjetër, me veprimin dhe njohjen. Ato shikojnë e tregojnë qëllimisht e seriozisht secilën nga pesë shtyllat e Islamit dhe të gjitha parimet të cilat sigurojnë lumturi në këtë botë dhe në tjetrën. Ato ruajnë balancën e tyre, përjetësojnë përshtatshmërinë e tyre, dhe një formë e mrekullisë së Kur’anit vjen në ekzistencë nga burimi i bukurisë dhe i hijeshisë e cila vjen nga përshtatshmëria dhe përpjesëtimi i ndërsjellë i tërësisë së atyre të vërtetave.

Për shkak të këtij misteri të madh, megjithëse studiuesit e teologjisë janë studentët e Kur’anit, dhe një pjesë nga ata kanë shkruar me mijëra vepra –disa prej tyre me dhjetë vëllime– secili mbi shtyllat e besimit, mirëpo për shkak se, si Muë’tezilitet, ata preferuan arsyen mbi njohurinë e transmetuar e të përcjellur, ata nuk kanë qenë të mundur të shprehin me qartësi atë çfarë tregojnë dhjetë vërsete Kur’anore, t’i provojnë ato në mënyrë vendimtare, apo të binden seriozisht në lidhje me to. Është tamam sikur ato kanë hapur një tunel nën male shumë të largëta që prej tyre të sjellin ujë për te skajet më të largëta të botës nëpërmjet tubave, domethënë nëpërmjet zinxhirit të shkaqeve, pastaj e këpusim zinxhirin atje, dhe atëherë vërtetuan njohjen e Zotit dhe ekzistencën e Ekzistuesit të Vetëm të domosdoshëm, që janë të domosdoshme si uji i jetës! Ndërsa vërsetet e Kur’anit, secili mund të nxjerrë ujë nga çdo vend ashtu si Shkopi i Musait a.s. dhe hapin një dritare nga çdo gjë dhe bëjnë të njohur Krijuesin e Gjithëlavdishëm. Ne tashmë e kemi provuar këtë realitet në trajtesën arabisht “Katreh” dhe në Fjalët e tjera të cilat rrjedhin nga oqeani i Kur’anit. Gjithashtu, për shkak të këtij misteri se meqenëse të gjithë udhëheqësit e grupeve heretike e të humbura të cilët kanë kaluar tek natyra e brendshme e gjërave (batin) pa ndjekur Sunnetin e profetit Muhammed a.s.m. dhe duke u mbështetur në vizionet e tyre, janë kthyer duke pas bërë gjysmën e rrugës dhe, duke u bërë udhëheqës të komunitetit kanë formuar sekte, dhe kanë qenë të pamundur të ruajnë harmoninë dhe balancën e të vërtetave Kur’anore, kanë rënë në risi (bidat) e çudhëzim dhe kanë shtyrë një komunitet njerëzish në këto rrugë të gabuara. Kështu, pafuqia e plotë e të gjithë këtyre demonstron mrekullinë e vërseteve të Kur’anit.

* * *

 

PËRFUNDIM

 

Dy shkreptima nga mrekullitë e Kur’anit të përmendura në piklën e katërmbëdhjetë të “Fjalës së nëntëmbëdhjetë” janë urtësia e përsëritjes në Kur’an, të cilat imagjinohen prej disave si gabim, si dhe urtësia e përmbledhjes së tij në lidhje me shkencat fizike, dhe atje u shpjegua se të dyja ishin burime për shkreptimat e mrekullisë. Gjithashtu, një shkreptimë nga mrekullia e Kur’anit, e cila shndrit mbi mrekullitë e profetëve në Kur’an, është demonstruar qartë në Stacionin e Dytë të Fjalës së Njëzet. Dhe si në këto, shumë shkreptima të mrekullisë janë përmendur në Fjalët e tjera dhe në trajtesat e mia arabisht.

Dhe kështu, duke i vlerësuar ato si të mjaftueshme, këtu ne do të themi vetëm këtë, që një mrekulli tjetër e Kur’anit është se, ashtu si të gjitha mrekullitë e profetëve që demonstrojnë një shenjë të mrekullisë së Kur’anit, gjithashtu në të gjitha mrekullitë e tij, Kur’ani është një mrekulli e Profetit Muhammed a.s.m., dhe të gjitha mrekullitë e profetit Muhammed a.s.m. janë një mrekulli e Kur’anit, të cilat demonstrojnë lidhjen e Kur’anit me All-llahun e Gjithëfuqishëm. Dhe me shfaqjen e asaj lidhje, secila nga fjalët e tij bëhet një mrekulli, sepse, atëherë, një fjalë nga fjalët e tij mund të përmbajë kuptimin e Pemës së të vërtetave, si një farë; dhe mund të lidhet me të gjithë anëtarët e një të vërtete të madhe, si qendra e zemrës; dhe meqenëse ajo mbështetet në njohurinë gjithëpërfshirëse dhe në dëshirën e pafund, ajo mund të shikojë gjëra të panumërta së bashku me shkronjat e tyre, tërësitë, situatat dhe pozitat. Kështu, për shkak të këtij misteri, studiuesit e shkencës së shkronjave pretendojnë se kanë nxjerrë plot një faqe me sekrete vetëm nga një shkronjë e vetme e Kur’anit, dhe e provojnë çfarë ata pretendojnë për ekspertët e asaj shkence.

Tani, kujtoji të gjitha dritat, rrezet, shkreptimat, rrezatimet e flakërimat nga fillimi i kësaj trajtese gjer këtu dhe konsideroji ato së bashku! Si një përfundim vendimtar, ato recitojnë e shpallin me një zë të lartë pretendimin e bërë tek fillimi, i cili është:

 

قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ اْلاِنْسُ وَالْجِنُّ عَلَى اَنْ يَاْتُوا بِمِثْلِ هذَا اْلقُرْآنِ لاَ يَاْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا

سُبْحَانَكَ لاَ عِلْمَ لَنَا اِلاَّ مَا عَلَّمْتَنَا اِنَّكَ اَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ

رَبَّنَا لاَ تُؤَاخِذْنَا اِنْ نَسِينَا اَوْ اَخْطَاْنَا , رَبِّ اشْرَحْ لِى صَدْرِى وَيَسِّرْلِى اَمْرِى وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِى يَفْقَهُوا قَوْلِى

اَللّهُمَّ صَلِّ وَ سَلِّمْ اَفْضَلَ وَ اَجْمَلَ وَ اَنْبَلَ وَ اَظْهَرَ وَ اَطْهَرَ وَ اَحْسَنَ وَاَبَرَّ وَ اَكْرَمَ وَ اَعَزَّ وَ اَعْظَمَ وَ اَشْرَفَ وَ اَعْلَى وَ اَزْكَى وَ اَبْرَكَ وَ اَلْطَفَ صَلَوَاتِكَ وَ اَوْفَى وَ اَكْثَرَ وَ اَزْيَدَ وَ اَرْقَى وَ اَرْفَعَ وَ اَدْوَمَ سَلاَمِكَ صَلاَةً وَ سَلاَمًا وَ رَحْمَةً وَ رِضْوَانًا وَ عَفْوًا وَ غُفْرَانًا تَمْتَدُّ وَ تَزِيدُ بِوَابِلِ سَحَائِبِ مَوَاهِبِ جُودِكَ وَ كَرَمِكَ وَ تَنْمُوا وَ تَزْكُوا بِنَفَائِسِ شَرَائِفِ لَطَائِفِ جُودِكَ وَ مِنَنِكَ اَزَلِيَّةً بِاَزَلِيَّتِكَ لاَ تَزُولُ اَبَدِيَّةً بِاَبَدِيَّتِكَ لاَ تَحُولُ عَلَى عَبْدِكَ وَ حَبِيبِكَ وَ رَسُولِكَ مُحَمَّدٍ خَيْرِ خَلْقِكَ النُّورِ الْبَاهِرِ اللاَّمِعِ وَ الْبُرْهَانِ الظَّاهِرِ الْقَاطِعِ وَ الْبَحْرِ الذَّاخِرِ وَ النُّورِ الْغَامِرِ وَ الْجَمَالِ الزَّاهِرِ وَ الْجَلاَلِ الْقَاهِرِ وَ الْكَمَالِ الْفَاخِرِ صَلاَتَكَ الَّتِى صَلَّيْتَ بِعَظَمَةِ ذَاتِكَ عَلَيْهِ وَ عَلَى آلِهِ وَ صَحْبِهِ كَذلِكَ صَلاَةً تَغْفِرُ بِهَا ذُنُوبَنَا وَ تَشْرَحُ بِهَا صُدُورَنَا وَ تُطَهِّرُ بِهَا قُلُوبَنَا وَ تُرَوِّحُ بِهَا اَرْوَاحَنَا وَ تُقَدِّسُ بِهَا اَسْرَارَنَا وَ تُنَزِّهُ بِهَا خَوَاطِرَنَا وَ اَفْكَارَنَا وَ تُصَفِّى بِهَا كُدُورَاتِ مَا فِى اَسْرَارِنَا وَ تَشْفِى بِهَا اَمْرَاضَنَا وَ تَفْتَحُ بِهَا اَقْفَالَ قُلُوبِنَا

رَبَّنَا لاَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ اِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً اِنَّكَ اَنْتَ الْوَهَّابُ

وَ آخِرُ دَعْوَيهُمْ اَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ , آمِينَ آمِينَ آمِينَ

“Thuaj: Nëse njerëzimi dhe xhindet do të mblidheshin të gjithë bashkë që të nxirrnin ngjasimin e këtij Kur’ani, ata nuk do ta bënin dot përngjasimin e tij edhe sikur ta ndihmonin njëri-tjetrin.”[489]“Lavdia të takon Ty! Ne nuk dimë asgjë më tepër nga ç’na ke mësuar Ti. Vërtet që vetëm Ti je i Gjithëdituri, i Gjithurti.”[490]“Zoti ynë! Mos na ndëshko në qoftë se harrojmë, apo biem në gabime.”[491] “O Zoti im! Ma hap mua gjoksin tim! Dhe lehtësoma detyrën time;  dhe zgjidhma nyjen nga gjuha, që ata të kuptojnë fjalën time.”[492]O Zot! Jepi bekime shkëlqesisë sonë Muhammedit a.s.m., si dhe familjes së tij, shokëve të tij dhe vëllezërve të tij. Dhe jepu atyre paqe.“Zoti ynë mos na i lër zemrat tona të shmangen nga e vërteta pasi Ti na ke udhëzuar dhe na dhuro mëshirë nga Mëshira Jote. Vërtet Ti je Dhuruesi më i Madh.”[493] “Dhe duaja e fundit e tyre do të jetë: e Gjithë lavdia i takon Zotit të të gjitha botëve.”Amin, Amin, Amin.[494]

* * *

 

SHTOJCA E PARË

 

[Kjo shtojcë është përfshirë në Fjalën e Njëzet e pestë për shkak të pozitës, ajo është shkalla e Shtatëmbëdhjetë e vendqëndrimit të Parë të Rrezes së Shtatë]

Udhëtari i palodhshëm e i pangopur, i cili mësoi qëllimin e jetës në këtë dynja dhe esencën e jetës që është imani dhe kërkon të gjejë Krijuesin nëpërmjet universit, tani i drejtohet zemrës së tij dhe i thotë: le të shqyrtojmë librin e njohur, Kur’anin e shpjegimit të mrekullueshëm, i cili është fjala e Atij që ne po kërkojmë, është fjala më e vyer, më e ndritshme dhe është libri më i vërtetë e Sundues në ekzistencë, e që ka sfiduar në çdo shekull këdo që nuk ka pranuar t’i nënshtrohet. Le të shikojmë çfarë thotë ai, por së pari ai filloi të hulumtojë duke thënë se na duhet të vërtetojmë se ky libër është nga Krijuesi ynë.

