[Kjo Fjalë përbëhet nga “Pesë degë”, studioje me kujdes Degën e Katërt dhe kapu fort e ngjitu pas Degës së Pestë, atëherë këputi frutat e saj.]
بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
اَللّهُ لاَ اِلهَ اِلاَّ هُوَ لَهُ اْلاَسْمَاءُ الْحُسْنَى
Me Emrin e All-llahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti.
“Zoti, nuk ka zot tjetër përveç Atij; Atij i takojnë Emrat më të Bukur dhe më të lartë.”[285]
Ne do të tregojmë “Pesë Degët” e njërës prej shumë të vërtetave nga pema ndriçuese e këtij vërseti të lavdishëm.
DEGA E PARË
Një mbret ka tituj të ndryshëm në sferat e sundimit e të qeverisjes së tij, ka cilësi të ndryshme midis klasave të Tij dhe ka Emra e shenja të ndryshme në nivelet e sundimit të tij… për shembull: Ai ka Emrin Gjykatësi i Drejtë në sistemin e drejtësisë, Mbret në administratën shtetërore, Komandant i përgjithshëm në ushtri, dhe Kalif në sferat ligjore të Sheriatit… Në qoftë se duke bërë një analogji me këto, i njeh Emrat dhe titujt e tjerë të Tij, ti do të kuptoje se një mbret i vetëm mund të ketë një mijë emra e tituj në sferat e sundimit të Tij dhe në nivelet e Qeverisë së tij. Është sikur, nëpërmjet personalitetit të Tij kolegjial dhe të telefonit, sundimtari është i pranishëm në çdo sferë të qeverisë së tij, është në dijeni të gjithçkaje që ndodh në të dhe nëpërmjet ligjeve të tij, rregullave e përfaqësimeve, ai shikon e shikohet; dhe prapa perdes në çdo shkallë ai rregullon e shikon, qeveris e vëzhgon nëpërmjet urdhrit të tij, njohjes dhe fuqisë.
Dhe është ekzaktësisht e njëjta gjë për Krijuesin, Mbështetësin e të gjitha botëve, i Cili është Sunduesi i parapërjetësisë dhe i paspërjetësisë; në shkallët e Hyjnisë së Tij Ai ka Atribute, Emra e tituj të cilat janë të gjitha të ndryshme, por që shikojnë njëra-tjetrën; në sferat e Hynisë së Tij Ai ka shenja e Emra të ndryshëm, të cilët janë njëri brenda tjetrit; në veprat e Tij madhështore Ai ka përfaqësues e Emërtime të ndryshme, të cilët i ngjasojnë njëri-tjetrit; në dispozitat e fuqisë së Tij, Ai ka tituj të cilët janë të gjithë të ndryshëm, por që aludojnë për njëri-tjetrin; në manifestimet e Atributeve të Tij Ai ka shfaqje të shenjta të cilat janë të gjitha të ndryshme por që tregojnë njëra-tjetrën; në shfaqjet e akteve të Tij Ai ka vendime e dispozita të urta të cilat janë prej llojeve të shumta por që plotësojnë njëra-tjerën; në artin e Tij shumëngjyrësh dhe në shumëllojshmërinë e krijesave Ai ka aspekte madhështore të Hyjnisë të cilat janë të gjitha të ndryshme por që shikojnë njëra-tjetrën. Dhe së bashku me këtë, në çdo botë dhe në çdo lloj të qënieve shfaqet titulli i njërit prej Emrave të bukur. Në çdo sferë një emër është dominant, kryesori, dhe emrat e tjerë janë të varur tek Ai, madje ato janë të përfshirë brenda tij. Për më tepër, në çdo nivel të krijesave, shumë a pak, e madhe apo e vogël, e veçantë apo e përgjithshme, Ai ka një shfaqje nëpërmjet një manifestimi të veçantë, një Hyjnie të veçantë dhe një Emri të veçantë. Domethënë, megjithëse Emri në çështje është i përgjithshëm dhe përfshin gjithçka, veçse ama Ai është kthyer drejt një gjëje me një qëllim dhe një rëndësi, sikur të ishte i posaçëm vetëm për atë gjë.
Dhe përveç kësaj, Krijuesi i Gjithëlavdishëm është afër çdo gjëje, megjithëse ndodhen larg afërsisht shtatëdhjetë mijë perde të ndritshme që e fshehin Atë. Ti mund të krahasosh se sa shumë perde ndodhen nga shkallët e Emrit “Krijues”, duke filluar nga shfaqja e Emrit “Krijuesi i yt” ajo shkallë e pjesshme që lidhet me krijueshmërinë e Emrit të Krijuesit dhe duke përfunduar tek shkalla më e madhe e “Krijuesit të të gjitha botëve”, tek ai titull më i lartë.
Kjo do të thotë se ti mund të arrish limitet e shfaqjeve të Emrit “Krijues” dhe të futesh tek ato nëpërmjet perdes së krijueshmërisë, me kusht që ta lësh universin prapa teje, dhe atëherë ti afrohesh tek sfera e Atributeve. Meqenëse perdet kanë dritare të cilat shikojnë tek njëra-tjetra, Emrat shfaqen njëri brenda tjetrit, aktet shikojnë tek njëri-tjetri, shëmbëlltyrat futen njëra brenda tjetrës, titujt aludojnë për njëri-tjetrin, shfaqjet i ngjasojnë njëra-tjetrës, rregullimet e ndihmojnë dhe plotësojnë njëra-tjetrën dhe disa plane të Hyjnisë i japin ndihmesë njëra-tjetrës, sigurisht kjo bën të domosdoshme për atë që e njohu All-llahun xh. sh. nëpërmjet njërit prej Emrave të Tij, titujve, ose shkallëve të Hyjnisë, e kështu me radhë që të mos mohojë Emrat e tjerë, titujt dhe aktet, por sigurisht duhet të kuptojë se Ai -Emri- është Ai -Krijuesi-, dhe të mos dëmtohet në qoftë se mbetet i fshehur nga shfaqjet e Emrave të tjerë dhe që nuk kaloi nga shfaqja e një Emri për tek tjetri.
Për shembull, në qoftë se ai shikon veprat e Emrit “Krijues i Gjithë-fuqishëm” dhe nuk shikon veprat e Emrit “I Gjithëdituri”, ai person mund të bie në çudhëzimin e natyrës. Prandaj ai gjithmonë duhet të kalojë me shikimin e tij përreth tij dhe të lexojë se All-llahu është هُوَ هُوَ اللّهُ“Ai”, “Ai”! dhe Ai është Zoti!, dhe të shikojë shfaqjen e Tij në çdo gjë. Dhe veshi i tij të dëgjojë nga çdo gjë shprehjen: قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ “Thuaj, All-llahu është Një” dhe t’i vërë veshin kësaj. Dhe gjuha e tij duhet të recitojë gjithmonë: لاَ اِلهَ اِلاَّ هُو بَرَابَرْ مِيزَنَدْ عَالَمْ “Nuk ka zot tjetër, përveç Atij”, dhe ta shpallë atë.
Kur’ani i qartë, me dekretin اَللّهُ لاَ اِلهَ اِلاَّ هُوَ لَهُ اْلاَسْمَاءُ الْحُسْنَى “Nuk ka zot tjetër, përveç Atij,! Atij i takojnë Emrat më të Bukur” tregon këto të vërteta që ne i kemi përmendur.
Në qoftë se dëshiron t’i shikosh ato të vërteta të larta nga afër, shko e pyet një det të ashpër që buçet nga dallgët, dhe një tokë të lëkundur nga tërmetet duke u thënë atyre: “Çfarë thoni ju të dyja? Ti do të dëgjosh se ato të dyja janë duke thënë: “Ja Xhelil! Ja Xhelil! Ja Aziz! Ja Xhebbar!” O i Gjithëlavdishëm! O i Gjithëlavdishëm! O i Gjithëfuqishëm! O Detyrues!
Pastaj, shiko tek kafshët e vogëla dhe tek të vegjëlit e tyre që po ngrihen e zhvillohen me mirësi e mëshirë në det dhe në tokë dhe pyeti: Çfarë jeni duke thënë? Sigurisht ato do të thonë: “Ja Xhemilu! Ja Xhemilu! Ja Rahimu! Ja Rahimu!” O Hirplotë! O Hirplotë! O Mëshirëplotë! O Mëshirëplotë![286]
Pastaj dëgjoji qiejt se si thërrasin: “Ja Xhelilu Dhul Xhemali!” O I Gjithëlavdishmi i Bukurisë! Pastaj jepia dëgjimin tënd tokës e cila thotë: “Ja Xhemilu Dhul Xhelali!” O Hirploti i Gjithëlavdisë! Pastaj dëgjoji me vëmendje kafshët; ato janë duke thënë: “Ja Rahmanu, Ja Rezzak! O i Gjithëmëshirshëm, o Furnizues!” dhe pyete pranverën, që ti të dëgjosh shumë Emra si: “Ja Hannanu! Ja Rahmanu! Ja Rahimu! Ja Kerimu! Ja Letifu! Ja Atufu! Ja Musavviru! Ja Munevviru! Ja Muhsinu! Ja Muzejjinu! O i Dhembshur, O i Gjithëmëshirshëm, O Mëshirëplotë! O Gjithëbujar, O Zemërbutë, O Zemërdhembshur, O Dhënësi i Formave, O Dritëdhënës, O Mirëbërës, O Zbukurues!
Pyete një njeri i cili është vërtetë njeri, shiko se si ai i reciton Emrat e bukur të All-llahut dhe si ato janë të shkruara në Ballin e Tij. Në qoftë se do t’i shikoje me vëmendje, edhe ti gjithashtu mund t’i lexosh ato. Është sikur Universi të ishte një orkestër e madhe duke kënduar e përkujtuar Emrat e Bukur Hyjnorë. Duke kombinuar këngën më të vogël me refrenet më të fuqishme ajo prodhon një harmoni sublime e shumë të hollë. Ju mund të bëni analogji të tjera në të njëjtën mënyrë.
Sigurisht, njeriu është vendi, mishërimi i shfaqjes së të gjitha Emrave Hyjnorë, por Emrat duke qenë të ndryshëm, kanë shkaktuar shumëllojshmëritë në univers dhe ndryshimet në adhurimin e engjëjve; gjithashtu kanë shkaktuar shumëllojshmëri deri në një farë shkalle edhe midis njerëzve; madje ligjet e ndryshme të profetëve, rrugët e ndryshme të Evlijave dhe tarikatet e ndryshme të dijetarëve të pastër kanë buruar nga ky mister. Për shembull, së bashku me Emrat e tjerë, Emri El Kadiru!, I Gjithëfuqishmi, ishte mbizotërues tek Isai a.s. (Jezusi); tek ata të cilët ndjekin rrugën e dashurisë së vërtetë, mbisundon Emri “El Vedud” I Dashuri; ndërsa tek ata që ndjekin rrugën e shqyrtimit dhe të reflektimit dominon Emri “El Hakim”, I Gjithurti.
Kështu, në qoftë se dikush është edhe mësues, edhe oficer, edhe sekretar gjyqi, edhe inspektor në administratën shtetërore, në secilën zyrë ai ka lidhje, detyra, obligime, paga, përgjegjësi, ngritje në përgjegjësi, si dhe armiq e rivalë të cilët janë shkaku i dështimeve të tij. Ai shfaqet para mbretit dhe shikon mbretin me shumë tituj të ndryshëm. Kërkon ndihmë prej tij me gjuhë të shumta. Ai u drejtohet shumë titujve të Sundimtarit dhe kërkon ndihmën e tij në shumë forma me qëllim që të shpëtojë nga sherri i armiqve të tij.