Meqenëse ky udhëtar jeton në periudhën aktuale, ai së pari shikon Risale-i Nurin, Shkreptimat shpirtërore të mrekullisë së Kur’anit. Ai pa se njëqind e tridhjetë pjesët e Risale-i Nurit janë në vetvete drita dhe komentimi bazë i çmuar i vërseteve Kur’anore pasi ato zbulojnë pikat e tyre të holla dhe dritat e tyre ndriçuese, ose japin shpjegime të thella të përmbajtjes së atij libri. Risale-i Nuri lufton trimërisht për të shpërndarë të vërtetat e Kur’anit në të gjitha drejtimet. Në këtë shekull ateist e kryeneç askush nuk mund ta godasë atë ç‘ka vërteton se Kur’ani është udhërrëfyes i Risale-i Nurit, burimi i tij, autoriteti dhe dielli i tij. Risale-i Nuri vërteton se Kur’ani është Fjala qiellore nga Zoti i Madhëruar dhe jo fjalë njeriu. Midis qindra provash në pjesët e ndryshme të Risale-i Nurit, prova e vetme e përfshirë në Fjalën e Njëzet e Pestë dhe tek fundi i Letrës së Nëntëmbëdhjetë, vërteton dyzet aspekte të mrekullisë së Kur’anit në një mënyrë të tillë që kushdo që e sheh atë, duke mos shfaqur aspak kritikë e kundërshtim, admiron argumentet e tij dhe shpreh habi e lëvdata vlerësuese. Udhëtari e la këtë aspekt për Risale-i Nurin ta provojë se Kur’ani është i mrekullueshëm, pra është Fjala e vërtetë e All-llahut, duke u kthyer vetëm te një tregues i shkurtër i përbërë nga pak pika, të cilat tregojnë madhështinë e Kur’anit.

Pika e parë: Kur’ani, siç dihet, është mrekullia e pejgamberit tonë Muhammedit a.s.m. me të gjitha mrekullitë dhe të vërtetat treguese të vërtetësisë së tij, po ashtu edhe Muhammedi a.s.m. është mrekullia e Kur’anit me të gjitha mrekullitë e tij, me provat e profetësisë, me plotësimin e njohurive të tij dhe është provë vendimtare për qënien e Kur’anit si fjalë e Zotit të Lartësuar.

Pika e dytë: Kur’ani e transformoi krejtësisht jetën shoqërore, ndriçoi horizontet dhe i mbushi ato me lumturi e vërtetësi; ai shkaktoi një revolucion të madh në nefset, në zemrat e njerëzve, në shpirtërat, në mendjet, në individët, në jetën sociale e politike dhe bëri që këtë revolucion ta përjetësonte në një mënyrë të tillë saqë për katërmbëdhjetë shekuj, në çdo minut, gjashtë mijë e gjashtëqind e gjashtë dhjetë e gjashtë vërsetet e tij të lexohen me ndjenjën e respektit më të thellë, nga gjuhët e më shumë se njëqind milionë njerëzve,  duke i edukuar ata dhe duke ua pastruar shpirtërat dhe zemrat. Për shpirtërat, ai ka qenë mjeti i zhvillimit dhe i përparimit; për mendjet ka qenë një orientim e dritë; për jetën vetë jeta dhe lumturia. Sigurisht një libër i tillë është i pakrahasueshëm e i pashoq, është një çudi, një mahnitje e një mrekulli.

Pika e tretë: Kur’ani që nga ajo kohë e deri në ditët tona, ka treguar një elokuencë të tillë saqë shkaktoi zhvlerësimin dhe rënien poshtë të poemave të njohura si “Shtatë poemat e varura”, të cilat ishin poemat e poetëve më elokuentë. Ato qenë shkruar me ar dhe u varën në muret e Qabes. Por, zhvlerësimi i tyre arriti deri në atë pikë saqë e bija e Lebidit, kur po zbriste poemën e babait të saj nga muri i Qabes, tha: “E krahasuar me vërsetet e Kur’anit, kjo nuk ka më vlerë!”

Një poet nomad kur dëgjoi vërsetin Kur’anor: فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ  “Atëherë shpalle hapur atë që je urdhëruar.”[495] menjëherë ra në sexhde. Njerëzit e pyetën: “A u bëre Musliman?” Ai tha: “Jo, Unë u përkula në sexhde përpara elokuencës së këtij vërseti.”

Me mijëra studiues e letrarë të tillë, gjenitë e shkencës së retorikës, si Abdulkahir Xhurxhani, Sekkaki dhe Zemahsheriu, kanë konstatuar me unanimitet se “Elokuenca e Kur’anit është përtej kapacitetit njerëzor dhe është e paarritshme.”

 Kur’ani, gjithashtu qysh nga koha që zbriti vazhdon të sfidojë duke i ftuar në fushë të betejës të gjithë letrarët egoistë dhe oratorët arrogantë. Ai u tha atyre në një mënyrë të llogaritur për të thyer arrogancën e tyre. “Ejani, prodhoni një sure të vetme si Kur’ani, ose përndryshe pranoni humbjen dhe poshtërimin në këtë botë dhe në tjetrën.” Pavarësisht nga kjo sfidë, oratorët kryeneçë të asaj periudhe e braktisën rrugën e shkurtër të bërjes së një sureje të vetme si Kur’ani, dhe në vend të saj zgjodhën rrugën e gjatë të luftës duke vënë në rrezik vetveten dhe pronat e tyre. Kjo provon se rruga e shkurtër nuk mund të merret.

Me miliona libra në gjuhën arabe janë në qarkullim, disa të shkruara nga miqtë e Kur’anit, me qëllim që t’i ngjasojnë dhe ta imitojnë atë, të tjerët të shkruara nga armiqtë e tij, me qëllim që të konfrontohen e ta kritikojnë atë. Sikur njeriu i zakonshëm ta dëgjonte kur këndohet e recitohet Kur’ani, do të detyrohej të thonte se asnjë nga ato libra nuk është në gjendje ta arrijë nivelin e Kur’anit, dhe natyrisht do të shprehej: Kur’ani nuk u ngjason këtyre librave të tjerë, as nuk është i të njëjtës shkallë si ato. Atëherë, Ai duhet të jetë ose poshtë tyre në elokuencë ose lartë tyre. “Askush, asnjë jobesimtar, dhe madje asnjë idiot në botë nuk mund të thotë se ai është poshtë tyre. Domethënë, shkalla e tij e elokuencës është mbi të gjithë.” Njëherë një njeri lexoi ajetin:

سَبَّحَ لِلّهِ مَا فِى السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ

“All-llahut i jep lavdërim gjthçka është në qiejt e në tokë”,

pastaj tha: “Unë nuk shoh ndonjë elokuencë të mrekullueshme në këtë vërset.” Atij iu tha: “Kthehu prapa tek ajo periudhë, ashtu si udhëtari, dhe dëgjo vërsetin siç u recitua atje.” Atëherë, ai duke e përfytyruar veten e tij të jetë atje para shpalljes së Kur’anit, shikoi se të gjitha qëniet në botë jetonin në një hapësirë boshe, të pafund e të pakufizuar, në një botë të paqëndrueshme e kalimtare, në konfuzion, në errësirë, në mungesë vetëdije e qëllimi. Papritmas, ai dëgjoi këtë vërset të shpallur nga gjuha e Kur’anit. Ky vërset hoqi perden nga ana ballore e Kozmosit dhe ndriçoi faqen e globit; kjo folje e parapërjetësisë, ky urdhër i përjetshëm dhe ky instruksion iu dha të gjitha qënieve të vetëdijshme sipas shekujve duke iu shfaqur atyre në një mënyrë të tillë, që Kozmosi u bë si një xhami e madhe. I gjithë krijimi, me në krye qiejt e tokën, është futur në përmendjen dhe kujtimin e All-llahut dhe shpall lavdinë e Tij me vitalitet, me gëzim e kënaqësi duke përmbushur funksionin e vet. Të gjithë këtë udhëtari ynë e shikoi. Kështu, duke provuar e shijuar shkallën e elokuencës së këtij vërseti dhe duke krahasuar vërsetet e tjera të tij, me analogji, ai kuptoi një nga mijëra arsyet e shëndosha për pushtimin e gjysmës së globit dhe të një të pestës së njerëzimit nga elokuenca e pashoqe e Kur’anit për vazhdimësinë e pandërprerë të sovranitetit të tij të respektuar e madhështor për katërmbëdhjetë shekuj.

Pika e katërt: Kur’ani ka demonstruar një ëmbëlsi të vërtetë të tillë saqë kur edhe përsëritja e sendit më të ëmbël ngjall mërzitje, Ai, Kur’ani, nuk shkakton mërzitje tek ai që nuk i është prishur zemra dhe shija. Por leximi i shpeshtë i tij e shton ëmbëlsinë dhe kënaqësinë. Kjo çështje është e vetëkuptueshme tek të gjithë njerëzit që nga koha e shpalljes së tij. Madje është bërë proverbiale se recitimi i përsëritur i Kur’anit, shton ëmbëlsinë; Kur’ani, për më tepër, tregon një freski të tillë, rinim dhe origjinalitet saqë edhe pse ka jetuar për katërmbëdhjetë shekuj dhe ka kaluar nëpërmjet shumë duarve, ai ruan freskinë e tij në një mënyrë sikur të ishte zbuluar pikërisht në atë moment. Çdo shekull e shikon Kur’anin të urdhërojë një brez të ri tamam sikur t’i drejtohet atij shekulli në veçanti. E ngjashme me këtë, çdo degë e të mësuarit, edhe pse e mban Kur’anin vazhdimisht në anën e saj me qëllim që të përfitojë nga Ai, dhe përjetësisht ndjek të njëjtën metodë apo referencë, shikon se Kur’ani mban e ruan origjinalitetin e stilit të Tij dhe metodën e komentimit.

Pika e pestë: Kur’ani ka njërin krah në të shkuarën dhe njërin në të ardhmen. Rrënjët e tij dhe njëri krah janë të vërteta të pranuara me unanimitet e të shpallura nga pejgamberë të mëparshëm të cilët e vërtetojnë dhe e përforcojnë atë edhe me gjuhën e gjendjes së koinçidencës. Po kështu evlijatë, shenjtorët dhe të drejtët janë frutet që kanë fituar përparimin jetik nga pema e Kur’anit. Të gjithë sufitë e vërtetë dhe shkencat e vërteta të Islamit tregojnë vitalitetin, begatinë dhe vërtetësinë e asaj peme të bekuar me evolucionin e tyre vital dhe me jetën nën mbrojtjen e krahut të dytë të Islamit, të gjitha këto dëshmojnë se Kur’ani është vërtetësi, përmbledhje e vërtetësive dhe është një mrekulli e pakrahasueshme.

Pika e gjashtë: Gjashtë drejtimet e Kur’anit janë të gjitha dritëdhënëse; ato të gjitha demonstrojnë vërtetësinë dhe saktësinë. Poshtë tij janë shtyllat e argumentit e të provës; sipër tij shkëlqejnë shenjat e mrekullisë; përpara tij dhe qëllimi i tij është lumturia e të dyja botëve; prapa është pika e mbështetjes së tij, të vërtetat e shpalljes qiellore; në të djathtën është vërtetimi nëpërmjet dëshmive të nxjerra nga mendje të shëndosha të panumërta; në të majtën është qetësia, siguria serioze dhe nënshtrimi i sinqertë i zemrave të shëndosha dhe ndërgjegjjeve të pastërta. Të gjashta këto, duke u marrë së bashku, provojnë se, Kur’ani është kështjella e fortë qiellore e tokësore e mrekullueshme, që nuk mund të sulmohet. Atëherë, gjithashtu, Kontrollori i këtij kozmosi, që rregulli i vazhdueshëm i sjelljes së të Cilit është të tregojë bukurinë në krijim, të mbrojë mirësinë e drejtësinë  dhe të shkatërrojë e të zhdukë mashtruesit dhe shpifësit, ka nënshkruar faktin se Kur’ani është e vërteta dhe e drejta, se ai nuk është fjala e njeriut dhe nuk ka të meta. Zoti e ka mbështetur Kur’anin dhe e ka vërtetuar me çfarë i dha pozitën me dominim më të lartë, më të respektuar dhe shkallën më të lartë të nderimit në botë.

Pastaj Pejgamberi i nderuar, Muhammedi a.s.m. burimi i Islamit dhe interpretuesi i Kur’anit, besoi në të dhe e respektoi më shumë se çdo njeri tjetër.

Ndonjëherë shpallja i vinte atij ndërsa ishte në një gjendje midis gjumit dhe zgjimit dhe i pandikueshëm nga fjalë të tjera, dhe fjalët e tjera nuk mund të arrijnë asnjë shkallë të tij dhe nuk i ngjasojnë. Por pavarësisht nga natyra e tij analfabete, ai shtjellonte pa ngurrim dhe me besimin më të madh shpalljet e vërteta, lidhur me të shkuarën dhe të ardhmen nëpërmjet Kur’anit. Këtë ai e bën nën shqyrtimin e syve të vëmendshëm dhe asnjë gabim e dredhi nuk u vërejt tek ai. Ai besoi dhe me të gjithë fuqinë pranoi çdo urdhëresë të Kur’anit dhe asgjë nuk mundi ta lëkundte atë; kjo gjithashtu përbën një provë për natyrën e vërtetë e qiellore të Kur’anit, për faktin se ajo është fjala e bekuar e Krijuesit të Gjithëmëshirshëm.

Lidhja e përshpirtshme e një të pestës së njerëzimit ose madje e pjesës më të madhe të tyre me atë Kur’an që është para nesh, përkushtimi i zellshëm dhe vëmendja e madhe që ata kanë për urdhërat e tij dhe dashuria e pastër për të. Fakti se me dëshminë e shumë treguesve, vizioneve, zbulesave, që edhe xhindet, engjëjt dhe qëniet shpirtërore mblidhen si fluturat dashuruese të dritës kudo që Kur’ani recitohet, ky është një tregues që Kur’ani është libri më i pranuar gjërësisht në Kozmos dhe zë vendin më të lartë të respektit.

Fakti që të gjitha klasat e njerëzve, nga më e ulta e më e paditura gjer te më e larta dhe e shkolluara marrin shumë përfitime nga mësimi i Kur’anit dhe kapin të vërtetat e tij më të thella, vetë fakti që çdo klasë shkollarësh, në lidhje me qindra nga degët e ndryshme të shkencës islame dhe veçanërisht interpretuesit e sheriatit më të madh, studiuesit e përpiktë të parimeve të fesë dhe të teologjisë, i nxjerrin të gjitha përgjigjet dhe nevojat nga Kur’ani sipas shkencës që ata studiojnë, kjo është një provë se Kur’ani është burimi i të vërtetës dhe minerali i realitetit.

Midis letrarëve arabë, njerëz të shquar në retorikë, ata që nuk kanë përqafuar Islamin kanë dështuar në përpjekjen që të prodhojnë një sure apo një pjesë si elokuenca e atyre të Kur’anit, vetëm si elokuenca e qënies së Kur’anit një nga shtatë aspektet e mrekullisë së tij, pavarësisht dëshirës së tyre të madhe për ta sfiduar Kur’anin. Përveç kësaj, retoricienë të shquar dhe studiuesit e talentuar që kanë dëshiruar të fitojnë famë duke ngritur kundërshtime, nuk kanë qenë në gjendje të përballen me asnjë aspekt të mrekullisë së Kur’anit, dhe heshtja e tyre nga paaftësia dëshmon se Kur’ani është një mrekulli përtej kapacitetit njerëzor.

Vlera, lartësia dhe elokuenca e fjalëve matet duke ditur se nga kush erdhën, kujt i erdhën dhe për çfarë qëllimi erdhën. Nga kjo pikëpamje, Kur’ani është i paarritshëm dhe i pakrahasueshëm, sepse Kur’ani është një mesazh dhe fjalë nga Zoti, Krijuesi i të gjitha botëve, është një fjalim që nuk mund të imitohet në asnjë mënyrë, nuk ka shenjë që të mund të tregojë mundësinë e mashtrimit e të shtirjes. Ai iu drejtua atij, i cili u dërgua për të përfaqësuar të gjithë njerëzimin ose madje të gjitha krijesat; më të dëgjuarit dhe më të famshmit të llojit njerëzor, fuqia dhe gjërësia e besimit të të cilit i dha ngritje Islamit madhështor dhe e ngriti atë te rangu i Kâb-i Kavsejnit, sa largësia e dy harqeve ose edhe më afër. Kur’ani shpjegon e qartëson besimin më të lartë e të gjërë, sqaron të gjitha çështjet që lidhen me lumturinë në këtë botë dhe në tjetrën, përfundimin e Kozmosit, qëllimet Hyjnore dhe të gjitha të vërtetat e Islamit; ai tregon çdo anë të universit duke e kthyer ashtu si dikush që kthen hartën apo orën para tij, duke i mësuar njeriut Shpikësin e tij, Krijuesin Fuqiplotë, nëpërmjet periudhave dhe transformimeve të tij. Atëherë, natyrisht është e pamundur të prodhosh si Kur’anin e shpjegimit të mrekullueshëm e të arrish shkallën e tij të mahnitshme.

Atëherë, gjithashtu, karakteristikat e larta të Kur’anit, pikat e tija të holla, veçoritë e tij të larta, misteret dhe kuptimet e tij të thella si dhe parashikimet e tij të shumta për sa i përket të panjohurës me llojet e tyre të ndryshme të pranuara dhe të vërtetuara me prova e dëshmi nga mijëra studiues ekspertë të nivelit të lartë intelektual dhe të mendjemprehtësisë të cilët kanë shkruar komente për Kur’anin në tridhjetë, dyzet ose shtatëdhjetë vëllime; sidomos hollësitë e Kur’anit të vërtetuara secila me argumente në njërën nga njëqind e tridhjetë pjesët e Risale-i Nurit, në mënyrë të veçantë “Trajtesa e mrekullive të Kur’anit”, “Stacioni i Dytë i Fjalës së Njëzetë” e cila nxjerr shumë nga mrekullitë e qytetërimit prej tekstit të Kur’anit, si shembulli i trenave dhe avionit. Rrezja e parë (treguesit e Kur’anit) që shfaq treguesit e Risale-i Nurit dhe elektricitetin që gjendet në Kur’an, tetë trajtesat e shkurtëra (të quajtura tetë misteret) që tregojnë shkallën e sistemit të hollë – tek shkronjat e Kur’anit dhe sa shumë sekrete e kuptime kanë ato, dhe trajtesat e shkurtëra që tregojnë pesë aspektet e mrekullisë së vërsetit të fundit të sures el-Fet’h. Shfaqja e çdo pjese nga pjesët e Risale-i Nurit është një e vërtetë nga të vërtetat e Kur’anit dhe është dritë nga dritat e tij. E gjithë kjo që u tha është një tregues i veçantisë së Kur’anit, i faktit se ai është mrekulli e mahnitje, se ai është gjuha e botës së padukshme, e ardhur në botën e dukshme; Fjala e Krijuesit, Njohësit të së panjohurës. Për shkak të këtyre karakteristikave dhe veçorive të lartëpërmendura të Kur’anit të treguara në gjashtë pika, gjashtë drejtime e gjashtë stacione, madhështia e tij, pushteti i Tij ndriçues dhe shkëlqimi e autoriteti i shenjtë i tij, kanë ndriçuar vazhdimisht faqen e tokës për një mijë e treqind vjet dhe kanë marrë respektin më të madh. Është pikërisht për shkak të këtyre veçorive që çdo shkronjë e Kur’anit ka fituar dallimin e dhënies, të paktën dhjetë shpërblime, dhjetë të mira e dhjetë frute të përjetshme. Madje çdo shkronjë e disa vërseteve dhe sureve bën të fitosh njëqind, njëmijë ose më shumë nga frutat e përjetshme të Ahiretit dhe në disa kohë të bekuara drita, shpërblimi dhe vlera e secilës shkronjë rritet nga dhjetë deri në qindra.

Udhëtari e perceptoi këtë dhe iu drejtua zemrës së tij. Kur’ani që është kështu mrekulli në çdo aspekt përmes konsensusit të sureve të tij, përmes harmonisë dhe pajtimit të vërseteve, përputhjes së dritave, mistereve të tij dhe korrespondencës së frutave dhe efekteve të tij, dëshmon ekzistencën, Njësinë, atributet dhe Emrat e Ekzistuesit të domosdoshëm në një mënyrë të tillë e të qartë saqë dëshmi e prova të pakufishme nga të gjithë njerëzit e besimit të vërtetë mund të thuhet të kenë ardhur nga ajo dëshmi.

Një aluzion i shkurtër për mësimin në lidhje me Njësinë Hyjnore dhe me besimin, të cilin udhëtari e nxori nga Kur’ani, u tha në Shkallën e Shtatëmbëdhjetë të Vendqëndrimit të Parë.

لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ الْوَاجِبُ الْوُجُودِ الْوَاحِدُ اْلاَحَدُ الَّذِى دَلَّ عَلَى وُجُوبِ وُجُودِهِ فِى وَحْدَتِهِ الْقُرْآنُ الْمُعْجِزُ الْبَيَانِ اَلْمَقْبُولُ الْمَرْغُوبُ ِلاَجْنَاسِ الْمَلَكِ وَ اْلاِنْسِ وَ الْجَانِّ اَلْمَقْرُوءُ كُلُّ آيَاتِهِ فِى كُلِّ دَقِيقَةٍ بِكَمَالِ اْلاِحْتِرَامِ بِاَلْسِنَةِ مِأتِ مِلْيُونٍ مِنْ نَوْعِ اْلاِنْسَانِ.. الدَّائِمُ سَلْطَنَتُهُ الْقُدْسِيَّةُ عَلَى اَقْطَارِ اْلاَرْضِ وَ اْلاَكْوَانِ وَ عَلَى وُجوُهِ اْلاَعْصَارِ وَ الزَّمَانِ وَ الْجَارِى حَاكِمِيَّتُهُ الْمَعْنَوِيَّةُ النُّورَانِيَّةُ عَلَى نِصْفِ اْلاَرْضِ وَ خُمْسِ الْبَشَرِ فِى اَرْبَعَةَ عَشَرَ عَصْرٍ بِكَمَالِ اْلاِحْتِشَامِ .. وَ كَذَا شَهِدَ وَ بَرْهَنَ بِاِجْمَاعِ سُوَرِهِ الْقُدْسِيَّةِ السَّمَاوِيَّةِ وَ بِاِتِّفَاقِ آيَاتِهِ النُّورَانِيَّةِ اْلاِلهِيَّةِ وَ بِتَوَافُقِ اَسْرَارِهِ وَ اَنْوَارِهِ وَ بِتَطَابُقِ حَقَائِقِهِ وَ

ثَمَرَاتِهِ وَ آثَارِهِ بِالْمُشَاهَدَةِ وَ الْعَيَانِ

* * *

 

ÇËSHTJA E DHJETË E TRAJTESËS SË FRUTEVE TË BESIMIT QË ËSHTË
RREZJA E NJËMBËDHJETË

NJË LULE E EMIRDAGUT

Një përgjigje shumë e fuqishme për kundërshtimet që ngrihen kundra përsëritjes në Kur’an.