Në të njëjtën mënyrë, njeriu, i cili është privilegjuar me shfaqjen e Emrave të shumtë Hyjnorë dhe që është ngarkuar me detyra të shumta dhe që është i sprovuar me armiq të shumtë, ai përmend për mbrojtje shumë nga Emrat e Bukur të All-llahut në lutjet e tij, në duatë e tij. Ashtu si Muhammedi Arab a.s.m., i cili është shkaku i krenarisë së njerëzimit dhe me të vërtetë ishte njeriu më i plotë, lutej dhe kërkonte mbrojtje nga zjarri me njëmijë e një Emra në Duanë e tij të titulluar, Xheushen el Kebir. Dhe kështu, për shkak të këtij misteri, sureja, En-Nas:
قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ,مَلِكِ النَّاسِ , اِلٰهِ النَّاسِ, مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ ,
“Thuaj: ‘I mbështetem Zotit të njerëzve, Mbisunduesit të njerëzve, të Adhuruarit të njerëzve, që të më ruajë nga e keqja e vesvesit, e pëshpëritjes së djallit.”[287]
urdhëron që ne t’i kërkojmë mbrojtje All-llahut nëpërmjet tre titujve dhe tek: بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ Bismil-Lahir-Rrahmanirr-Rrahim, “Me Emrin e All-llahut, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti”, tregon kërkimin e ndihmës nëpërmjet tre Emrave.
DEGA E DYTË
Kjo shpjegon dy mistere, të cilët përmbajnë çelësat e shumë mistereve të tjerë.
Misteri i parë: “Përse evlijatë -shenjtorët- ndryshojnë shumë në vizionet e tyre dhe në ndriçimet e zbulimet, ndonëse ata kanë unanimitet mbi parimet e besimit? Përse zbulimet e tyre të cilat janë në shkallën e të dëshmuarit e kundërshtojnë ndonjëherë realitetin dhe janë kundra të vërtetës?
Dhe përse e shikojnë dhe e shpjegojnë mendimtarët dhe dijetarët realitetin të jetë në një mënyrë që kundërshtojnë njëri-tjetrin në idetë e tyre, pavarësisht se është provuar nëpërmjet provave vendimtare tek secili prej tyre? Përse një e vërtetë merr ngjyra të shumta?”
Misteri i dytë: “Përse profetët e mëparshëm i lanë disa nga shtyllat e besimit, si ringjalljen trupore, deri diku në formë të shkurtuar dhe nuk i shpjeguan ato ashtu si Kur’ani, pasi një grup nga komunitetet e tyre, në të ardhmen, shkuan aq larg sa t’i mohonin disa prej atyre shtyllave të përmbledhura?
Gjithashtu, përse disa nga evlijatë Arifinë -shenjtorët e vërtetë- përparuan vetëm në vërtetimin e Njësisë Hyjnore, saqë ata madje përparuan aq shumë sa arritën tek shkalla e ‘sigurisë absolute’, në Unitetin Hyjnor, mirëpo disa prej shtyllave të besimit shfaqen shumë pak dhe në formë të përmbledhur në rrugët dhe në tarikatet e tyre? Dhe si rrjedhojë, ata që i ndoqën në të ardhmen nuk u dhanë rëndësinë e duhur shtyllave të besimit, dhe madje disa ranë në çudhëzim e gabim? Meqenëse plotësimi i vërtetë gjendet nëpërmjet zbulimit të të gjitha shtyllave të besimit, përse atëherë disa nga njerëzit e së vërtetës përparuan shumë në disa prej tyre, ndërsa mbetën shumë prapa tek disa të tjera; duke ditur se i Dërguari i Zotit; i cili u privilegjua me shfaqjen e shkallëve më të mëdha të të gjithë Emrave të Bukur Hyjnorë dhe ishte udhëheqësi i të gjithë profetëve, po kështu Kur’ani i gjithurtë, i cili është udhëheqësi i të gjitha shkrimeve të shenjta, i përshkruajnë me detaje të gjitha shtyllat e besimit, në mënyrën më të qartë, më serioze dhe më të paramenduar e të qëllimshme?”
Në realitet, plotësimi më i vërtetë e i plotë është kështu. Po, urtësia e këtyre mistereve është si më poshtë: Sigurisht njeriu është vendi i shfaqjes së të gjithë Emrave dhe ka aftësi për t’i arritur të gjitha plotësimet, por meqenëse fuqia e tij është e pjesshme, aftësitë e tij janë të ndryshme dhe dëshirat e tij janë të ndryshme, ai e kërkon realitetin nëpërmjet mijëra perdeve dhe pengesave. Dhe kështu, në realitetin dhe në zbulimin e së vërtetës, pengesat ndërhyjnë. Disa njerëz nuk mund t’i kalojnë pengesat e t’i lënë mënjanë. Aftësitë e tyre janë të gjitha të ndryshme. Aftësitë e disave nuk mund ta mbështesin zbulimin e disave prej të vërtetave të shtyllave të besimit. Për më tepër, ngjyrat e shfaqjeve të Emrave ndryshojnë sipas vendit ku ato shfaqen; ato bëhen të gjitha të ndryshme. Disa njerëz të cilët nderohen me shfaqjen e njërit nga Emrat, nuk mund të jenë mjet për manifestimin e plotë të Atij Emri. Gjithashtu shfaqja e Emrave merr forma të ndryshme në lidhje me përbotshmërinë, veçantinë, hijen ose origjinalitetin. Disa aftësi nuk mund ta kapërcejnë veçantinë dhe nuk mund të dalin nga hija. Dhe sipas disa aftësive, ndonjëherë një Emër është mbisundues dhe e zbaton gjykimin e tij dhe sundon në atë aftësi. Dhe kështu, tani ne do të tregojmë disa tregues për këtë mister të thellë dhe për këtë urtësi të shtrirë me një krahasim enigmatik, gjithëpërfshirës, të vërtetë, por deri diku të ndërlikuar.
Për shembull, le të supozojmë një Lule të zbukuruar, një Pikël të gjallë të dashuruar pas Hënës dhe një Atom të tejndritshëm, të tejdukshëm, i cili shikon tek Dielli, ku secila nga këto të kishte vetëdije, të kishte ndonjë plotësim dhe secila të kishte një përmallim për atë plotësim.
Së bashku me tregimin e shumë të vërtetave, këto tre gjëra gjithashtu aludojnë për një udhëtim shpirtëror të shpirtit, të mendjes dhe të zemrës. Dhe ato gjithashtu u korrespondojnë të tre niveleve të atyre që hetojnë realitetin. [288]
I pari tregon ata që ndjekin rrugën e reflektimit; ata që ndjekin rrugën e shenjtërisë; dhe ata që ndjekin rrugën e profetësisë, pra këto gjëra aludojnë për këta.
I dyti u korrespondon atyre të cilët i afrohen realitetit duke u përpjekur për plotësim nëpërmjet sistemeve trupore, -domethënë nëpërmjet shqisave-, atyre që i afrohen realitetit duke vënë në punë mendjen dhe duke pastruar nefsin, dhe atyre që i afrohen atij nëpërmjet besimit, nënshtrimit dhe pastrimit të zemrës.
I treti është krahasimi i atyre që nuk e braktisin egoizmin, që janë zhytur në veprat dhe që i afrohen realitetit vetëm nëpërmjet deduksionit dhe arsyetimit; është për ata të cilët e kërkojnë realitetin nëpërmjet njohjes, shkencës, arsyes dhe të mësuarit, edhe për ata të cilët i afrohen realitetit shpejt nëpërmjet besimit, Kur’anit, varfërisë dhe adhurimit. Këto krahasime tregojnë urtësinë në ndryshimet midis tre grupeve, aftësitë e të cilëve janë të ndryshme gjithashtu.
Kështu, nën titujt e ‘lules’, ‘piklës’ dhe ‘atomit’, ne do të tregojmë, nëpërmjet një krahasimi, misterin dhe urtësinë e madhe në përparimin e tre grupeve.
Për shembull, nëpërmjet lejes së Krijuesit të tij dhe me urdhrin e Tij, dielli ka tre lloje shfaqjeje, reflektimi dhe rrezatimi:
Njëri është reflektimi i tij mbi lulet, tjetri është reflektimi i tij mbi Hënën dhe planetët, dhe tjetri është refkletimi i tij mbi objektet e shndëritshme si qelqi dhe uji.
I pari është në tre mënyra: Njëra është një shfaqje universale dhe një reflektim i përgjithshëm, ai është rrezatimi i tij mbi të gjitha lulet përnjëherësh. E dyta është një shfaqje e veçantë, ai është reflektimi i veçantë sipas çdo lloji. E treta është një shfaqje e pjesshme; ai është rrezatimi i tij sipas individualitetit të çdo luleje.
Ky krahasimi ynë është në përputhje me një pohim i cili është ky: ngjyrat e zbukuruara të luleve burojnë nga reflektimet e ndryshme të shtatë ngjyrave të dritës së diellit, dhe sipas këtij pohimi, edhe lulet gjithashtu janë llojet e pasqyrave të Diellit.
E dyta: Është drita dhe rrezatimi, të cilat, me lejen e Krijuesit të Gjithurtë, Dielli ua jep Hënës dhe planetëve. Pas kësaj drite dhe rrezëllimi universal dhe të shtrirë, Hëna, drita e të cilës është si një hije e dritës së Diellit, përfiton nga Dielli në një mënyrë universale. Pastaj është rrezatimi i Hënës dhe shkëlqimi në një mënyrë të veçantë mbi botët, ajrin dhe tokën e shndëritshme dhe në një formë të veçantë mbi grimcat e tejndritshme të tokës dhe mbi molekulat e ajrit.
E treta: Duke i bërë ajrin dhe sipërfaqen e deteve pasqyra, nëpërmjet urdhrit Hyjnor arrihet një reflektim i diellit i cili është i pastër, universal dhe pa hije. Kështu, dielli i jep secilës prej fluskave mbi det, pikëlave të ujit, molekulave të ajrit dhe flokëve të borës, një reflektim të veçantë dhe një imazh të vockël të tij.
Kështu, tek faqja e çdo luleje, te Hëna dhe tek të gjitha pikëlat dhe atomet, Dielli ka një rrezëllimë duke i favorizuar ato në tre format e lartëpërmendura. Dhe këto, me radhë, janë secila në dy mënyra.
Mënyra e parë është direkte dhe pa pengesë apo perde. Kjo mënyrë përfaqëson rrugën e profetësisë.
Mënyra e dytë: Në këtë ndërhyjnë pengesat. Aftësitë e pasqyrave dhe vendet e shfaqjes u japin një ngjyrë shfaqjeve të diellit. Kjo mënyrë përfaqëson rrugën e shenjtërisë.
Kështu, në mënyrën e Parë, ‘Lulja’, ‘Pikëla’ dhe ‘Atomi’, secili mund të thotë: “Unë jam një pasqyrë për Diellin e të gjitha botëve.” Por në mënyrën e dytë secila prej tyre nuk mund të thotë ashtu. Por thotë: “Unë jam pasqyra e diellit tim, ose “pasqyra e diellit i cili shfaqet në specien time,” sepse ajo është mënyra në të cilën ato e njohin diellin. Ato nuk mund ta shohin diellin i cili shikon tërësinë e botës. Ndërsa dielli i atij individi, specieje ose lloji, shfaqet për të brenda limiteve kufizuese. Dhe ajo nuk mund t’ia atribuojë e t’ia ngjisë atij dielli të kufizuar veprat e pakufizuara dhe të paana të Diellit absolut.