 

Vëllezërit e mi të dashur e besnikë!

Për shkak të gjendjes sime të mjerueshme, kjo çështje është disi e ngatërruar dhe e pagjashme. Por unë kuptova se nën këto shprehje të ngatërruara, sigurisht ndodhej një lloj shumë i vlefshëm i mrekullisë, por fatkeqësisht unë nuk isha i aftë për ta shprehur atë. Megjithatë, sado të pangjyra të jenë shprehjet, meqenëse lidhen me Kur’anin, ato janë edhe “Adhurim në formë reflektimi” edhe “sedef” për një xhevahir të shenjtë, të lartë e të ndritshëm. Diamanti në dorë është ai që duhet të shikohet dhe jo sedefi a mbulesa e tij e grisur. Gjithashtu, unë shkrova në një a dy ditë gjatë muajit të Ramazanit ndërsa isha shumë i sëmurë dhe në gjendje të mjerueshme e pa ushqim, nga domosdoshmëria, në mënyrë të përmbledhur e shkurt, dhe duke përfshirë të vërteta e prova të shumta në një fjali të vetme. Prandaj, të mos merren në konsideratë mangësitë e saja. [496]

Vëllezërit e mi të dashur e besnikë!

Ndërsa po lexoja Kur’anin e shpjegimit të mrekullueshëm në muajin e Bekuar të Ramazanit, po reflektoja thellë në kuptimet e tridhjetë e tre vërseteve që aludojnë për Risale-in Nurin në Rrezen e parë, ku cilido vërset prej atyre që më dilte para, unë shikoja se faqja, fleta dhe tregimi i vërsetit gjithashtu shikonin tek Risale-i Nuri dhe tek studentët e tij, nga këndvështrimi i marrjes së tyre një pjesë prej tregimit dhe kuptimit, e sidomos prej vërsetit të Dritës tek sureja En-Nur; ato vërsete tregojnë e aludojnë me dhjetë gishtërinjtë për Risale-in Nurin; gjithashtu edhe vërsetet e errësirës që vijnë pas atij vërseti, tregojnë e aludojnë drejtpërdrejt për ata që e luftojnë dhe e kundërshtojnë Risale-in Nurin; këto madje, u japin atyre një pjesë më të madhe. Unë kuptova mjaft qartë se ky “stacion” ngrihet nga veçantia për tek përbotshmëria, dhe se një pjesë e asaj përbotshmërie është Risale-i Nuri dhe studentët e tij në këtë shekull.

Vërtet, në lidhje me gjërësinë, lartësinë dhe gjithëpërfshirjen që merr Fjalimi i Kur’anit nga stacioni i gjërë Absolut i Hyjnisë universale, i Folësit të parapërjetësisë, dhe nga stacioni i madh i atij të cilit iu adresua ky libër në emër të të gjitha qënieve nga stacioni i gjërë i udhëzimit të të gjithë njerëzimit në të gjithë shekujt, dhe nga stacioni i shpjegimit më të lartë e gjithëpërfshirës të ligjeve Hyjnore që lidhen me Dynjanë e Ahiretin, me qiejt e tokën, dhe me parapërjetësinë e paspërjetësinë, ato ligje që i përkasin Hyjnisë së Tij si Krijues i universit dhe që përfshijnë të gjitha qëniet; ky fjalim shfaq një mrekulli të tillë të lartë e një gjithëpërfshirje, saqë si niveli i tij i thjeshtë e i dukshëm, që u bën qejfin e i bën të ndihen të nderuar mendjet e thjeshta të njerëzve të zakonshëm –të cilët janë pjesa më e madhe që Kur’ani u adresohet –po ashtu edhe niveli i tij më i lartë– shtresa më e kulturuar dhe e arsimuar–, marrin pjesë prej tij.

Ai sikur i adresohet çdo shekulli e çdo klase të njerëzimit, jo si një pjesë e historisë apo si një mësim nga një tregim historik, por si një pjesë e një parimi universal, sikur ai të shpallej rishtas. Dhe në mënyrë të veçantë kërcënimet e tij të përsëritura shpesh: اَلظَّالِمِينَ اَلظَّالِمِينَ   “për keqbërësit… për keqbërësit” dhe paralajmërimet e tij të ashpra për ardhjen e fatkeqësive qiellore e tokësore për shkak të gjynaheve të tyre dhe padrejtësive –përmes këtyre dhe ndëshkimit që u ra popujve të Adit, Themudit dhe Faraonit, ai– me këtë përsëritje- u tërheq vëmendjen për padrejtësitë e pakrahasueshme të këtij shekulli, dhe nëpërmjet përmendjes së shpëtimit të profetëve, si shpëtimi i Ibrahimit a.s. dhe i Musait a.s., ai u jep ngushëllim e qetësi besimtarëve të cilëve u bëhet padrejtësi.

Vërtet, për të gjitha kohët e shkuara dhe epokat e shekujt e kaluar që, nga pikëpamja e pakujdesisë dhe e çudhëzimit, formojnë një vend të lemerishëm e të tmerrshëm të mosekzistencës dhe një varrezë të dhimbshme e të rrënuar, Kur’ani i Shpjegimit të Mrekullueshëm i tregon çdo shekulli dhe çdo klaseje njerëzore, në formën e faqeve të gjalla instruktive, botët e çuditshme që jetojnë e që janë të pajisura me shpirtëra, dhe botët ekzistuese të Krijuesit Furnizues të cilat lidhen me ne;  me një mrekulli të lartë ai ndonjëherë na përcjell neve tek ato kohë dhe disa herë i sjell ato kohë tek ne. Duke gjallëruar e duke i dhënë jetë universit, që nga pikëpamja e çudhëzimit është i pajetë, i mjerë, i vdekur dhe një zonë e shkretë e pafund duke u rrotulluar përmes ndarjes e tatëpjetës, me të njëjtën mrekulli, ky i njëjti Kur’an i kalibrit të fuqishëm, i sjell në jetë ato qënie të vdekura, i bën ato të bisedojnë me njëra-tjetrën si nëpunës të ngarkuar me detyra dhe të shpejtojnë për të ndihmuar njëri-tjetrin; ai i instrukton njerëzimin, xhindet dhe engjëjt me urtësinë e vërtetë, të shndritshme e të kënaqshme. Atëherë, ai me siguri fiton shquarsi, dallueshmëri të shenjta Hyjnore e tituj të lartë nderi, si ndodhja e dhjetë të mirave dhe meritave në secilën nga shkronjat e tij dhe ndonjëherë njëqind, njëmijë apo mijëra merita; dhe sikur xhindet e njerëzit të mblidheshin bashkë, qënia e tyre të paaftë për të nxjerrë si shembulli i tij; dhe fjala e tij krejtësisht e përshtatshme me të gjithë njerëzimin e me të gjitha qëniet; dhe qënia e tij i skalitur gjithmonë me entuziazëm e dëshirë të fortë në zemrat e miliona hafizëve; mosdhënia e tij mërzitje nga përsëritjet e tij të shpeshta e të shumta; dhe pavarësisht shumë vendeve e fjalive të tij të mbuluara e të fshehura, vendosja e tij në mënyrë të plotë në mendjet e fëmijëve delikatë; dhe qënia e tij i këndshëm si uji i Zemzemit në veshët e të sëmurëve dhe të atyre që janë në grahmat e vdekjes, të cilët shqetësohen edhe nga fjala më e vogël;  dhe dhënia e tij lumturi për studentët e tij në këtë botë dhe në tjetrën.

Dhe rrjedhshmëria e stilit të tij, i cili, duke iu përmbajtur e respektuar plotësisht qënien analfabet të përçuesit të tij, nuk lejon fjalë të fryra, artificializëm apo shtirësi, dhe zbritja e tij direkt nga qiejt e demonstron një mrekulli të tillë. Gjithashtu ai tregon një mrekulli të hollë në hijeshinë dhe udhëzimin e mendjeve të thjeshta të njerëzve të zakonshëm duke u bërë qejfin atyre –të cilët përbëjnë shumicën e klasave të njerëzimit– përmes zbritjes e begenisë në shprehjet e tij me qëllim që t’u afrohet shkallëve të tyre të të kuptuarit, e duke hapur përpara tyre fletët e qarta, që shfaqen në mënyrë të vetëkuptueshme si qiejt e toka… dhe duke dhënë mësim mrekullitë e çuditshme të fuqisë dhe rreshtat kuptimplotë të urtësisë nën ato gjëra të zakonshme.

Dhe me qëllim që të bëjë të ditur se ai është gjithashtu një libër lutjeje e faljeje, libër thirrjeje, përmendjeje dhe libër i Njësisë Hyjnore të cilat kërkojnë përsëritje, ai demonstron një llojë mrekullie duke bërë të kuptueshme në një fjali të vetme dhe në një tregim të vetëm, përmes përsëritjeve të tij të këndshme, kuptime të shumta të ndryshme për klasa të shumta të ndryshme të njerëzimit. Gjithashtu, me qëllim që të bëjë të njohur se gjërat më të vogla e më të holla në ngjarjet e zakonshme janë brenda shikimit të Mëshirës së të Gjithëmëshirshmit, brenda sferës së rregullimit të Tij dhe Dëshirës së Tij, ai demonstron një lloj mrekullie duke u dhënë rëndësi edhe ngjarjeve më të vogla që u ndodhën sahabëve, shokëve të profetit Muhammed a.s.m. në themelimin e Islamit dhe në kodifikimin e sheriatit dhe me to ai shfaq rregulla Hyjnore që veprojnë në univers si dhe ligje gjithëpërfshirëse. Përveç kësaj, ai shfaq se ato ngjarje të pjesshme të cilat janë si farëra në themelimin e Islamit e të sheriatit në përgjithësi, do të prodhonin në vijim të kohërave frutat më të rëndësishëm.

Në lidhje me përsëritjen, duke qenë e domosdoshme për shkak të përsëritjes së nevojës, përsëritja e disa vërseteve që, si përgjigje e pyetjeve të shumta të përsëritura gjatë një periudhe njëzet vjeçare dhe që instruktoi nivele të ndryshëm dhe të shumtë njerëzish, nuk është gabim. Ai përsërit fjali që kanë mijëra rezultate dhe përsërit udhëzime që janë përfundime të dëshmive të pafund, të cilat përshkruajnë një revolucion e ndryshim të madh, të tmerrshëm e gjithëpërfshirës që duke shkatërruar plotësisht universin e madh dhe duke ndryshuar formën e tij tek Dita e Gjyqit të madh, do të zhdukë Dynjanë dhe do të themelojë Ahiretin madhështor në vend të tij dhe do të provojë se të gjitha të pjesshmet e të tërat duke filluar nga atomet gjer tek yjet janë në Dorën e Qënies së Vetme, Krijuesit, dhe nën drejtimin e Tij. Ai gjithashtu i përsërit tek shpjegimi i inatosjes Hyjnore dhe i zemërimit Hyjnor ndaj gjynaheve, padrejtësive të njeriut, te shkelja dhe kundërshtimi i qëllimit të krijimit për shkak të rezultatit të krijimit të universit, ato padrejtësi e gjynahe shkaktojnë trazirën e qënieve dhe bëjnë të zemërohen toka, qiejt dhe elementet; të përsërisësh vërsete të tilla nuk është gabim, por mrekullia më e fuqishme dhe elokuenca më e lartë; është një elokuencë e një stil i ndritur e i qartë që i korrespondon ekzaktësisht kërkesave të rrethanave.

Për shembull, siç është shpjeguar në Shkreptimën e Katërmbëdhjetë të Risale-i Nur, fjalia  بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

“Me Emrin e All-llahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti”,

duke qenë një vërset i vetëm dhe duke u përsëritur njëqind e katërmbëdhjetë herë në Kur’an, është një e vërtetë e madhe e cila lidh Fronin Hyjnor me tokën dhe ndriçon kozmosin dhe i nevojitet gjithkujt në çdo kohë; ajo sikur të përsëritej me miliona herë, akoma do të kishte nevojë për të. Për të lind nevoja e dëshira jo vetëm çdo ditë si buka, por çdo minut si ajri e drita.

Dhe për shembull, vërseti,  اِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ

“Dhe sigurisht Furnizuesi yt është i Lartë në Fuqi, i Gjithëmëshirshmi”,

që përsëritet tetë herë në Suren, طسم (sure el-Shuara). Duke e përsëritur këtë të vërtetë që ka fuqinë e mijëra të vërtetave për shkak të rezultatit të krijimit të universit dhe në Emrin e Hyjnisë universale Absolute, duke përmendur shpëtimin e profetëve, historitë e të cilëve tregohen në sure dhe ndëshkimet e popujve të tyre, kjo përsëritje bëhet me qëllim që të sqarojë se Dinjiteti Hyjnor kërkon torturimin e atyre popujve zullumqarë e tiranë dhe se Mëshira Hyjnore, gjithashtu, kërkon shpëtimin e profetëve, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi ta. Atëherë, ky vërset sikur të përsëritej me mijëra herë, akoma do të shfaqej nevoja e malli për të. Përsëritja këtu është një elokuencë e hollë dhe një mrekulli e lartë e mahnitshme.

Dhe për shembull, vërseti, فَبِاَىِّ آلاَءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ

 “Atëherë pra, cilën nga mirësitë e Zotit tuaj ju (njerëz dhe xhinde) e mohoni!”[497]  i cili përsëritet në suren Er-Rrahman,

po ashtu edhe vërseti,  وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ

“Mjerë ajo Ditë për mohuesit (e Ditës së ringjalljes)”[498],

në suren El-Murselat, bërtasin në fytyrën e të gjithë shekujve duke kërcënuar njerëzimin dhe xhindet dhe shpallin qartë në zonat e qiejve e të tokës se mohimi i mirësive të Zotit nga xhindet e njerëzit, mosbesimi, mosmirënjohja dhe padrejtësitë e tyre shkaktojnë zemërimin e universit dhe e bëjnë tokën e qiejt të inatosen kundër atyre që prishin rezultatet e Krijimit të botës, që mohojnë e i përgjigjen me mospërfillje Madhështisë së rregullit Hyjnor dhe që shkelin në mënyrë agresive të drejtat e të gjitha krijesave. Atëherë, në qoftë se një mësim kaq i përgjithshëm, që lidhet me mijëra të vërteta dhe që ka fuqinë e rëndësinë e mijëra çështjeve, do të përsëritej me mijëra herë, akoma do të ndihej nevoja për të, për përmbledhjen e tij madhështore dhe për elokuencën e bukur e të mrekullueshme.

Dhe për shembul, përsëritja e frazës,

سُبْحَانَكَ يَا لاَ اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ اْلاَمَانُ اْلاَمَانُ خَلِّصْنَا وَ اَجِرْنَا وَ نَجِّنَا مِنَ النَّارِ

Lavdia të takon Ty, nuk ka zot tjetër përveç Teje! Mëshirë! Mëshirë! Na ruaj, na mbro e na shpëto nga zjarri i Xhehenemit!

te duatë e profetit Muhammed a.s.m. të quajtura Xhevshen el-Kebir, të cilat i përshtaten të vërtetës së Kur’anit dhe është një lloj i përmbledhjes që buron prej tij. Meqenëse ai përmban të vërtetën më të madhe si Njësia dhe më të rëndësishmen e tre detyrave më të mëdha të krijesave përpara Hyjnisë, përmendjet e Zotit, lavdërimet, dhe shenjtërimin e Tij; dhe meqenëse çështja më e madhe e njerëzimit është shpëtimi i tij nga Ferri e mjerimi, dhe synimi më i domosdoshëm i adhurimit dhe i pafuqisë njerëzore është duaja, atëherë edhe sikur ajo të përsëritej me mijëra herë, do të ishte akoma pak.

Kështu, përsëritja në Kur’an shikon e synon parime të fuqishme si këto: Ndonjëherë, madje në një faqe, në lidhje me kërkesat e pozitës dhe nevojës për shpjegim dhe në lidhje me kërkesat e elokuencës, ai shpreh të vërtetën e Unitetit Hyjnor ndoshta njëzet herë, në mënyrë të qartë e të nënkuptuar. Përsëritja nuk shkakton mërzi, por ajo ngjall një fuqi mallëngjimi dhe një ëmbëlsi për përsëritjen e leximit. Përmes përsëritjes elokuenca shton fuqi e lartësi pa shkaktuar mërzi e lodhje. Është shpjeguar në Risale-in Nur me prova vendimtare se sa me vend, të përshtatshme dhe të pranueshme, për sa i përket retorikës, janë përsëritjet në Kur’an.

Urtësia dhe kuptimi i sureve të Kur’anit të Shpjegimit të Mrekullueshëm që u shpallën në Mekë nga ato që u shpallën në Medine, në lidhje me elokuencën, mrekullinë e thukëtinë e stilit, është siç vijon: Në Mekë rreshti i parë i atyre të cilëve Kur’ani u adresohej dhe i atyre që e kundërshtonin atë ishin idhujtarët e kurejshit që ishin analfabetë e të paditur, kështu një stil kaq i fuqishëm e i lartë në lidhje me retorikën ishte i domosdoshëm. Atëherë në shumicën e sureve që u shpallën në Mekë, duke i përsëritur e duke i shprehur shtyllat e besimit dhe shkallët e Njësisë Hyjnore me përmbledhjen më të fuqishme, më të lartë e të mrekullueshme, ai provon aq fuqishëm krijimin e parë, ringjalljen, All-llahun dhe Ahiretin, jo vetëm në një faqe të vetme, në një vërset, fjali apo fjalë, por ndonjëherë në një shkronjë përmes mjeteve gramatikore, si duke ndryshuar vendet e fjalëve apo të fjalive, duke bërë një fjalë të pashquar, si dhe përmes heqjes e përfshirjes, saqë gjenitë dhe udhë-heqësit e shkencës së retorikës e takuan dhe e shikuan atë me habi. Risale-i Nuri, “Fjala e Njëzet e Pestë” dhe veçanërisht shtojcat e saj, të cilat provojnë shkurtimisht dyzet aspektet e mrekullisë së Kur’anit; gjithashtu komenti i Kur’anit Isharatul-ixhaz nga Risale-i Nuri arabisht në mënyrë të mrekullueshme provon aspektin e mrekullisë së Kur’anit në lidhje me renditjen e fjalëve të tij. Në fakt, ato dy trajtesa kanë provuar se në suret që u shpallën në Mekë dhe në vërsetet e tyre janë stilet më të larta të elokuencës dhe mrekullia më e lartë dhe e përmbledhur.

Sa për suret që u shpallën në Medine dhe vërsetet, meqenëse rreshti i parë i atyre të cilëve ato iu adresuan dhe i atyre të cilët i kundërshtuan ato ishin njerëzit e librit –çifutët dhe krishterët– të cilët e pranojnë ekzistencën e Zotit, atëherë rregullat e elokuencës, stilet e udhëzimit dhe bazat e thirrjes për te e drejta kërkonin që fjalimi, i cili u adresohej njerëzve të librit –çifutëve dhe krishterëve– t’i përgjigjej realitetit të situatës së tyre; kështu, çfarë kërkohej nga ato rregulla nuk ishte shpjegimi i parimeve të larta dhe i shtyllave të besimit në një stil të thjeshtë, të qartë e të hollësishëm, por shpjegimi i çështjeve të veçanta të sheriatit dhe i urdhëresave të tij, të cilat ishin shkak kundërshtie dhe origjinat e shkaqeve të çështjeve dytësore dhe të ligjeve të përgjithshme. Kështu, në suret që u shpallën në Medine dhe në vërsetet, përmes shpjegimeve në stil të detajuar, të qartë e të thjeshtë dhe në mënyrë të pakrahasueshme shpjegimi tipik për Kur’anin, ai në pjesën më të madhe përmend brenda atyre çështjeve të veçanta dytësore një përmbledhje të fuqishme e të lartë, një konkluzion e provë, një fjali që lidhet me Njësinë Hyjnore, me Emrat Hyjnore ose me Ahiretin;  e bën çështjen e veçantë të sheriatit të përgjithshme dhe siguron se ajo përputhet me besimin tek Zoti xh.sh.. Ajo pozitë e qartë e ndriçon atë pjesë, e lartëson dhe e përgjithëson. Risale-i Nuri i ka provuar cilësitë, pikat e holla dhe elokuencën e lartë në përmbledhjet e përfundimet, të cilat shprehin Njësinë Hyjnore dhe që vijnë kryesisht te fundet e vërseteve, si,

اِنَّ اللّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ , اِنَّ اللّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ , وَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ , وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ

 “Në të vërtetë Zoti është i Gjithëfuqishmi mbi gjithçka.” “Sigurisht Zoti ka njohuri për gjithçka”, “Dhe Ai është i Gjithëfuqishmi, i Gjithurti”, “Ai është i Larti në Fuqi i Gjithëmëshirshmi.”

Në shpjegimin e Rrezatimit të Dytë në Dritën e Dytë tek Fjala e Njëzet e Pestë, dhjetë prej shumë pikave të holla e prej cilësive të atyre përmbledhjeve e përfundimeve, ai ka provuar për kryeneçët se tek ato ndodhet një mrekulli më e lartë. Po, në shpjegimin e atyre çështjeve dytësore të sheriatit dhe të ligjeve të jetës sociale, ai i ngre shikimet e atyre të cilëve u adresohet për tek çështjet e larta e të përgjithshme, dhe e transformon stilin e thjeshtë në stil të lartë, tamam sikur ai e kalon lexuesin nga mësimi i sheriatit për tek mësimi i Njësisë Hyjnore, kjo vërteton se Kur’ani është një libër sheriati, rregullash dhe urtësie;  gjithashtu ai është libër i parimeve të fesë dhe i besimit, libër lutje, mendimi e thirrje. Dhe përmes mësimit të shumë qëllimeve të udhëzimit Kur’anor në çdo pjesë, ai shfaq një elokuencë brilante e të mrekullueshme, të ndryshme nga ajo e sureve që u shpallën në Mekë.

Ndonjëherë në dy fjalë, për shembull, te رَبُّ الْعَالَمِينَ “Zoti i të gjitha botëve” dhe رَبُّكَ “Zoti yt”, ku përmes frazës رَبُّكَ “Zoti yt” ai shpreh Njësinë Hyjnore dhe përmes رَبُّ الْعَالَمِينَ “Zoti i të gjitha botëve” shpreh Unitetin Hyjnor. Duke ditur se Njësia përmban Unitetin. Madje ai stil elokuence mund të shikojë tek një fjali e vetme dhe të tregojë, si shembull, depërtimin e Njohurisë së Tij tek vendosja e grimcës në beben e syrit dhe vendosja e diellit në mes të qiellit, dhe tek gjithëpërfshirja e Fuqisë së Tij e Cila vendos me një vegël të vetme çdo gjë në vendin e vet, duke e bërë diellin sikur të ishte një sy për qiellin.