Sepse ajo nuk mund t’ia atribuojë diellit brenda atyre caqeve të ngushta dhe atyre limiteve kufizuese, me ndonjë dëshmi të zemrës, veprat e tij madhështore si furnizimin e të gjithë faqes së tokës me dritë e nxehtësi, duke lëvizur e gjallëruar jetët e të gjitha bimëve dhe kafshëve, dhe duke i bërë planetët të rrotullohen rreth tij.
Madje, edhe në qoftë se ato tre gjëra -të cilat ne i supozuam të kishin vetëdije- do t’ia atribuonin ato vepra të çuditshme diellit të cilin ato e shikojnë nën kufizime, ato do të mund ta bënin këtë vetëm me mendje, nëpërmjet besimit dhe nëpërmjet një nënshtrimi të plotë -duke iu nënshtruar faktit- se ajo gjë e kufizuar është pikërisht absolutja… Ndërsa këto gjykime të ‘Lules’, të ‘Piklës’ dhe të ‘Atomit’- të cilat ne i supozuam të kishin arsye ashtu si një qënie njerëzore- të atribuarit e këtyre gjykimeve- domethënë, ato vepra madhështore të Diellit-, diejve të tyre, bëhet nëpërmjet arsyes dhe jo nëpërmjet dëshmimit. Në të vërtetë, ndonjëherë gjykimet e tyre lidhur me besimin mund të përplasen me dëshmimet e tyre lidhur me Kozmosin. Ato vetëm mund t’i besojnë me vështirësi të madhe.
Tani, të tre nga ne duhet të hyjmë në këtë krahasim, i cili është i ngushtë për realitetin, dhe në disa nga qoshet e të cilit shihen anëtarët e realitetit dhe i cili është përzier me realitetin. Të tre nga ne do ta supozojmë veten tonë të jemi ‘Lulja’, ‘Pikëla’ dhe ‘Atomi’, sepse vetëdija që ne e supozuam të jetë tek ato, nuk është e mjaftueshme. Ne gjithashtu duhet t’ua bashkangjisim atyre arsyet tona. Domethënë, ashtu siç marrin ato rrezëllime nga dielli i tyre lëndor, po ashtu edhe ne do të marrim rrezëllim nga dielli ynë jolëndor dhe duhet ta kuptojmë atë.
Dhe kështu, o miku im, që nuk e ke harruar dynjanë, që je preoku-puar me materien dhe që nefsi yt është i dendur. Bëhu ti ‘Lulja’. “Lulja” merr një ngjyrë që përhapet nga Drita e Diellit, ajo e përzien imazhin e diellit brenda asaj ngjyre dhe e vesh vetveten me një formë të zbukuruar, sepse aftësia jote i ngjason asaj.
Atëherë ky filozof i cili ka studiuar shkencat moderne dhe që është i zhytur në shkaqe, le të jetë si Saidi i Vjetër, “Atomi” i cili është dashuruar pas Hënës, sepse Hëna i jep atij hijen e dritës që ai e ka marrë nga dielli dhe i jep një dritë bebes së syrit të tij. Dhe “Atomi” gjithashtu, shkëlqen me atë dritë, por me të ai mund të shohë veçse Hënën, ai nuk mund ta shohë diellin, por ai mund ta shohë diellin veçse me besim.
Atëherë ky njeri i varfër që di se çdo gjë vjen direkt nga All-llahu i Gjithëfuqishëm dhe që i konsideron shkaqet si një perde, le të jetë ai “Pikëla” edhe ai është një “Pikël” i varfër në vetvete. Ai nuk ka asgjë tek e cila të mbështetet apo të varet, ashtu si “Lulja”, dhe nuk ka asnjë ngjyrë që të mund të shikohet nëpërmjet tij. Dhe ai nuk njeh gjëra të tjera me qëllim që të kthehet drejt tyre. Ai ka një pastërti të papërzier nëpërmjet së cilës ai e mban direkt imazhin e diellit në beben e syrit të tij. Tani, meqenëse ne kemi marrë vendin e këtyre tre gjërave, ne duhet të marrim në konsideratë vetet tona dhe të shikojmë se çfarë kemi ne? Dhe çfarë duhet të bëjmë?
Kështu, ne shikojmë se nëpërmjet mirësisë së Tij, Një i Vetëm Gjithëbujar po na zbukuron ne, po na ndriçon dhe po na ushqen. Dhe sa për njeriun, ai e do deri në shkallën e adhurimit mirëbërësin e tij. Dhe ai dëshiron të jetë afër Atij i Cili është i denjë për t’u adhuruar e për t’u dashur dhe dëshiron ta shohë Atë. Atëherë, në përputhje me kapacitetet dhe aftësitë tona, secili nga ne do të udhëtojë nëpërmjet tërheqjes së asaj dashurie.
O ti që i ngjason “Lules”, ti je duke kaluar në rrugën tënde, por shko si një ‘lule’. Dhe ja! Shiko, ti ke shkuar. Ti ke përparuar e avancuar derisa ke arritur në një shkallë universale, sikur ti je bërë si të gjitha lulet. Por ‘Lulja’ është një pasqyrë e dendur. Ajo shkrin e përthyen shtatë ngjyrat e dritës; ajo fsheh reflektimin e diellit. Ti nuk do të jesh i suksesshëm në shikimin e fytyrës së diellit të cilën ti e do, sepse ngjyrat dhe veçoritë të cilat janë të kufizuara, e shpërndajnë dritën e diellit, vendosin një perde sipër saj dhe ia zënë pamjen. Në këtë situatë, ti nuk mund të shpëtosh nga ndarja, e cila shkaktohet nga hyrja e pengesave në mes.
Megjithatë ti mund të shpëtosh me një kusht të vetëm: Të ngresh kokën tënde e cila është zhytur në dashurinë e nefsit tënd, të tërheqësh shikimin tënd i cili vlerëson e gjen kënaqësi tek meritat e vetë nefsit dhe ta flakësh atë tek fytyra e diellit në qiell. Pastaj ktheje fytyrën tënde lartë për tek Dielli, e cila po shikon vetëm poshtë në tokë për të fituar mjetet e jetesës, sepse ti je pasqyra e tij. Detyra jote është të veprosh si një pasqyrë për të. Nëse ti e di apo nuk e di, ushqimi yt do të vijë nga toka, që është dera e thesarit të mëshirës.
Po, ashtu siç është lulja një pasqyrë e vockël e Diellit, po ashtu edhe ky Diell madhështor është një pasqyrë si një dritë në pikën e qiellit që reflekton një shkreptimë të shfaqur nga Emri Hyjnor En-Nur, Drita e Diellit të Parapërjetësisë.
O zemra e Njeriut! Kupto nga kjo se sa madhështor është Dielli për të cilin ti je pasqyra e Tij!
Pasi ta përmbushësh këtë kusht, ti do të gjesh plotësimin tënd. Por ti nuk mund ta shohësh diellin në natyrën e tij të vërtetë, madje ti nuk mund ta kuptosh atë të vërtetë lakuriq, sepse ngjyrat e cilësive të tua i japin asaj një ngjyrë, teleskopi yt i errët e i dendur i bashkangjit asaj një formë dhe aftësia jote e kufizuar e ngushton atë dhe e vë nën kufizime.
Dhe tani, o filozof i urtë që ke hyrë në Atom! Ti ke përparuar aq shumë, sa që ke arritur Hënën me teleskopin e mendimit tënd që është sa Atomi dhe nëpërmjet shkallëve të filozofisë, ti ke hyrë në Hënë. Shiko! Hëna në vetvete është e dendur dhe e errët; ajo nuk ka as dritë, as jetë. E gjithë përpjekja jote ka qenë më kot, dhe njohja jote është provuar të jetë e padobishme. Ti mund të shpëtosh nga errësira e dëshpërimit, nga mjerimi i vetmisë, nga kërdisja e shpirtërave të këqinj dhe nga tmerri i asaj shkretie nëpërmjet këtyre kushteve: që ti ta braktisësh natën e Natyrës dhe të kthehesh tek Dielli i realitetit dhe të besosh me siguri të plotë se dritat e kësaj nate janë hijet e dritës së Diellit të ditës… Pasi t’i kesh përmbushur këto kushte, ti do ta gjesh plotësimin tënd. Ti do të gjesh diellin madhështor në vend të hënës së mjerë e të errët. Por, ashtu si miku yt i mëparshëm, ti nuk do të kesh mundësi ta shohësh diellin në mënyrë të qartë. Ti do ta shohësh atë matanë perdeve me të cilat arsyeja jote dhe filozofia janë mësuar, nga prapa perdeve të endura nga shkenca dhe urtësia jote dhe brenda një ngjyre që i është dhënë asaj nga aftësia jote.
Dhe tani Pikla jonë si miku i tretë në krahasim i cili është i varfër dhe i pangjyrë; ai shpejt avullon në nxehtësinë e Diellit, e braktis egoizmin e tij, hip në avull dhe ngjitet në atmosferë. Materia e dendur brenda tij e merr zjarrin me flakën e dashurisë, transformohet në dritë e rrezatim, kapet pas një rrezeje që buron nga shfaqjet e asaj drite dhe afrohet pranë saj.
O Ti që i ngjason Piklës! Meqenëse ti vepron si një pasqyrë direkte e diellit, tek cilado shkallë që të jesh, ti do të gjesh një hapje, një dritare duke e shikuar krejtësisht vetë Diellin në një mënyrë që të jep siguri absolute. Dhe ti nuk do të përjetosh vështirësi duke ia atribuar Diellit veprat e tij të çuditshme. Ti, pa ngurrim, do të jesh i aftë t’ia atribuosh atij cilësitë madhështore për të cilat ai është i denjë. Asgjë nuk mund të të kapë për dore dhe të të bëjë t’i dalësh para apo të të pengojë për t’ia atribuuar atij veprat madhështore të sovranitetit të tij esencial.
As e ngushta e pengesave, as limitet e aftësive të tua, as vogëlsia e pasqyrave nuk do të të ngatërrojnë ty dhe as nuk të detyrojnë ty ta kundërshtosh të vërtetën, sepse, meqenëse ti e shikon në mënyrë të pastër, të sinqertë dhe direkt, ti e ke kuptuar se ajo që shikohet në vendet e shfaqjes dhe që vështrohet në pasqyra, nuk është Dielli. Sigurisht ato reflektime janë një lloj manifestimi i tij, një lloj reflektimi i ngjyrshëm, dhe ato reflektime janë, në të vërtetë, titujt e tij, por ama ato nuk mund t’i shfaqin plotësisht të gjitha veprat e madhështisë së tij.
Kështu, në këtë krahasim i cili është i përzier me realitetin, plotësimi arrihet nëpërmjet tre mënyrave të cilat të gjitha janë të ndryshme, ato ndryshojnë në veçoritë e atyre plotësimeve dhe në detajet e shkallëve të dëshmisë, por ama ato bien dakord dhe janë të pajtueshme në rezultat, në nënshtrimin ndaj të vërtetës dhe në vërtetimin e realitetit. Dhe, ashtu si një njeri nate i cili nuk e ka parë kurrë Diellin por vetëm ka parë hijet e tij në pasqyrën e hënës, i cili nuk mundet ta shtyjë e rrasë në mendjen e tij madhështinë e dritës së veçantë të Diellit dhe gravitetin madhështor të tij, por ai u nështrohet atyre që i kanë parë ato, dhe i imiton, po ashtu, ai që nuk mund të arrijë shkallën më të lartë të Emrave si El-Kadiru, i Gjithëfuqishmi, El-Muhji, Jetëdhënësi, si dhe Emra të tjerë nëpërmjet trashëgimisë së profetësisë së Muhammedit a.s.m., ai e beson Ringjalljen e madje dhe Kijametin e Madh dhe i pranon ato me imitim, duke thënë: “Ato nuk janë çështje që mund të kuptohen nëpërmjet arsyes, sepse realiteti i Ringjalljes dhe i Ditës së Gjyqit është një shfaqje e Emrit më të Madh dhe e shkallës më të lartë e disa Emrave të tjerë. Atëherë, ai që shikimi i të cilit nuk është ngjitur tek ajo shkallë, është i detyruar t’i besojë ato nëpërmjet imitimit. Ndërsa ai që mendja e të cilit ka depërtuar atje, e shikon Ringjalljen dhe Kijametin aq lehtë si ditën dhe natën, dhe si pranverën e dimrin, dhe e pranon atë me lehtësinë e mendjes.