Dhe për shembull, pas vërsetit, خَلَقَ السَّموَاتِ وَ اْلاَرْضَ “I Cili krijoi qiejt e tokën”,

duke ndjekur vërsetin, يُولِجُ الَّيْلَ فِى النَّهَارِ وَ يُولِجُ النَّهَارَ فِى الَّيْلِ

“Ai ndërfut natën te dita, dhe Ai ndërfut ditën te nata.”[499]

Ai thotë: وَ هُوَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ

“Sigurisht që Ai është i Gjithëdituri i asaj që është në gjokse (në zemrat e njerëzve).”[500]

Ai thotë: “Brenda madhështisë së krijimit të tokës e të qiejve, Ai njeh e rregullon gjithashtu mendimet e zemrës.” Dhe përmes shpjegimit të këtij lloji e transformon atë nivel të thjeshtë e të paditur dhe veçanërisht diskutimin që marrin parasysh mendjet e njerëzve të zakonshëm, në një bisedim të lartë, tërheqës e të përgjithshëm për qëllimin e udhëzimit.

Një pyetje: “Meqenëse për arsye se një e vërtetë e rëndësishme ndonjëherë nuk është e dukshme për shikimet sipërfaqësore dhe, meqenëse në disa pozita lidhja nuk njihet në shprehjen e përmbledhjes së lartë që i përket Njësisë Hyjnore apo një parimi të përgjithshëm midis një ngjarjeje të pjesshme e të zakonshme, disa e imagjinojnë se ka mangësi në elokuencë. Për shembull, duke përmendur parimin shumë të lartë,    وَفَوْقَ كُلِّ ذِى عِلْمٍ عَلِيمٌ

“Por përmbi të gjithë ata që janë të pajisur me dije, është Një i Gjithëdituri (All-llahu).”[501]

te Hazreti Jusufi a.s., duke strehuar vëllanë e tij me marifet, kjo nuk shfaqet të jetë në ruajtje me elokuencën. Cili është kuptimi i tij dhe urtësia në të?”

Përgjigjja: Në shumicën e sureve të gjata dhe në ato me gjatësi mesatare që secila është si një Kur’an i vogël, dhe në shumë faqe e pjesë nuk ndiqen vetëm dy apo tre qëllime prej katër qëllimeve të Kur’anit, që janë: Njësia Hyjnore, profetësia, ringjallja dhe drejtësia me ibadetin, por secila përmban natyrën e Kur’anit dhe katër qëllimet përnjëherësh. Domethënë, secila prej tyre është libër përmendjeje, besimi, reflektimi, libër sheriati, urtësie dhe libër udhëzimi. Dhe kështu, meqenëse secila përshkruan treguesit madhështorë të Hyjnisë dhe gjithëpërfshirjen e të gjitha gjërave, duke qenë një lloj recitimi i librit madhështor të universit, në çdo diskutim dhe ndonjëherë në një faqe të vetme, Kur’ani ndjek shumë qëllime;  ndërsa duke dhënë mësim në njohjen e Zotit, në shkallët e Njësisë Hyjnore dhe në të vërtetat e besimit, edhe në qoftë se me një lidhje të dobët në dukje, ai hap një subjekt tjetër udhëzuesi në pjesën vijuese dhe i bashkangjit lidhje të fuqishme të dobtës. Kështu, stili i korrespondon plotësisht diskutimit që kërkon ajo pozitë dhe rrit nivelin e elokuencës.

Një pyetje e dytë: “Cilat janë urtësia dhe qëllimi i Kur’anit që i provon me mijëra herë Ahiretin, Njësinë Hyjnore dhe shpërblimet e dënimet e njeriut, që tërheq vëmendje për tek ato në mënyrë të qartë, të nënkuptuar e me aluzione dhe i jep ato mësim në çdo sure, në çdo faqe dhe në çdo diskutim?”

Përgjigjja: Kur’ani i jep mësim njeriut dhe i tërheq vëmendjen për tek çështjet më të rëndësishme, më domethënëse e më të mëdha që ndodhin midis krijesave e mundësive, dhe për ndryshimet e historisë së universit që lidhet me detyrën e njeriut dhe me mjetet e mjerimit të tij apo të lumturisë – njeriu i cili mori përsipër detyrën e amanetit, si kalif, zëvendës i Zotit në tokë–, dhe në të njëjtën kohë Kur’ani zhduk dyshimet e shumta që i vijnë njeriut pa ndërprerje, dhe dërrmon mohimet e llojeve të tërbuara dhe kokëfortësinë. Kështu, Kur’ani e bën njeriun t’i mbështesë e t’i besojë ato revolucione të mëdha dhe që t’u parashtrojë atyre çështjet thelbësore më të domosdoshme të cilat janë aq të mëdha sa revolucionet e ndryshimet, atëherë në qoftë se Kur’ani tërheq vëmendjen e tij për tek ato me mijëra herë dhe me miliona herë, kjo nuk do të quhej kurrë tepri në elokuencë, dhe ato diskutime duhet të lexohen pasi nuk ka më të rëndësishme e më të mëdha se sa ato. Ato nuk shkaktojnë mërzi, dhe nevoja nuk mbaron për t’i përsëritur e lexuar me miliona herë.

Për shembull, meqenëse vërseti,

اِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا اْلاَنْهَارُ…

 “Vërtet se ata të cilët besojnë dhe punojnë mirësi e drejtësi, për ta do të jenë kopshtet e begatë nën të cilët rrjedhin lumenj (në Xhnenet). “Ata do të banojnë aty përherë.”[502]

ia tregon të vërtetën e njoftimeve të lumturisë së përgjithshme njeriut të mjerë, i cili në çdo minut takon realitetin e vdekjes dhe ky sihariq e shpëton njeriun nga përfytyrimi për vdekjen si një ekzekutim i përjetshëm. Kështu e shpëton atë –botën e tij dhe të gjithë ata që ai i do–  nga asgjësimi, madje ai u jep atyre një sovranitet të përhershëm dhe i bën të përfytyrojnë një lumturi të përjetshme. Kështu, në qoftë se ky vërset do të përsëritej me miliarda herë, përsëritja e tij nuk do të konsiderohej kurrë tepri, edhe sikur të vlerësohej sa universi, përsëri elokuenca nuk e humbet vlerën e saj. Kështu, ti shikon se Kur’ani i shpjegimit të mrekullueshëm i cili i trajton shembujt e këtyre çështjeve të vlefshme dhe orvatet të bindë ata të cilëve ai u adresohet, duke vërtetuar me prova vendimtare ndodhjen e revolucioneve dhe ndryshimet e mëdha që do ta shkatërrojnë formën aktuale të universit dhe i bën ato para tyre të lehta e të qarta sikur të ishte ndryshimi i një shtëpie dhe trasnformimi i formës së saj;  Kur’ani i mrekullueshëm sigurisht tërheq vëmendjen me mijëra herë për tek këto çështje –në mënyrë të qartë, të nënkuptuar e me aluzione–, dhe kjo nuk është e tepërt, por përtërin mirësinë, ashtu siç përtërihen nevojat esenciale të bukës, ilaçit, ajrit dhe dritës.

Dhe për shembull, siç është provuar në mënyrë vendimtare në Risale-in Nur, urtësia e përsëritjes në Kur’an:

]اِنَّ الْكَافِرِينَ[ ]فِى نَارِ جَهَنَّمَ ] [وَ اَلظَّالِمِينَ [ ]لَهُمْ عَذَابٌ اَلِيمٌ[

“Vërtet që për keqbërësit është një ndëshkim i dhimbshëm”[503], “Për ata që mohuan (All-llahun) për ta do të jetë zjarri i Xhehennemit.”[504]

dhe vërsete të tjera, kërcënimi e paralajmërimi si këto të cilët përsëriten me ashpërsi, egërsi e dhunshëm është se mosbesimi i njeriut është një tejkalim e një shkelje e tillë kundër të drejtave të universit e të shumicës së krijesave, dhe ai shkakton zemërimin e qiejve e të tokës dhe bën të inatosen elementet, saqë ato japin goditje me stuhi, shtrëngata e tufane mbi mohuesit e mbi keqbërësit. Dhe sipas deklarimit të qartë të vërseteve,

اِذَا اُلْقُوا فِيهَا سَمِعُوا لَهَا شَهِيقًا وَهِىَ تَفُورُ , تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ

 “Kur ata të flaken në të (Zjarr), ata do të dëgjojnë të marrë frymë (tmerrësisht) duke u djegur në flakë”, “Ai pothuaj shpërthen me vrull…”[505]

Xhehennemi zemërohet keq me ata mohues të padrejtë e të ligj, saqë arrin shkallën e shpërthimit me furi e tërbim. Kështu, në qoftë se Monarku i universit do ta përsëriste në urdhërat e Tij, me zemërim të madh e me ashpërsi, atë krim (mohimin) dhe ndëshkimin e tij me mijëra, miliona apo miliarda herë, akoma ajo nuk do të ishte aspak tepri dhe as mangësi në elokuencë. Duke parë atë krim të përgjithshëm dhe atë shkelje e agresion ndaj të drejtave të pakufishme, dhe sipas urtësisë së shfaqjes së rëndësisë së të drejtave dhe përkujdesjes Hyjnore dhe duke nxjerrë në pah shëmtinë e pafund në mosbesim dhe në ligësinë e atyre mohuesve, ajo nuk përsëritet për humbjen e njeriut dhe vogëlsinë e tij, por për madhësinë e mëkatit të mohuesit dhe madhësinë e krimit të tij të padrejtë.

Pastaj ne shikojmë se me qindra miliona njerëz që prej njëmijë vjetësh, i kanë lexuar çdo ditë ato vërsete të Kur’anit, jo me mërzi, por me dëshirë të madhe, me mall e nevojë. Vërtet, çdo ditë, gjithë kohën, për gjithkënd, një botë zhduket dhe dera e një bote të re hapet për ta. Në përsëritjen e  لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ “Nuk ka Zot tjetër përveç All-llahut”  me mallin e nevojës për të, me mijëra herë, me qëllim që të ndriçohet secila nga ato botëra kalimtare dhe të shkëlqejnë me dritën e besimit, ajo e bën atë fjali Njësie لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ sikur të ishte një llambë ndriçuese në qiellin e atyre botëve, ditëve dhe e atyre perdeve të ndryshueshme… Në të njëjtën mënyrë, sipas urtësisë së vlerësimit nëpërmjet leximit të Kur’anit, dënimet e atyre krimeve dhe kërcënimet e rrepta të Monarkut të Parapërjetësisë, të cilat dërrmojnë kokëfortësinë e tyre dhe përmes veprimit për të shpëtuar nga kryengritja e shpirtit, që të mos i zhysë në errësirrë ato perde të shumëfishta kalimtare dhe botët e përkohshme shtegtuese, që të mos i bëjnë të shëmtuara imazhet e tyre që reflektohen në pasqyrat e jetëve të tyre dhe që të mos kthejnë kundra tyre ato shikime shoqëruese miqësore të cilat mund të dëshmojnë në favor të tyre, e jo kundra, Kur’ani i përsërit ato në mënyrën më domethënëse. Madje edhe djajtë mposhten e ikin nga imagjinata që të jenë pa vend këto kërcënime kaq të fuqishme, të ashpra e të përsëritura të Kur’anit. Ai tregon se torturat e Xhehennemit janë thjesht drejtësi për mohuesit të cilët nuk u kushtojnë vëmendje atyre.

Dhe për shembull, duke përsëritur shumë herë tregimet e Musait a.s. të cilat përmbajnë shumë shembuj urtësie dhe dobi si Shkopi i Musait, dhe gjithashtu urtësia në përsëritjen e tregimeve të profetëve, paqja dhe bekimet e Zotit xh.sh. qofshin mbi ta, është që të demonstrojë se profetësitë e të gjithë profetëve të tyre janë një provë e profetësisë së Muhammedit a.s.m.. Në përputhje me urtësinë e pamohueshme të pikëpamjes së realitetit të profetësisë së këtij Personaliteti, dhe meqenëse jo gjithkush ka gjithmonë kohë apo aftësi për të lexuar gjithë Kur’anin, ashtu si shtyllat e rëndësishme të besimit, ai i përsërit ato tregime me qëllim që t’i bëjë të gjitha suret e gjata dhe ato me gjatësi mesatare, secilën si një Kur’an të vogël. T’i përsërisësh ato nuk është tepri, por në të vërtetë, ajo kërkohet nga elokuenca, dhe jep mësim se ngjarja e shfaqjes së Muhammedit a.s.m. është ngjarja më e madhe e njerëzimit dhe çështja më e rëndësishme e universit.

Është treguar në mënyrë vendimtare në Risale-i Nur e me prova e tregues të shumtë se përmes dhënies së pozitës më të lartë Personit të profetit Muhammed a.s.m. në Kur’an, dhe duke e bërë مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ

“Muhammedun resulull-llah,” Muhammedi është i dërguari i Tij- i cili përmban katër nga shtyllat e besimit të shoqëruara me  لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ “Nuk ka Zot tjetër përveç All-llahut,” se profetësia e Muhammedit a.s.m. është e vërteta më e madhe në univers, se Personi i Muhammedit a.s.m.  është më i nderuari i krijesave dhe personaliteti i tij universal kolektiv dhe rangu i tij i shenjtë i njohur si e vërteta Muhammedane është dielli më rrezatues i dy botëve, dhe vlera e tij për këtë pozitë të jashtëzakonshme është provuar gjithashtu. Njëra nga mijëra provat është kjo. Sipas parimit, اَلسَّبَبُ كَالْفَاعِلِ “Shkaku është si vepruesi” me barasvlerën e të gjitha veprave të mira të kryera nga i gjithë komuniteti i tij në të gjitha kohët duke hyrë në librin e tij të punëve të mira, drita që ai solli duke ndriçuar të gjitha të vërtetat e kozmosit; kënaqësia që ai u jep jo vetëm xhindeve, njerëzve, melekëve dhe gjallesave, por gjithashtu edhe universit, qiejve e tokës; dhe lutjet e bimëve të ofruara nga gjuha e prirjes dhe e gatishmërisë së gjendjeve të tyre, dhe lutjet e kafshëve të ofruara nëpërmjet gjuhës së nevojës së tyre të natyrshme; dhe komuniteti i drejtë i atij personaliteti duke i çuar atij salavate e duke bërë prej lutjeve të mëshirës me salat e selam, dhe përfitime shpirtërore të milionave –dhe së bashku me qëniet shpirtërore e madje miliardat– nga lutjet e pamohueshme janë pranuar, siç dëshmojmë aktualisht me sytë tonë;  dhe meqenëse secila nga shkronjat e Kur’anit –që i kalojnë të treqindmijët– fitojnë nga dhjetë, njëqind deri në njëmijë mirësi e fruta prej dritave të pafundme, duke hyrë në librin e veprave të tij vetëm me recitimin e Kur’anit nga i gjithë komuniteti i tij, Dituria e të Gjithëditurit të Vetëm i së Padukshmes parapriu dhe shikoi se realiteti Muhammedan i cili është një personalitet shpirtëror kolektiv, në të ardhmen  do të ishte si Pema Tuba e Parajsës. Ishte në përputhje me pozitën që Ai i dha atij një rëndësi të tillë të madhe në Kur’an, dhe në dekretet e Tij tregoi se arritja e ndërmjetësimit të tij –shefa’atit– do të jetë vetëm duke ndjekur e aderuar tek Sunneti i tij i nderuar që është çështja më e rëndësishme që lidhet me njeriun. Dhe nga koha në kohë ai mori në konsideratë personalitetin e tij njerëzor dhe gjendjen njerëzore në jetën e tij të hershme, e cila ishte si bërthama e Pemës madhështore të Tubasë.

Kështu, meqenëse të vërtetat e përsëritura në Kur’an janë të kësaj vlere, të gjitha natyrat e shëndosha do ta dëshmonin se, në përsëritjet në Kur’an, është një mrekulli shpirtërore e fuqishme dhe e gjërë; veçse në qoftë se një person është goditur nga një sëmundje e zemrës dhe nga një sëmundje e ndërgjegjjes për shkak të plagëve të materializmit dhe që përfshihet nën rregullin:

قَدْ يُنْكِرُ الْمَرْءُ ضَوْءَ الشَّمْسِ مِنْ رَمَدٍ , وَ يُنْكِرُ الْفَمُ طَعْمَ الْمَاءِ مِنْ سَقَمٍ

      Kur syri është sëmurë dritën s’e duron,

      As goja me plagë ujin s’e shijon.

 

*   *   *

 

 

 

Dy shtojca, të cilat formojnë një përfundim të kësaj çështjes së dhjetë

E para: Dymbëdhjetë vjet më parë unë dëgjova se një ateist i tmershëm e kryeneç kishte nxitur një komplot kundër Kur’anit nëpërmjet pasjes së tij të përkthyer. Ai tha: “Kur’ani duhet të përkthehet që të njihet se çfarë malli është.” Me fjalë të tjera, duke thënë, le të shohë gjithkush përsëritjet e tij të panevojshme dhe le të lexohet përkthimi në vend të tij, ai kurdisi një komplot të tmerrshëm. Megjithatë provat e pamohueshme të Risale-i Nurit provuan në mënyrë vendimtare se një përkthim i vërtetë i Kur’anit është i pamundur dhe gjuhët e tjera, përveçse gjuhës së pasur Arabe nuk mund t’i ruajnë veçoritë e Kur’anit dhe pikat e holla të elokuencës së tij. Përkthimet e rëndomta e të pjesshme të njeriut kurrë nuk mund të zënë vendin e fjalëve të mrekullueshme të Kur’anit, që çdo shkronjë e të cilit fiton nga dhjetë deri në njëmijë merita;  prandaj, leximi i përkthimit nuk mund të bëhet në vend të tij nëpër xhami. Duke u shpërndarë gjithandej Risale-i Nuri e asgjësoi atë komplot të tmershëm. Unë e mora me mend se ai ishte për shkak të përpjekjeve prej idioti e të çmenduri të hipokritëve për të shuar diellin e Kur’anit, për llogari të djallit, duke i fryrë atij si fëmijët idiotë, pasi morën mësim prej atij ateisti; unë u inspirova që ta shkruaj këtë “çështjen e dhjetë” ndërsa isha në një ngushticë të madhe dhe në situatën më të dëshpëruar. Por unë nuk e di realitetin e situatës meqë kam qenë i pamundur të takohem me të tjerët.

Shtojca e dytë: Pas lirimit tonë nga burgu i Denizlit, po rrija një ditë në katin e sipërm të hotelit të famshëm “Shehir.” Vallëzimi shumë i hollë, i hijshëm e joshës i gjetheve, i degëve, dhe i rrënjëve të shumë plepave në kopshtet e bukur përballë meje, secili në lëvizje të dalldisur e në ekstazë, si një rreth dervishësh, me prekjen e flladit, më lëndoi zemrën time të dëshpëruar e të zymtë për shkak të ndarjes nga vëllezërit e mi dhe që kisha mbetur i vetmuar. Papritmas, më erdhën ndërmend stinët e vjeshtës e të dimrit dhe një pakujdesi më mposhti. Kështu më erdhi aq keq për ato plepa të bukur e për ato krijesa të gjalla që përkundeshin me gaz e hare, saqë m’u mbushën sytë me lot. Me këtë kujtues të ndarjeve dhe të mosqënies nën perden e zbukuruar të universit, dëshpërimi i botës –i mbushur plot me vdekje e ndarje rëndoi mbi mua. Atëherë, papritmas, Drita të cilën e solli e Vërteta Muhammedane a.s.m. më erdhi në ndihmë dhe i transformoi atë dëshpërim e dhimbje të pafundme në gëzim. Vërtet që i jam përjetësisht mirënjohës Qënies së Muhammedit a.s.m. për ndihmën e ngushëllimin që prekën atë gjendje në atë kohë. Një shembull i vetëm i shkëlqimeve të pafund të asaj Drite ishte shpëtim për mua, për të gjithë besimtarët dhe për gjithkënd. Ajo ishte kështu:

Ai shikim i pavëmendshëm i shfaqi ato krijesa të bekuara e të bukura në atë periudhe kohe të ishin pa funksion e qëllim dhe lëvizjen e tyre të ishte jo nga gëzimi, por sikur ato dridheshin nga mosekzistenca dhe ndarja duke u shkallmuar për tek shuajtja. Ai shikim i shkujdesur më preku aq shumë ndjenjat e dëshirës për qëndrueshmëri të përhershme, për përmallimin ndaj gjërave të mira, për dashurinë e ekzistencës, për dhembshurinë ndaj llojit njerëzor dhe për dashurinë e jetës, saqë ai e transformoi dynjanë në një llojë Ferri shpirtëror dhe mendjen në një instrument torture. Atëherë, mu në atë pikë, Drita që Muhammedi a.s.m. kishte sjellë si dhuratë për njerëzimin, ngriti perden; ajo shfaqi në vend të shuajtjes, mosqënies, asgjësimit, mungesës së qëllimit, kotësisë, përkohshmërisë dhe ndarjes kuptime e shembuj urtësie sa numri i gjetheve të atyre plepave.

Risale-i Nuri ka provuar se rezultatet e detyrat mund të ndahen në tri lloje:

Lloji i parë është i orientuar e shikon tek Emrat e Krijuesit të Gjithëlavdishëm. Ashtu si një mjeshtër i aftë, i cili në qoftë se prodhon një makineri të çuditshme do të duartrokitej e vlerësohej nga të gjithë për shpikjen e tij dhe do të thonin për të Masha’All-llah, Barekall-llah, po ashtu ajo makineri me rolin e saj e përshëndet mjeshtrin e saj dhe e lavdëron atë nëpërmjet gjuhës së gjendjes së saj, e duke shfaqur në mënyrë perfekte rezultatet e synuara prej saj. Të gjitha qëniet e gjalla dhe të gjitha gjërat janë makineri të tilla si ajo;  ato duartrokasin Mjeshtrin e tyre përmes lavdërimeve të tyre.

Lloji i dytë i shembujve të urtësisë orientohet për tek shikimet e gjallesave dhe të qënieve të vetëdijshme. Secila nga qëniet bëhet një objekt i këndshëm studimi e libër njohurie. Ato i kanë kuptimet e tyre në sferën e ekzistencës në mendjet e qënieve të vetëdijshme, format e tyre i kanë në memoriet e tyre, tek tablotë në Botën e Shëmbëllesës dhe në regjistrat e Botës së Padukshme. Atëherë, ato lënë botën e dukshme e tërhiqen për te bota e padukshme. Domethënë ato lënë ekzistencën e dukshme dhe fitojnë shumë ekzistenca që i përkasin kuptimit të së padukshmes dhe njohurisë.