Kështu, për shkak të këtij misteri, Kur’ani e përmend Ringjalljen dhe Kijametin në nivelin më të lartë dhe në mënyrën më të plotë të detajuar, po kështu edhe profeti Muhammed a.s.m. i cili u nderua me dritat e Emrit më të madh, udhëzon për tek ato të dyja. Dhe siç kërkohet nga urtësia e udhëzimit, profetët e mëparshëm nuk e shpjeguan ringjalljen në shkallën më të lartë dhe me detajet më të mëdha, por në mënyrë të përmbledhur, meqenëse popujt e tyre ishin në fazat e thjeshta fillestare dhe në një nivel primitiv.
Dhe gjithashtu për shkak të këtij misteri, disa nga ata të cilët ndjekin rrugën e shenjtërisë nuk i panë, ose nuk mundën t’i demonstronin disa nga të vërtetat e besimit tek shkalla më e lartë. Gjithashtu për shkak të këtij misteri, ndodhen shumë ndryshime në shkallët e atyre të cilët kanë njohuri për All-llahun. Kështu, mistere të shumta si këto, zbulohen nga kjo e vërtetë. Tani meqenëse edhe ky krahasim aludon për të vërtetën deri diku, sepse e vërteta është tej mase e shtrirë dhe e thellë, ne gjithashtu do të mjaftohemi me krahasimin dhe nuk do të ndërhyjmë në ato mistere të tjera të cilët janë përtej limitit dhe aftësisë sonë.
Dega e tretë
Meqenëse hadithet që bëjnë fjalë për Ditën e Fundit, për ngjarjet tek fundi i kohës, për shenjat e Kijametit dhe për vlerat dhe shpërblimet e disa veprimeve, nuk janë kuptuar mirë, disa dijetarë të cilët mbështeten në arsyet e tyre, i kanë shpallur disa prej atyre haditheve ose të “Dobëta” ose “Meuduë” -të rreme. Disa nga studiuesit, besimi i të cilëve ishte i dobët por që egoizmi i tyre ishte i fortë, kanë shkuar aq larg sa t’i mohojnë ato hadithe.
Tani ne këtu nuk dëshirojmë të bëjmë një diskutim të detajuar, por vetëm do të shpjegojmë “Dymbëdhjetë parime.”
Parimi i parë: Kjo është një çështje të cilën ne e kemi shpjeguar në përgjigjen rreth pyetjes që erdhi tek fundi i Fjalës së Njëzet, përmbledhja e së cilës është:
Feja është një provim, është një testim që dallon shpirtërat e lartësuar nga shpirtërat e ulët. Prandaj ajo flet për çështje, të cilat gjithkush do t’i shohë me sytë e tij në të ardhmen, në një mënyrë që ato çështje, as nuk mbeten krejtësisht të panjohura, as nuk janë të vetëku-ptueshme që gjithësecili të detyrohej t’i pranonte dhe t’i mbështeste ato; por ajo i shfaq ato në një mënyrë që hap derën për tek arsyeja, por nuk e merr nga dora dhe nuk e mohon fuqinë e zgjedhjes -vullnetin e lirë- sepse në qoftë se një shenjë e Ditës së Fundit do të shfaqej krejtësisht në mënyrë të vetëkuptueshme dhe gjithkushi të detyrohej ta mbështeste e ta besonte, atëherë një natyrë si qymyri do të mbetej e barabartë me një natyrë si diamanti. Misteri i obligimit e i detyrimit dhe rezultatet e provimit do të humbisnin. Kështu, për shkak të kësaj ka pasur shumë diskutime e polemika mbi shumë çështje, si ajo e Mehdiut dhe e Sufjanit. Gjithashtu, ka shumë rrëfenja të ndryshme; ato u bënë njoftime që kundërshtojnë njëra-tjetrën.
Parimi i dytë: Në çështjet e Islamit ka nivele të ndryshme. Ndërsa njëra prej tyre kërkon prova të sigurta; për një tjetër është i mjaftueshëm mendimi dominues. Kurse të tjerat kërkojnë thjesht pranim me nënshtrim dhe mosrefuzim.
Për këtë arsye, në çështje dytësore ose në çdo ngjarje të kohës, të cilat nuk janë midis themeleve të besimit, nuk kërkohet një bindje e sigurtë dhe provë e prerë, por do të ishte e mjaftueshme nënshtrimi dhe mosrefuzimi.
Parimi i tretë: Në kohën e sahabëve të Profetit Muhammed a.s.m., shumë dijetarë çifutë dhe të krishterë u futën në Islam, dhe së bashku me këta, edhe njohuritë e tyre të mëparshme, u bënë Muslimanë. Disa nga këto njohuri që ishin në kundërshtim me të vërtetën, u imagjinuan se i përkisnin Islamit.
Parimi i katërt: Disa nga fjalët e transmetuesve të haditheve ose nga kuptimet që ata nxorën si përfundim e deduksion, u konsideruan të ishin pjesë e citateve të haditheve. Megjithatë, meqenëse njeriu nuk mund të jetë pa gabime, disa nga deduksionet ose fjalët, të cilat ishin në kundërshtim me të vërtetën, u supozuan të ishin hadithe dhe u shpallën të dobët.
Parimi i pestë: Sipas kuptimit të hadithit: اِنَّ فِى اُمَّتِى مُحَدَّثُونَ “Midis Ummetit tim ka njerëz të inspiruar”, domethënë مُلْهَمُونَ “njerëz që frymëzohen”, disa nga kuptimet që u fituan nëpërmjet inspirimit të evlijave që i përkisnin haditheve dhe të cilët ndoqën rrugën e zbulimeve, u supozuan të ishin hadithe. Ndërsa për shkak të disa pengesave, inspirimi i Evlijave mund të jetë gabim. Kështu, disa që janë në kundërshtim me të vërtetën, mund të burojnë nga ky lloj.
Parimi i gjashtë: Ndodhen disa thënie të cilat duke u bërë të njohura botërisht, janë bërë si proverba. Kuptimet e tyre të vërteta nuk merren në konsideratë, pra, proverbat nuk shikohen tek kuptimi i tyre i mirëfilltë, por shikohen tek qëllimi për tek i cili ato nxisin, domethënë për çfarë qëllimi u përhapën ato. Prandaj, disa tregime dhe fabula që janë bërë të mirënjohura midis njerëzve në këtë mënyrë, Profeti i Nderuar a.s.m. i ka treguar në formën e krahasimeve dhe të metaforave për qëllim udhëzimi. Në qoftë se ka ndonjë gabim në kuptimet e vërteta të këtij lloji të çështjeve, ai u përket zakoneve dhe traditave të njerëzve dhe mënyrës që u ka kaluar atyre.
Parimi i shtatë: Ndodhen shumë shëmbëllesa e krahasime që me kalimin e kohës, ose duke kaluar nga dora e dijes për tek dora e mosdijes, janë supozuar të jenë fakte fizike dhe njerëzit ranë në gabim.
Për shembull, dy melekë të Zotit në Botën e shëmbëllesës u quajtën: “Demi” dhe “Peshku”, të cilët janë midis mbikëqyrësve të kafshëve të tokës dhe të detit dhe që janë përfaqësuar e simbolizuar si Demi dhe Peshku, u imagjinuan të jenë një Dem gjigant dhe një Peshk fizik, dhe hadithi u interpretua në mënyrë të gabuar. Për shembull, Një herë, në prani të Profetit të Nderuar a.s.m. u dëgjua një shungulimë e thellë. Atëherë Profeti i Nderuar a.s.m. tha: “Ky është zëri i një shkëmbi që ka qenë duke u rrokullisur për shtatëdhjetë vjet dhe vetëm në këtë moment ai ka prekur fundin e Ferrit.” Dikush i cili e ka dëgjuar këtë hadith por nuk e di të vërtetën e ngjarjes, zhytet në mohim. Por, atëherë, pas njëzet minutash që u fol hadithi, u vërtetua në mënyrë të sigurt, pasi një person erdhi tek Profeti i Nderuar a.s.m. dhe i tha se “hipokriti i famshëm, filani, vdiq para njëzet minutash.” Atëherë, u vërtetua në mënyrë të sigurt se Profeti i Nderuar a.s.m. e kishte përshkruar në mënyrën më elokuente, se e gjithë jeta e hipokritit, i cili ishte shtatëdhjetë vjeç, kishte qenë si një gurë i Ferrit duke u rrokullisur poshtë për në fund të Ferrit në mënyrë të vazhdueshme e duke rënë në nivelin më të ulët të mosbesimit. Dhe Zoti i Gjithëfuqishëm e bëri atë shumgullimë -zhurmë- të dëgjohej në çastin e vdekjes së tij dhe e bëri si shenjë për të.
Parimi i tetë: Në këtë arenë provimi dhe në këtë botë testimi, All-llahu i Gjithurtë e i Gjithëditur i fsheh gjërat më të rëndësishme në mes të shumë gjërave të tjera. Kjo fshehje lidhet me shumë qëllime, dobi e shembuj urtësie. Për shembull, Zoti xh.sh. e ka fshehur Natën e Kadrit në muajin e Ramazanit, Orën e pranimit të duave në ditën e premte, evlijatë e Tij të drejtë midis njerëzve në përgjithësi, exhelin brenda jetës dhe kijametin brenda jetës së dynjasë, sepse në qoftë se koha e vdekjes së njeriut do të ishte e përcaktuar dhe e njohur, ky njeri i mjerë do ta kalonte gjysmën e jetës së tij në pakujdesi të plotë dhe gjysmën e dytë të jetës do ta kalonte në frikë e panik, si dikush që shkon hap pas hapi tek litarët e dënimit me vdekje. Ndërsa ruajtja e ekuilibrit të kërkuar midis dynjasë dhe Ahiretit dhe dobia e qëndrimit të njeriut duke qenë zemra e tij e lidhur midis shpresës dhe frikës, kërkojnë që mundësia e ndodhjes së vdekjes ose e vazhdimësisë së jetës për njeriun, të jetë e mundshme në çdo moment. Në këtë rast, njëzet vite jetë që është i papërcaktuar exheli, do të ishte më e preferueshme se sa një mijë vite jetë që është i përcaktuar dhe i njohur exheli.
Kështu, Kijameti është exheli i kësaj dynjaje, e cila është si një njeri i madh; në qoftë se koha e tij do të kishte qenë përcaktuar dhe e shpallur, të gjithë shekujt e parë dhe të mesit do të ishin zhytur në një pakujdesi absolute, ndërsa shekujt e fundit do të mbeteshin në panik e frikë të tmerrshme. Ashtu si në jetën individuale që njeriu është i lidhur me vazhdimësinë e shtëpisë së tij dhe të fshatit të tij, po ashtu në jetën e tij shoqërore dhe si një anëtar i njerëzimit, ai është i lidhur me ekzistencën e vazhdueshme të tokës dhe të dynjasë. Kur’ani thotë: اِقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ Kijameti është afër”, domethënë, Dita e Kijametit është e afërt.
Dhe këtë afërsi të përmendur në ajet, nuk e kundërshton kalimi i një mijë viteve për mosndodhjen e Kijametit, sepse Dita e Kijametit është exheli i dynjasë dhe në lidhje me jetën e dynjasë, një mijë apo dy mijë vite janë si një ose dy minuta kur krahasohet me një vit të jetës. Dita e Kijametit nuk është vetëm exheli i njerëzimit ku afërsia e tij dhe largësia të maten me masën e jetës së tij dhe të shikohet se është larg.
Prandaj, për shkak të kësaj, i Gjithurti Absolut e ka fshehur Ditën e Kijametit në njohjen e Tij midis “Pesë gjërave të fshehura.” Kështu, është për shkak të urtësisë së kësaj paqartësie dhe fshehje që njerëzit në të gjithë shekujt duke përfshirë edhe epokën e lumturisë, epokën e sahabëve, kanë qenë më të frikësuarit se mos Dita e Kijametit do të ndodhte në kohën e tyre, madje disa nga ata kanë thënë se “të gjitha kushtet –shenjat– e Kijametit janë shfaqur e bërë realitet.”
Ata që nuk e njohin urtësinë e fshehjes dhe realitetin e saj në kohën aktuale, thonë: “Si sahabët e Profetit a.s.m. të cilët me zemrat e tyre të pastra e me shikimet e tyre të mprehta, dhe të cilët ishin më të aftët midis muslimanëve për të kapur kuptimet e Ahiretit, si e supozuan një fakt, i cili do të ndodhte pas një mijë e katërqind viteve, të ishte afër shekullit të tyre; është sikur idetë e tyre janë shmangur një mijë vjet nga e vërteta? ”
Përgjigjja: Sepse, nëpërmjet shkëlqimit të bisedimit me Profetin a.s.m., sahabët menduan për Ahiretin më shumë se çdokush tjetër, duke njohur përkohshmërinë e dynjasë dhe duke kuptuar urtësinë Hyjnore lidhur me fshehjen e kohës së Kijametit, ata morën një pozitë e cila ishte pritja e exhelit të dynjasë si exhelin e tyre duke u bërë gati për vdekjen e saj dhe punuan me seriozitetin më të madh për Ahiretin. Pastaj përsëritja e Profetit a.s.m. duke thënë: “Prisni Kijametin!”, buron nga kjo urtësi, urtësia e fshehjes dhe e paqartësisë; në të ka një udhëzim profetik dhe jo një përcaktim të kohës së ndodhjes nëpërmjet shpalljes, që ata e supozuan largimin e tij nga e vërteta; urtësia është një gjë që ndryshon nga shkaku. Kështu, ky lloj nga hadithet e Profetit Muhammed a.s.m. buron nga urtësia e fshehjes dhe e papërcaktueshmërisë.
Gjithashtu, për shkak të këtij misteri, njerëzit kanë pritur që prej shumë kohësh, madje qysh nga brezi i tabiinëve -gjeneratës vijuese të sahabëve- shfaqjen e Mehdiut dhe të Sufjanit (Dexhalit) dhe shpresuan të jetonin gjatë me qëllim që t’i shihnin ata. Madje disa nga evlijatë -shenjtorët- thanë se “koha e tyre kishte kaluar.” Ashtu siç nuk është përcaktuar koha e kijametit, po ashtu urtësia Hyjnore kërkon mospërcaktimin e kijametit të tyre.
Sepse çdo kohë e çdo shekull ka nevojë për kuptimin e “Mehdiut” i cili do të forconte moralin e tyre dhe do t’i shpëtonte ata nga këputja e shpresës. Atëherë, duhet që çdo shekull të ketë një pjesë nga ky kuptim. Kështu duhet që njerëzit në çdo shekull të jenë të vëmendshëm e të kujdesshëm dhe të ruhen nga individë të këqinj të cilët qëndrojnë në krye të hipokrizisë dhe që udhëheqin një rrymë të madhe tek e keqja, që njerëzit të mos u përshtaten gjërave të këqija nga pakujdesia dhe që frerët e nefsit të mos lihen të lira në indiferentizëm. Atëherë në qoftë se kohët e shfaqjes së Mehdiut dhe të Dexhalit dhe si shembulli i tyre, do të kishin qenë të përcaktuara në kohë, sigurisht do të kishin humbur dobitë e udhëzimit të përgjithshëm.
Tani, ndryshimi në rrëfenjat rreth individëve si Mehdiu, dhe kuptimi i tyre është ky: Ata të cilët i shpjeguan hadithet, i përfshinë dhe i shkrinë deduksionet e tyre, përfundimet dhe komentet e tyre, tek citatet e haditheve. Për shembull, meqenëse qendra e kalifatit në atë kohë ishte Damasku dhe Medineja, ata i përfytyruan ngjarjet që lidhen me Mehdiun dhe Sufjanin në vendet të cilat ishin rreth atyre qendrave si Basra, Kuffe dhe Sham (Damask) dhe i shpjeguan ato sipas imagjinatës së tyre. Për më tepër, i imagjinuan veprat e mëdha, personalitetin kolektiv ose komunitetin të cilin ata individë përfaqësuan, se ishin në personat e tyre dhe i shpjeguan në atë mënyrë, saqë u përshkruan atyre një formë që kur të shfaqen ata individë të jashtëzakonshëm, gjithkush do t’i njihte.
Por, siç kemi thënë, kjo botë është një arenë provimi; dera hapet për arsyen, por zgjedhja nuk i merret e nuk i plaçkitet njeriut nga dora. Meqenëse është kështu, kur të shfaqet ai individ, madje edhe Dexhali i tmerrshëm, ata nuk do të njihen nga shumë njerëz, madje në fillim edhe ai Dexhal i tmerrshëm nuk e njeh veten e tij, por ai individ i kohës së fundit mund të njihet vetëm nëpërmjet shikimit të dritës së besimit.
Në një hadith rreth Dexhalit, i cili është një nga shenjat e fundit të kohës Profeti a.s.m. thotë: “Dita e parë e tij do të jetë si një vit, dita e dytë një muaj, dita e tretë një javë, dita e katërt është si ditët e tjera. Kur ai të shfaqet, bota do ta dëgjojë atë, dhe ai do ta shëtisë botën për dyzet ditë.” (Muslim)
Disa njerëz të padrejtë kanë thënë rreth kësaj rrëfenje se ajo është e pamundur, ruajna Zot!, dhe kanë shkuar aq larg sa ta mohojnë atë dhe ta shpallin të pavlefshme.
وَالْعِلْمُ عِنْدَ اللّهِ
“Dhe njohja e saj është me Zotin xh.sh.” Por realiteti i saj është si më poshtë:
Hadithi sherif tregon shfaqjen e një individi nga ana e veriut, i cili do të kalojë në krye të një rryme të madhe që buron nga idetë ateiste të natyralizmit në veri, ku bota e mosbesimit është më e dendur, i cili do të jetë ateist dhe do të bëjë thirrje për mohimin e Krijuesit. Atëherë, brenda kuptimit të hadithit, ndodhet një tregues për shfaqjen e këtij individi nga veriu i botës dhe ky tregues përmban një shenjë urtësie, e cila është kjo:
Në gjërësitë -në viset- afër polit të veriut, i gjithë viti në të është një ditë e një natë, ku ndodhen gjashtë muaj natë dhe gjashtë muajt e tjerë ditë. “Një ditë e Dexhalit është një vit (siç erdhi në hadith)”; dhe ky është një aluzion, një nënkuptim, për shfaqjen e tij në ato vise. Sa për kuptimin e “Dita e tij e dytë është si një muaj”, ajo është se duke kaluar për tek drejtimi ynë nga veriu, ndonjëherë dita është një muaj i plotë ku dielli nuk perëndon veçse një herë në muaj në verë. Dhe kjo tregon se Dexhali do të shfaqet në veri dhe do të pushtojë drejt jugut në botën e qytetëruar. Duke ia atribuar ditën Dexhalit, ajo e tregon këtë.
Kështu, sa herë që ai na afrohet neve duke ardhur nga veriu për në jug, ne e shohim diellin që nuk perëndon veçse një herë në javë dhe kështu ai vazhdon derisa ndodhen tre orë midis lindjes së tij dhe perëndimit. Ndërsa po mbahesha si rob lufte në Rusi, unë isha në një vend të tillë. Afër nesh ishte një vend ku dielli nuk perëndonte veçse një herë në javë. Njerëzit shkonin atje për të shikuar pamjen e çuditshme të perëndimit të diellit. Ndërsa lidhur me pjesën, “Kur të shfaqet Dexhali, e gjithë bota do ta dëgjojë atë”, telegrafi dhe aparatet e radios e kanë zgjidhur këtë. Dhe sa për udhëtimin e tij në dyzet ditë, trenat, aeroplanët dhe mjetet e tanishme të transportit e kanë zgjidhur këtë.
Mohuesit të cilët më parë i konsideronin këto dy pohime të pamundura, tani i shohin ato si gjëra të zakonshme! Sa për Je’xhuxh dhe Me’xhuxh (Gog dhe Magog) dhe Pengesën (Seddi), të cilat janë midis shenjave të fundit të Botës, të Kijametit, unë për të dyja kam shkruar në mënyrë të detajuar në një trajtesë tjetër rreth kësaj çështjeje dhe i referoj lexuesit tek ajo, ndërsa këtu, unë vetëm do të them këtë: Ashtu siç shkatërruan dy fiset e njohura Mançurianë e Mongolë shoqërinë njerëzore dhe ishin shkaku i ndërtimit të Murit të madh kinez, gjithashtu ndodhen rrëfenja që tregojnë se afër Kijametit gjithashtu do të rrëzohet qytetërimi i ri dhe do të bie nën goditjet e këmbëve të ideve të tyre shkatërruese e kaosi.
Disa ateistë thonë: “Ku janë ato fise të cilët kryen dhe do t’i kryejnë këto akte të jashtëzakonshme?”
Përgjigjja: Ashtu si karkalecët që janë të dëmshëm për bujqësinë, të cilët shfaqen në një sezon të caktuar në numër shumë të madh dhe pastaj fshihen duke ndjekur ndryshimin e stinës, po ashtu fise të shumtë, të cilët shkatërrojnë mbretërinë, e fshehin realitetin e tyre në disa individë të kufizuar. Dhe përsëri, kur vjen koha, me një urdhër Hyjnor, shumë nga ata individë të kufizuar do të nisin të njëjtin shkatërrim. Sikur realiteti i identitetit të tyre kombëtar hollohet por nuk këputet dhe, kur vjen stina e tij, ai rishfaqet. Në të njëjtën mënyrë, të njëjtat fise të cilët përmbysën botën në një kohë me lejen e Krijuesit, do ta përmbysin përsëri qytetërimin njerëzor kur të vijë koha. Por ajo që do t’i shtyjë, do të shfaqet në formë të ndryshme.
لاَ يَعْلَمُ الْغَيْبَ اِلاَّ اللّهُ
“Askush nuk e njeh të padukshmen përveç All-llahut.”