Po, meqenëse All-llahu xh.sh. ekziston dhe dituria e Tij përfshin e rrethon gjithçka, atëherë në pikëpamjen e realitetit, në botën e besimtarëve, sigurisht nuk ndodhen mosqënie, shuarje, asgjë, asgjësim dhe përkohshmëri. Ndërsa bota e jobesimtarëve është plotë mos-ekzistencë, ndarje, asgjësim e përkohshmëri. Thënia në gjuhën e gjithësecilit:  

 “Për ata të cilët Allahu ekziston, gjithçka ekziston, ndërsa për ata që Allahu nuk ekziston, për ta nuk ekziston asgjë,” e sqaron këtë fakt.

Përmbledhja: Besimi ashtu siç e shpëton njeriun nga asgjësimi i përhershëm në kohën e vdekjes, gjithashtu ai shpëton botën private të gjithësecilit nga errësira e asgjësimit dhe e asgjësë. Ndërsa mosbesimi, dhe sidomos në qoftë se ai është mosbesim absolut, me vdekjen e çon njeriun dhe botën e tij private në mosekzistencë, dhe e flak atë në Ferr – si errësirë. Ai i transformon kënaqësitë e jetës në dhimbje e helme të ashpra.

Le të kumbojnë veshët e atyre që preferojnë jetën e kësaj bote mbi atë të Ahiretit! Le të vijnë ata e të gjejnë një zgjidhje për këtë, ose le të hyjnë në besim e të shpëtojnë veten e tyre nga kjo humbje e tmerrshme!…

سُبْحَانَكَ لاَ عِلْمَ لَنَا اِلاَّ مَا عَلَّمْتَنَا اِنَّكَ اَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ

 “Lavdia të takon Ty! Ne nuk dimë asgjë më tepër nga ç’na ke mësuar Ti. vërtet që vetëm Ti je i Gjithëdituri, i Gjithurti”[506]

  Nga vëllai juaj që ka shumë nevojë për duatë tuaja dhe që ju do juve jashtë mase

Said Nursi

[298] Kur’an, 36;  38

[299] Kur’an, 78: 7

[300] Kur’an :17:88

[301] Kur’an, 2:23

[302] Kur’an, 21:46

[303] Kur’an, 2: 3

[304] Kur’an : 112: 1

[305] Kur’an: 2, 1-2

[306] Kur’an. 57: 1;  59: 1;  61: 1

[307] Kur’an : 17;  44

[308] Kur’an, 55:33-36

[309] Kur’an, 67:5

[310] Kur’an, 3 : 27

[311] Kur’an, 84 :1-5

[312] Kur’an ;  11 : 44

[313] Kur’an ;  36: 39

[314] Kur’an ; 36:38

[315] Kur’an;  15:94

[316] Kur’an;  15:94

[317] Kur’an, 3: 154

[318] Tenvini gjithashtu është Nuni.

[319] Hemzeja e shqiptuar dhe e pashqiptuar është njëzet e pesë; dhe ajo është tre shkallë më e lartë se sa motra e saj elifi sakineh, sepse zanoret janë tre.

[320] Stili këtu ka veshur rrobat e kuptimeve të kësaj sureje.

[321] Kur’an; 76:1

[322] Kur’an; 88:1

[323] Kur’an;  67:8

[324] Në këto shprehje aludohet për temat e atyre sureve.

[325] Kur’an;  49:12

[326] Kur’an; 30:50

[327] Kur’an; 50:1

[328] Kur’an; 50:6-11

[329] Kur’an; 36:1-3

[330] Kur’an; 36:78-79

[331] Kur’an; 2:74

[332] Kur’an;  2:23

[333] Kur’an;  11:13

[334] Kur’an; 2:24

[335] Et-Tur: 29-43

[336] Kur’an;  36:69

[337] Kur’an;  21:22

[338] Kur’an;  52:30

[339] Kur’an; 52:32

[340] Kur’an; 52:32

[341] Kur’an;  52:33

[342] Kur’an; 52:34

[343] Kur’an;  52:35

[344] Kur’an;  52:36

[345] Kur’an;  52:37

[346] Kur’an; 52:37

[347] Kur’an;  52:38

[348] Kur’an; 52:39

[349] Kur’an;  52:40

[350] Kur’an;  52:41

[351] Si ata që ndjekin fenë e Budës në Kinë dhe në Indi

[352] Kur’an;  52:42

[353] Kur’an;  52:43

[354] Kur’an;  27:22

[355] Kur’an;  20:5

[356] Kur’an;  21:30

[357] Kur’an;  36:38

[358] Kur’an;  2:5

[359] Kur’an;  47:19

[360] Kur’an;  51:1

[361] Kur’an;  77:1

[362] Kur’an;  8:24

[363] Kur’an;  76:36

[364] Kur’an;  76:30

[365] Kur’an;  36:34

[366] Kur’an;  99:1

[367] Kur’an;  41:11

[368] Kur’an;  7:172

[369] Kur’an;  75:22-23

[370] Kur’an;  30:22

[371] Kur’an;  30:17-27

[372] Kur’an;  12:46

[373] Kur’an: 36:38

[374] Kur’an;  36:80

[375] Kur’an;  40:36

[376] Kur’an;  10:92

[377] Kur’an;  2:49;  14:6

[378] Kur’an;  2:96

[379] Kur’an;  5:62

[380] Kur’an;  6:64

[381] Kur’an;  17:4

[382] Kur’an;  2:60

[383] Kur’an;  2:94-95

[384] Kur’an;  2:61

[385] Kur’an; 53: 1-4

[386] Kur’an;  30:1-2

[387] Këto ajete që japin njoftime për të padukshmen janë sqaruar në libra të shumtë të komentimit. Ato nuk janë shkruar këtu tani sepse qëllimi për ta botuar librin me shkronjat e vjetra (arabe) e shtyu autorin në gabimin e nxitimit, prandaj ato thesare të çmueshëm mbetën të mbyllura. Autori.

[388] Kur’an;  30:60

[389] Kur’an;  48:27-28

[390] Kur’an; 68:6

[391] Kur’an;  68:5

[392] Kur’an;  30:3-4

[393] Kur’an;  52:30

[394] Kur’an;  52:31

[395] Kur’an;  5:67

[396] Kur’an;  2:24

[397] Kur’an;  2:95

[398] Kur’an;  41:53

[399] Kur’an;  17:88

[400] Kur’an;  5:54

[401] Kur’an;  27:93

[402] Kur’an;  67:29

[403] Kur’an;  24:55

[404] Kur’an;  3:64.

[405] Kur’an;  17:88

[406] Kur’an;  2: 43

[407] Kur’an;  2: 275

 

[408] Kjo është një pjesë nga mbrojtja ime në gjykatë, e cila ishte shtojca e gjykatës së apelit dhe e cila e heshti gjykatën. Kjo ishte e përshtatshme si një shënim në fund të kësaj pjese. “Une i thashë gjykatës së Ministrisë së Drejtësisë: Sigurisht, nëse do të gjendej ndonjë drejtësi në faqen e tokës, ajo do ta mohonte e shfuqizonte një vendim të padrejtë, i cili dënon dikë që shpjegon një rregull më të shenjtë e më të drejtë Hyjnor që sundon në jetën shoqërore për treqind e pesëdhjetë milion njerëz në çdo shekull gjatë një mijë e treqind e pesëdhjetë viteve. Ky komentator në komentimin e tij është mbështetur në konfirmimin dhe konsensusin e treqind e pesëdhjetë mijë komentatorëve, dhe duke ndjekur besimet e të parëve tonë prej një mijë e treqind e pesëdhjetë vjetësh.” (Autori)

[409] Shkreptima e Njëzet e Katërt e Letrës së Tridhjetë e Një rreth mbulimit të grave ka provuar në mënyrë vendimtare se: “Veshja islame është e natyrshme për gratë, dhe heqja e asaj mbulese është në kundërshtim me natyrën e gruas.”

[410] Kur’an;  17:88

[411] Kur’an;  112:3-4

[412] Kur’an;  16:60

[413] Kur’an;  33:40

[414] Kur’an;  2:29

[415] Kur’an;  78:6-17

[416] Kur’an, 10:31-32

[417] Kur’an, 2:146

[418] Kur’an, 12:6

[419] Kur’an, 3:26

[420] Kur’an, 3:27

[421] Kur’an, 23:12-14

[422] Kur’an, 7:54

[423] Kur’an, 2:31-32

[424] Kur’an, 16: 66

[425] Kur’an, 16: 69

[426] Kur’an, 2:255

[427] Kur’an, 14:32-34

[428] Kur’an, 86: 24-32

[429] Kur’an, 24: 43-45

[430] Kur’an, 36:77

[431] Kur’an, 36:80

[432] Kur’an, 36:78

[433] Kur’an, 36:83

[434] Kur’ani, 36:83

[435] Kur’an, 84:1

[436] Kur’an, 82: 1

[437] Kur’an, 81: 1

[438] Kur’an, 81:10

[439] Kur’an, 58:1

[440] Kur’an, 17:1

[441] Kur’an, 35:1

[442] Kur’an, 17:42-44

[443] Kur’an, 53: 4

[444] Kur’an, 11:44

[445] Kur’an, 41:11

[446] Kur’an, 36:82

[447] Kur’an, 2:34

[448] Kur’an, 50: 6-11

[449] Kur’an, 62:1

[450] Kur’an, 57:1

[451] Kur’an, 17; 44

[452] Kur’an, 16:66

[453] Kur’an, 8:24

[454] Kur’an, 6:95

[455] Kur’an, 39:67

[456] Kur’an, 7:54

[457] Kur’an, 101:1-2

[458] Kur’an, 56:1

[459] Kur’an, 52:1-2

[460] Kur’an, 7:185

[461] Kur’an, 50: 6

[462] Kur’an, 21:30

[463] Kur’an, 24:35

[464] Kur’an, 6:32

[465] Kur’an, 82:1

[466] Kur’an, 81:1

[467] Kur’an, 84:1

[468] Kur’an, 39: 68

[469] Kur’an, 57:4

[470] Kur’an, 27: 93

[471] Kur’an, 39:67

[472] Kur’an, 21:104

[473] Kur’an, 3:5

[474] Kur’an, 3:6

[475] Kur’an, 11:56

[476] Kur’an, 29:60

[477] Kur’an, 6:1

[478] Kur’an, 37:96

[479] Kur’an, 30: 19

[480] Kur’an, 16:68

[481] Kur’an, 7:54

[482] Kur’an, 67:19

[483] Kur’an, 2:255

[484] Kur’an, 57:4

[485] Kur’an, 57:3

[486] Kur’an, 50:16

[487] Kur’an, 70: 4

[488]

[489] Kur’an, 17:88

[490] Kur’an, 2:32

[491] Kur’an, 2:286

[492] Kur’an, 20:25-28

[493] Kur’an, 3:8

[494] Kur’an, 10:10

[495] Kur’an, 15: 94

[496]Ashtu si Çështja e Dhjetë e frutit të burgut të Denizlit, ajo është një lule e vogël e shndritshme e Emirdagut dhe e këtij muaji të Ramazanit të Bekuar. Duke shpjeguar një shembull urtësie për përsëritjen në Kur’an, ajo i largon iluzionet helmuese  të njerëzve të çudhëzimit.(Autori)

[497] Kur’an 55:13

[498] Kur’an, 77:15

[499] Kur’an, 35:13

[500] Kur’an, 35:38

[501] Kur’an, 12:76

[502] Kur’an, 5:85

[503] Kur’an, 14:22

[504] Kur’an, 35:36

[505] Kur’an, 67:7-8

[506] Kur’an, 2:32

***