Parimi i nëntë: rezultatet e disa prej çështjeve të besimit orientohen e shikojnë tek çështje që lidhen me këtë botë të ngushtë e të kufizuar, ndërsa disa hadithe profetike që kanë ardhur, lidhur me meritat dhe shpërblimin e punëve, për to Profeti a.s.m. është shprehur me një stil elokuent që i përshtatet edhe nxitjes e kurajimit, edhe frikësimit e largimit. Disa njerëz mendjelehtë i kanë supozuar ato hadithe të jenë të ekzagjeruara! Jo, përkundrazi, të gjitha ato janë pikërisht e vërteta e pastër dhe realiteti dhe nuk ka në to as ekzagjerim dhe as zmadhin e fryrje të gjërave.
Shkurtazi, ky hadith i ka shqetësuar kokat e të padrejtëve më shumë se çdo tjetër. Kuptimi i tij është:
لَوْ وُزِنَتِ الدُّنْيَا عِنْدَ اللّهِ جَنَاحَ بَعُوضَةٍ مَا شَرِبَ الْكَافِرُ مِنْهَا جُرْعَةَ مَاءٍ
“Në qoftë se dynjaja do të ishte aq me vlerë sa krahu i një mize për Zotin e Gjithëfuqishëm, jobesimtarët nuk do të kishin pirë prej saj as edhe një pikë ujë.” Realiteti i tij është ky: Fraza عِنْدَ اللّهِ “Për Zotin e Gjithëfuqishëm”(tek Zoti i Gjithëfuqishëm), i referohet dhe shpreh Botën e përjetshme. Atëherë një dritë nga bota e përjetshme, sikur të ishte sa krahu i një mize, ajo (dritë) do të ishte më e shtrirë dhe më përgjithësuese meqë është e përjetshme; ajo është më e madhe se sa një dritë e përkohshme e cila mbush faqen e tokës.
Hadithi shpreh kuptimin se nuk duhet të thuash që e gjithë dynjaja e madhe është e barabartë me krahun e një mize, por krahasimi është se bota private e çdo individi e cila është vendosur brenda jetës së tij të shkurtër, nuk është e barabartë me një dritë të përjetshme Hyjnore dhe me mirësinë e Tij të përgjithshme nga bota e amshuar, sikur këto të ishin sa krahu i një mize.
Për më tepër, dynjaja ka dy fytyra, në të vërtetë tre fytyra.
E para: Është një fytyrë si pasqyra që reflekton manifestimet e Emrave Hyjnorë.
E dyta: Është një fytyrë që shikon Ahiretin, domethënë, dynjaja është një tokë e lërueshme e Ahiretit, ndërsa
E treta: Është fytyra e cila shikon tek përkohshmëria dhe mosekzistenca.
Fytyra e fundit është dynjaja e njerëzve të çudhëzuar e cila nuk është në përputhje me gjërat që kënaqin Zotin xh.sh..
Domethënë, dynjaja e përmendur në hadith nuk është bota e madhe e cila është pasqyrë për Emrat e Bukur të All-llahut, as mesazhet e Krijuesit të Përjetshëm dhe as tokë e punueshme për Ahiretin, por ajo është dynjaja e atyre që adhurojnë botën, e cila është e kundërta e Ahiretit dhe burimi i të gjitha gabimeve dhe origjina e fatkeqësive, pra ajo është dynjaja e adhuruesve të dynjasë e cila nuk është e barabartë me një grimcë të vetme të botës së përjetshme që do t’u jepet besimtarëve në botën e përtejme në Ahiret. Atëherë, si mundet që kuptimi i perceptuar nga ateistët e padrejtë të krahasohet me këtë të vërtetë që është më e sigurta dhe më seriozja? Çfarë ka të bëjë me këtë kuptim të cilin ata ateistë e supozojnë të ekzagjeruar dhe të fryrë!..
Dhe, për shembull, të tjerat që ateistët e padrejtë i supozojnë ekzagjerime dhe fryrje janë rrëfenjat rreth shpërblimit për veprime dhe meritat e disa prej sureve të Kur’anit. Për shembull: Ka rrëfenja që “Sureja El-fatiha ka shpërblim sa ai i të gjithë Kur’anit”, ndërsa “Sureja Ihlas sa një e treta e Kur’nit”, “Sureja Ez-Zilzal është sa një e katërta”; “Sureja El-Kafirun është sa një e katërta”, dhe “Sureja Jasin ka shpërblimin sa dhjetë herë Kur’ani..” Njerëzit e padrejtë e mendjelehtë kanë thënë se: “Këto rrëfenja janë të pamundura, sepse si mund të ketë këtë vlerë sureja “Jasin” dhe suret e tjera me meritë, në një kohë kur këto janë sure prej Kur’anit? Ata thonë se meqenëse ato sure janë brenda Kur’anit, atëherë kjo do të ishte pa kuptim?
Përgjigjja: E vërteta e kësaj është kjo: Për secilën nga shkronjat e Kur’anit të gjithurtë ka një meritë, sevap dhe secila është një vepër e mirë. Por nga mirësia Hyjnore, sevapi dhe merita e këtyre shkronjave shumëfishohen e lulëzohen, dhe ndonjëherë fitojnë dhjetë, ndonjëherë shtatëdhjetë dhe ndonjëherë shtatëqind merita si shkronjat e Ajeti Kursisë ; ndonjëherë ato fitojnë një mijë e pesëqind merita si shkronjat e sures Ihlas; ndonjëherë dhjetë mijë si vërsetet e recituara në Lejle el Beraet në natën e Beraetit, dhe si ato që përkojnë me kohë të tjera të pranueshme e të vlefshme.
Ndonjëherë ato fitojnë tridhjetë mijë merita si vërsetet e recituara në Natën e Kadrit, të cilat janë si fara hashashi në shumësinë e tyre. Dhe ajo kuptohet nga treguesi se shpërblimi në “Atë natë është i barasvlershëm sa për një mijë muaj”, ku në atë natë një shkronjë ka tridhjetë mijë sevabe.
Kështu Kur’ani i gjithurtë së bashku me shumëfishimin e seva-beve kurrësesi nuk mund të vihet në peshore dhe nuk do të vihet. Por kjo mund të barazohet me bazën e sevabit të disa sureve. Për shembull, le të supozojmë se në fushë janë mbjellë një mijë kokrra misri; në qoftë se disa nga kokrrat do të prodhonin shtatë kallinj, dhe secili kalli njëqind kokrra, atëherë një farë e vetme do të bëhej e barabartë me dy të tretat e të gjithë fushës. Për shembull, në qoftë se një farë prodhon dhjetë kallinj, dhe në çdo kalli të ketë dyqind kokrra, atëherë një farë e vetme do të ishte e barabartë me dyfishin e farërave të mbjella në fushën origjinale. Ju mund të bëni krahasime të tjera në të njëjtën mënyrë.
Tani le ta përfytyrojmë Kur’anin e gjithurtë të jetë një fushë qiellore ndriçuese e shenjtë. Secila nga shkronjat e tij bashkë me meritat e saj origjinale, me shpërblimin e saj origjinal, është si një farë. Kallinjtë e tyre nuk do të merren në konsideratë. Ato mund të krahasohen me suret dhe vërsetet rreth të cilave ka rrëfenja me suret si Jasin, Ihlas, Fatiha, Kafirun, Zilzal, dhe me sevabet e tyre.
Për shembull, meqenëse Kur’ani ka treqind mijë e gjashtëqind e njëzet shkronja, sureja Ihlas bashkë me Bismil-lah, janë gjashtëdhjetë e nëntë shkronja. Atëherë, tre shumëzim për gjashtëdhjetë e nëntë e barabartë me dyqind e shtatë shkronja. Domethënë, meritat e çdo shkronje nga shkronjat e sures Ihlas janë afërsisht njëmijë e pesëqind merita. Po kështu, në qoftë se do të llogariteshin e të krahasoheshin me shkronjat e tjera të Kur’anit të gjithurtë dhe atëherë të shumëzoheshin me dhjetë herë, ajo do të jepte rezultatin e mëposhtëm: Çdo shkronjë e sures Jasin ka afërsisht pesëqind merita. Domethënë, shumë vepra të mira mund të llogariten. Dhe kështu, në qoftë se do t’i krahasoje edhe të tjerat me këtë, ti do të kuptoje se çfarë e vërtete e hollë, e mirë, e saktë dhe e paekzagjeruar është kjo.
Parimi i dhjetë: Ashtu si në shumicën e llojeve të tjera të krijesave edhe tek njerëzit, mund të shfaqen disa individë tek të cilët manifestohen gjëra të jashtëzakonshme në akte e veprime. Në qoftë se ata individë kanë përparuar në vepra të mira, ata kanë qenë shkaku i krenarisë për njerëzimin, ose ndryshe ata kanë qenë shkak i turpit të tyre. Gjithashtu, ata janë të fshehur; sikur secili nga individët të bëhej një personalitet kolektiv, një synim i përfytyruar. Individët e tjerë përpiqen të jenë si ata duke i ndjekur veprimet e tyre dhe kjo është e mundur. Kjo do të thotë se një individ i jashtëzakonshëm si ata duke qenë i plotë, i papërcaktuar dhe i pranishëm gjithandej, është diçka e mundur. Në lidhje me këtë papërcaktueshmëri, sipas logjikës, përbotshmëria e tij mund të vendoset në formën e një shprehje të mundshme…
Domethënë, çdo akt që shkakton një rezultat si ky është i mundshëm: Për shembull: “Kushdo që kryen dy rekate falje në filan e filan kohë, kjo është e barasvlershme me Haxhin.” Domethënë, sevabi i dy rekateve në kohë të veçanta është i barasvlershëm me Haxhillëkun, kjo është një e vërtetë e qëndrueshme. Atëherë nëpërmjet përbotshmërisë e përgjithësisë, ky kuptim është i mundur në të gjitha faljet me dy rekatë, por ndodhja reale e këtyre rrëfenjave nuk është e përhershme dhe as e përbotshme, sepse meqenëse ndodhen kushte për pranim, ajo nuk e pranon atë të jetë e vazhdueshme edhe universale.
Ajo në fakt ose është përkohshmëri absolute, ose është një çështje e mundshme dhe universale. Domethënë, përbotshmëria e këtij lloj hadithi është në lidhje me mundësinë. Për shembull: “Përgojosja është si vrasja.” Ajo do të thotë se në përgojim ekziston një individ si një vrasës që është më i dëmshëm se sa helmi vdekjeprurës. Dhe për shembull, “Një fjalë e bukur merr vendin e një lëmoshe të mirë të një përpjesëtimi të madh si dhënia e lirisë një skllavi”. Urtësia për ardhjen e këtyre haditheve në këtë mënyrë, është shfaqja e mundësisë së ndodhjes së kësaj cilësie të plotë shpirtërore në çdo vend dhe në formën e saj absolute, sepse ai e tregon më së miri qëllimin e inkurajimit dhe të frikësimit, i cili do t’i nxisë më shumë se çdo kush tjetër njerëzit tek vepra e mirë dhe do të jetë nga më të fortit për t’i shmangur njerëzit nga e keqja.
Pastaj, gjërat e botës së përjetshme nuk mund të maten me shkallën e kësaj bote. Gjëja më e madhe këtu nuk mund të jetë e barabartë me gjënë më të vogël atje, sepse meritat -shpërblimet- e veprimeve shikojnë tek ajo botë e përjetshme, dhe shikimi ynë i ngushtë i kësaj bote është i mangët për to. Ne nuk mund t’i përfshijmë ato me mendjet tona të kufizuara.
Për shembull,
مَنْ قَرَاَ هذَا اُعْطِىَ لَهُ مِثْلُ ثَوَابِ مُوسَى وَ هَارُونَ
“Kushdo që e lexon këtë i jepet shpërblimi i Musait dhe i Harunit”
Domethënë:
اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ السَّموَاتِ وَ رَبِّ اْلاَرَضِينَ رَبِّ الْعَالَمِينَ، وَلَهُ الْكِبْرِيَاءُ فِى السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ السَّموَاتِ وَ رَبِّ اْلاَرَضِينَ رَبِّ الْعَالَمِينَ، وَلَهُ الْعَظَمَةُ فِى السَّموَاتِ وَاْلاَرْضِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ,وَلَهُ الْمُلْكُ رَبُّ السَّموَاتِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
“I gjithë lavdërimi i takon Zotit, Krijuesit, Mbështetësit të qiejve dhe Mbështetësit të tokës, dhe Mbështetësit të të gjitha botëve, Atij i takon fuqia në qiej e në tokë, dhe Ai është i Gjithëfuqishmi, i Gjithurti. I gjithë lavdërimi i përket All-llahut xh. sh., Mbështetësit të qiejve dhe Mbështetësit të tokës, krijuesit të të gjitha botëve, dhe Atij i takon lartësia në qiejt dhe në tokën, dhe Ai është i Gjithëfuqishmi, i Gjithurti. Dhe i Tij është sundimi, Mbështetësi i qiejve dhe Ai është i Gjithëfuqishmi, i Gjithurti.”
Ajo që ka tërhequr më shumë vëmendjen e mendjelehtëve dhe të padrejtëve janë rrëfenjat si këto. Realiteti i çështjes është ky:
Me shikimet tona të mangëta dhe me mendjet tona të ngushta në dynja ne njohim aq sa mund t’i imagjinojmë të jenë shpërblimet e Musait dhe të Harunit a.s.. Realiteti i shpërblimit të cilin e merr një shërbëtor me një nevojë të pafund, duke lexuar këtë vird, nga Krijuesi Mëshirëplotë Absolut në jetën e amshuar, mund të jetë i barabartë me shpërblimin që ne e përfytyruam me mendjet tona të ngushta për dy profetët e mëdhenj, dhe kjo sipas sferës së njohjes sonë dhe horizontit të mendimit tonë.
Shembulli ynë në këtë është si shembulli i një njeriu primitiv e i trashë i cili kurrë nuk e ka parë mbretin dhe as nuk e njeh madhështinë e sundimit të tij. Ai me idetë e tij të kufizuara e imagjinon një mbret të jetë si një kryeplak fshati, ose më i madh se kryeplaku. Madje ka pasur rreth nesh, në lindje të Anadollit, disa njerëz torollakë të një fisi të cilët thonin: “Kryeplaku ynë e di se çfarë bën mbreti, ndërsa ai gatuan supën e tij me bullgur në sobën e tij në një tenxhere.”
Domethënë, ata beduinë e imagjinuan mbretin në një situtatë të tillë të ngushtë dhe në një formë kaq të rëndomtë sa që ai po gatuante supën e tij; ata e supozuan atë të kishte madhështinë e një komandanti në ushtri. Tani në qoftë se do t’i thuhej njërit prej atyre njerëzve: “Në qoftë se ti do ta bëje këtë punë për mua sot, unë do të të jap ty një rang aq sa ti ke njohuri për rangun e mbretit, domethënë, unë do të të jap ty një pozitë aq të lartë sa ajo e komandantit”, kjo fjalë do të ishte e vërtetë dhe e drejtë, sepse madhështia e mbretit në mendjen e dëgjuesit dhe në sferën e ngushtë të ideve të tij është sa madhështia e një komandanti dhe jo tjetër.
Kështu, me shikimet tona të kësaj bote dhe me mendjet tona të ngushta, ne nuk mund të mendojmë më shumë se sa ai njeri primitiv lidhur me realitetet e ardhura për shpërblimin e punëve të orientuara drejt Ahiretit. Dhe nuk është barasvlera e shpërblimeve të vërteta të Hazreti Musait a.s. dhe të Harunit a.s. e cila për ne është e panjohur, sepse sipas rregullit të shëmbëllesës dhe të krahasimit, e panjohura krahasohet me të njohurën -domethënë, të perceptosh të panjohurën nga e njohura- por shpërblimi i vërtetë, i cili është i panjohur tek ne për virdin e një shërbëtori besimtar të Zotit, krahasohet me shpërblimet që ne i njohim me hamendjet tona.
Pastaj, imazhi i diellit që reflektohet nga sipërfaqja e detit dhe nga bebja e një pike uji është i njëjti imazh. Ndryshimi është për sa ka të bëjë me cilësinë, pasi të dyja reflektojnë imazhin e diellit dhe dritën e tij. Prandaj shpirtërat e Musait a.s. dhe të Harunit a.s. të cilët janë si një pasqyrë e pastër si deti, reflektohet tek ajo nga natyra e shpërblimit ajo çfarë reflektohet nga vërseti tek shpirti i shërbëtorit besimtar i cili është si një pikë uji. Ata të dy janë të njëjtë për sa ka të bëjë me natyrën dhe sasinë, ndërsa cilësia e tyre ndryshon pasi ajo varet tek kapaciteti.
Gjithashtu, ndonjëherë ndodh se një fjalë e vetme, dhe një tesbih, lavdërim i vetëm hap një thesar të tillë lumturie të cilën nuk e ka hapur dot ibadeti i gjashtëdhjetë viteve. Domethënë, ndonjëherë ndodh që një vërset i vetëm mund të japë aq shumë avantazh sa i gjithë Kur’ani. Gjithashtu shkëlqimet Hyjnore që shfaqeshin tek profeti a.s.m., me leximin e një vërseti të vetëm mund të ishte i barabartë me të gjithë shkëlqimin Hyjnor të përgjithshëm që kishte marrë një profet tjetër, sepse Profetit a.s.m. iu shfaq Emri më i Madh Hyjnor. Dhe në qoftë se do të thuhej se shërbëtorit besimtar, të cilit nëpërmjet trashëgimisë së profetësisë i shfaqet diçka nga hija e Emrit më të madh dhe merr me të shpërblim sipas kapacitetit të tij dhe me sasinë e shkëlqimit Hyjnor aq të madh sa të një profeti tjetër, fjala e tij nuk do të binte kurrë në kundërshtim me të vërtetën.
Pastaj sevapi dhe shpërblimi janë nga bota e dritës, dhe një botë nga ajo mund të përfshihet në një grimcë të vetme. Ashtu si qiejt me të gjithë yjet e tyre që mund të shfaqen në një copë të vogël xhami e mund të shihen në të, po ashtu shpërblimi ndriçues dhe merita si qiejt mund të vendosen në leximin e një ajeti të vetëm ose të një dhikri -përmendje- të veçantë e cila fiton tejdukshmëri nëpërmjet qëllimit të pastër.
Përfundim: O njeri i padrejtë, mendjelehtë, kritik dhe o ti që je nazemadh dhe o ti që ke besim të dobët ndërsa mendimin e ke të mbushur me filozofi materialiste! Merri në konsideratë këto “Dhjetë parime” dhe atëherë mos e bëj pretekst atë rrëfenjë që ti e mendove të jetë kundra të vërtetës, dhe që në mënyrë të sigurt ajo kundërshtoka realitetin, dhe të tregosh gishtin e kundërshtimit tek hadithet, dhe kështu në mënyrë të tërthortë, fyen shkallën e pastërtisë së Profetit Muhammed a.s.m.!, sepse, së pari, “Dhjetë sferat” e këtyre dhjetë parimeve do të të bëjnë ty t’i paraprish e t’i shmangesh mohimit, këto të ndalojnë nga refuzimi; ato të thonë; “Nëse ndodhet ndonjë gabim real, ai është gabimi ynë” dhe nuk mund t’i atribuohet hadithit. Ato gjithashtu thonë: “Në qoftë se nuk ndodhet ndonjë gabim real, atëherë ajo i atribuohet keqkuptimit tënd.”
Shkurtazi: Për të shkuar në mohim e refuzim, atëherë së pari duhet të mohohen dhe të përgënjeshtrohen këto “Dhjetë parime.” Tani, në qoftë se ti je i paanshëm, pas shqyrtimit me vëmendje të plotë të këtyre “Dhjetë Parimeve”, mos u përpiq të mohosh një hadith të cilin arsyeja jote e shikon të jetë kundra së vërtetës! Por thuaj: Ndoshta ka ndonjë koment për të, ose ndonjë interpretim ose ndonjë shpjegim të tij”, dhe mos e kritiko e mos e kundërshto!
Parimi i njëmbëdhjetë: Ashtu si Kur’ani i gjithurtë që ka vërsete me kuptim të paqartë të cilët kanë nevojë të interpretohen ose kërkojnë nënshtrim absolut, gjithashtu edhe hadithet kanë vështirësi, si ato vërstete me kuptim të paqartë të Kur’anit. Ato ndonjëherë kanë nevojë shumë të madhe për t’iu bërë një shpjegim i kujdesshëm dhe për t’u interpretuar. Shembujt që u përmendën lart janë të mjaftueshëm për ty.
Në të vërtetë, ashtu si një i zgjuar që interpreton ëndrrën e një tjetri që është në gjumë, gjithashtu dikush që është në gjumë dëgjon fjalët e folura nga ata që janë pranë tij të zgjuar, por u jep atyre një kuptim dhe i interpreton fjalët e tyre në një mënyrë që i përshtatet botës së tij në gjumë.
Dhe kështu, o njeri i padrejtë i trullosur në gjumin e pakujdesisë dhe të filozofisë! Mos moho në ëndrrën tënde atë që pa Ai personalitet, për të cilin Zoti xh. sh. shfaqi kuptimin… مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَى “Shikimi i tij (Muhammedit a.s.m.) nuk u lëkund dhe as nuk e kaloi kufirin (e përcaktuar për të).”[289] dhe i cili thotë për veten e tij: تَنَامُ عَيْنِى وَلاَ يَنَامُ قَلْبِى “Sytë e mi flejnë, por zemra ime nuk fle”, dhe i cili ishte vërtetë i zgjuar dhe i vetëdijshëm, mos e moho atë që Ai shikoi, por interpretoje.
Po, në qoftë se një mushkonjë pickon dikë që është në gjumë, pasojat e saj i shfaqen atij sikur të kishte marrë plagë të rënda në luftë. Ndonjëherë ai e pranon atë si një realitet të gjumit. Në qoftë se do të pyetej, ai do të thonte: “Me të vërtetë jam plagosur, pushkët dhe artileritë hapën zjarr drejt meje.” Ata të zgjuarit që janë të ulur pranë tij, qeshin nga ankthi i tij në gjumë. Kështu shikimi i trullosur nga gjumi i pakujdesisë dhe nga mendimi i filozofisë, sigurisht nuk mund të jetë kriter -matës- për të vërtetat e Profetësisë.
E vërteta e dymbëdhjetë: Meqenëse shikimi i profetësisë, Njësia dhe imani shikojnë tek Uniteti, tek Ahireti dhe Hyjnia, ato e shikojnë të vërtetën dhe realitetin në përputhje me ato. Ndërsa shikimi i filozofëve dhe i shkencëtarëve shikon tek shumësia, tek shkaqet dhe tek natyra, dhe shikojnë në përputhje me to. Këndvështrimet e tyre janë shumë të largëta nga njëri-tjetri. Qëllimi më i lartë i njerëzve të filozofisë është aq i vogël e i parëndësishëm sa që ai është i paperceptueshëm tek qëllimet e dijetarëve të fesë dhe të shkencave Islame.
Kështu, për shkak të kësaj, shkencëtarët kanë përparuar shumë në shpjegimin e detajuar të natyrës së qënieve dhe në përshkrimin e cilësive të tyre më të holla, por ato janë shumë prapa shkencave të larta Hyjnore dhe njohurive që lidhen me Ahiretin, të cilat janë urtësia e vërtetë dhe njohja, domethënë, ata janë më prapa se sa një besimtar i thjeshtë. Ata që nuk e kuptojnë këtë mister supozojnë se dijetarët e Islamit janë prapa shkencëtarëve dhe filozofëve. Por si munden ata, mendjet e të cilëve kanë zbritur tek sytë e tyre dhe që janë zhytur në shumësinë e krijesave, t’i arrijnë ata të cilët kapin qëllimet e larta e të shenjta nëpërmjet trashëgimisë së Profetit a.s.m..
Për më tepër, në qoftë se diçka shikohet nga dy këndvështrime të ndryshme, padyshim ato të dyja do të tregojnë dy të vërteta të ndryshme. Dhe të dyja ato mund të jenë e vërteta. Asnjë fakt i sigurt shkencor nuk mund t’i prekë të vërtetat e shenjta të Kur’anit. Dora e shkurtër e shkencës nuk mund ta arrijë lartësinë e tij të pastër!. Ne do të përmendim një shembull për ta ilustruar këtë:
Për shembull, në qoftë se globi tokësor vlerësohet me këndvësh-trimin e njerëzve të shkencës, realiteti i tij është ky: si një planet mesatar, ai rrotullohet rreth diellit midis yjeve të panumërt, ai është një krijesë e vogël në krahasim me yjet. Por në qoftë se do të konsiderohej me këndvështrimin e njerëzve të Kur’anit, ashtu siç është shpjeguar në Fjalën e Pesëmbëdhjetë, realiteti është ky: meqenëse njeriu, që është fruti i botës, është mrekullia më e hollë e më gjithëpërfshirëse nga mrekullitë e të Gjithëfuqishmit të Gjithurtë, më i mahnitshmi midis krijesave, ndonëse ai është më i pafuqishmi, më i dobëti dhe më i dashuri, ky njeri jeton në këtë botë, atëherë toka, pavarësisht nga vogëlsia dhe ultësia kur krahasohet me qiejt, është djepi i njeriut dhe vendbanimi i tij, dhe në lidhje me kuptimin dhe artin, ajo është zemra dhe qendra e universit, është ekspozita dhe shfaqja e të gjitha mrekullive të artit Hyjnor; është vendi i reflektimit dhe i përqëndrimit të të gjitha shfaqjeve të Emrave Hyjnorë, vendi i shfaqjes dhe i reflektimit të aktivitetit të pafund Hyjnor, është një treg i madh dhe një bosht për të shfaqur krijueshmërinë e pafund të veçantë në krijimin e gjërë të specieve të panumërta të bimëve dhe të kafshëve të vogëla; është model i zvogëluar i krijesave të botës së gjërë dhe madhështore të Ahiretit; është tezgjahu i shpejtë që punon e thur tekstilet e përjetshme; është një vend imitimi ku shfaqen modelet e pamjeve dhe të panoramave të përjetshme që ndryshojnë me shumë shpejtësi; është një fushë e punueshme e ngushtë dhe e përkohshme dhe farishte për të mbjellur me shpejtësi farërat për kopshtet e përjetshme, që lulëzojnë shpejt.
Kështu, për shkak të kësaj gjërësie të kuptimit dhe të rëndësisë së artit në tokë, Kur’ani i gjithurtë e ka bërë atë si një frut të vogël të një peme të madhe të qiejve, sikur ajo të ishte një zemër e vogël e një trupi të madh. Prandaj Kur’ani e përmend atë të shoqëruar me qiejt dhe Ai e vendos tokën në një pjatë peshoreje dhe vendos të gjithë qiejt në pjatën tjetër dhe, në mënyrë të përsëritur, Ai thotë: رَبُّ السَّموَاتِ وَ اْلاَرْضِ “Krijuesi i qiejve dhe i tokës.” Dhe kështu, krahasoji çështjet e tjera me këtë dhe kupto se të vërtetat e vdekura e të errëta të filozofisë nuk mund të përplasen me të vërtetat e gjalla e dritëdhënëse të Kur’anit. Meqenëse këndvështrimi është i ndryshëm, ato duken të ndryshme.
DEGA E KATËRT
اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِى السَّموَاتِ وَمَنْ فِى اْلاَرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْجِبَالُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوَابُّ وَكَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ وَكَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذَابُ
وَمَنْ يُهِنِ اللّهُ فَمَا لَهُ مِنْ مُكْرِمٍ اِنَّ اللّهَ يَفْعَلُ مَا يَشَاءُ
“A nuk sheh se All-llahut i bie me fytyrë në tokë në sexhde kushdo që është në qiej dhe kushdo që është në tokë, edhe dielli, edhe hëna, edhe yjet, edhe malet, edhe pemët, edhe të gjitha gjallesat, dhe shumë nga njerëzit? Por ka shumë njerëz mbi të cilët është i merituar e i përligjur ndëshkimi dhe këdo që e turpëron All-llahu, askush nuk mund ta nderojë atë. Sigurisht që All-llahu bën çfarë Ai do.”[290]
Ne do të tregojmë vetëm një xhevahir nga thesari i këtij vërseti të shtrirë e madhështor. Ai është siç vijon:
Kur’ani i gjithurtë deklaron qartë se çdo gjë nga qiejt deri tek toka, nga yjet deri tek mizat, nga melekët për tek peshqit, dhe nga planetët për tek grimcat, secila bie me krye në sexhde, adhuron, lavdëron dhe lartëson All-llahun e Gjithëfuqishëm. Por adhurimi i tyre ndryshon sipas aftësive dhe kapaciteteve të tyre dhe sa kanë fituar ato prej shfaqjeve të Emrave Hyjnorë. Ne do ta shpjegojmë njërën nga shumëllojshmëritë e adhurimit të tyre me një krahasim.
Për shembull, وَ لِلّهِ الْمَثَلُ اْلاَعْلَى“Dhe All-llahut i takon krahasimi më i lartë”, kur një mbret i fuqishëm ndërton një qytet ose një pallat madhështor, ai vë në punë katër kategori punonjësish.
Kategoria e parë: Janë robërit e Tij dhe shërbëtorët. Ky lloj nuk merr pagë apo shpërblim, por në çdo çështje e punë që ata kryejnë nëpërmjet urdhërit të Prijësit të tyre, ata përjetojnë një kënaqësi shumë të hollë dhe një mallëngjim të këndshëm. Çfarëdo që ato shprehin nëpërmjet lavdërimit dhe përshkrimit për Prijësin e tyre, shton kënaqësinë dhe përmallimin e tyre. Duke e ditur lidhjen e tyre me Pronarin e tyre të shenjtë të jetë si një nder i madh, ata e kënaqin vetveten me të. Gjithashtu ata gjejnë një kënaqësi shpirtërore në shi-kimin e punës së tyre me Emrin e Atij Pronari, për hir të tij dhe duke qenë nën shikimin e tij. Ata nuk kanë nevojë për pagë, as për rang, as për shpërblim.
Kategoria e dytë: Janë shërbëtorët e zakonshëm. Ata nuk dinë se përse po punojnë; në të vërtetë ata i vë në shërbim e i nxit për punë Pronari i Gjithëlavdishëm. Ai i bën ata të punojnë nëpërmjet ideve të Tij dhe njohjes, si dhe u jep një pagë të vogël që u përshtatet atyre. Këta shërbëtorë janë të pavetëdijshëm për ato qëllime të ndryshme e gjithëpërfshirëse dhe për përfitimet e larta që vijnë si rrjedhojë e punës së tyre. Madje disa nga njerëzit imagjinojnë se puna e tyre ka të bëjë vetëm me veten e tyre dhe nuk ka asnjë qëllim tjetër përveç asaj page dhe shpërblimi.
Kategoria e tretë: Pronari i të gjithë Sundimit ka disa kafshë që i ka vënë në punë të ndryshme në ndërtimin e qytetit dhe të pallatit. Ai u jep atyre vetëm një ushqim. Dhe, të punuarit e tyre në detyrat që janë të përshtatshme me aftësitë e tyre u jep atyre kënaqësi, sepse potenciali ose mundësia e shfaqur në fazën e veprimit e të punës, që deri atëherë rrinin të fshehura e të pazbuluara, shtrihen e marrin frymë dhe kjo shkakton kënaqësi.
Dhe kënaqësia që gjendet tek të gjitha aktivitetet, buron nga ky mister. Atëherë, paga dhe shpërblimi i këtij lloji shërbëtorësh është vetëm ushqimi dhe ajo kënaqësi shpirtërore. Ato mjaftohen me këtë.
Kategoria e katërt: Këta janë punëtorë të tillë që e dinë se çfarë janë duke bërë dhe përse e për kë ata po punojnë, përse po punojnë punëtorët e tjerë, cili është qëllimi i pronarit të të gjithë sundimit dhe përse ai i bën ata të punojnë? Kështu, punëtorët e këtij lloji janë kryetarët dhe mbikëqyrësit për punëtorët e tjerë. Ata marrin paga sipas gradave dhe rangjeve të tyre.
Në të njëjtën mënyrë, Sunduesi i të gjitha botëve, i Cili është Krijuesi i qiejve e i tokës dhe Ndërtuesi Hirplot i dynjasë dhe i Ahiretit, ka vënë në punë melekët, kafshët, qëniet e pajeta, bimët dhe qëniet njerëzore në pallatin e kësaj bote brenda sferës së shkaqeve dhe i bën ato që ta adhurojnë. Ai i vë ato në shërbim e punë jo për ndonjë nevojë, sepse Ai është Krijuesi i gjithçkaje, por për hir të shfaqjes së Fuqisë, madhështisë, lartësisë dhe Hyjnisë, si dhe për disa shembuj të tjerë urtësie. Ai i bën ata të punojnë dhe i ka ngarkuar këto katër kategori me detyra të ndryshme adhurimi.
Kategoria e parë: Janë “Melekët” të cilët u përfaqësuan në kra-hasim si robërit, shërbëtorët. Melekët nuk përparojnë me përpjekje, por secili nga ato ka një stacion të fiksuar dhe një rang të përcaktuar; veçse ama ato marrin një kënaqësi të veçantë nga vetë puna, dhe një rrezatim nga adhurimi i tyre. Domethënë, shpërblimi i këtyre shërbëtorëve gjendet brenda detyrave të tyre. Ashtu siç kënaqet e ushqehet njeriu nga uji, ajri, drita dhe nga ushqimi, po ashtu melekët kënaqen e ushqehen nga dritat e dhikrit (përmendjes), tesbihateve (lartësimeve), hamdit (lavdërimet), nga adhurimi, nga njohja dhe nga dashuria e Zotit xh.sh., sepse meqenëse ato janë krijuar nga drita, drita është e mjaftueshme si ushqim për to.
Madje edhe parfumet erëmira të cilat janë afër dritës, janë një lloj ushqimi për ato dhe me të cilat ato kënaqen. Në të vërtetë, shpirtërat e mirë gjejnë kënaqësi tek erërat e ëmbëla e të këndshme. Për më tepër, ka detyra që i kryejnë melekët me urdhrin e të Vetmit Krijues të Cilin ata e adhurojnë në punën që përmbushin për hir të Tij, në shërbimin që ndërmarrin në Emrin e Tij, në mbikëqyrjen që ekzekutojnë nëpërmjet favorit të Tij, në nderin që fitojnë nëpërmjet lidhjes së tyre me Atë, në pastërtinë -panjollësinë- që ata arrijnë nëpërmjet studimit të sundimit të Tij, si në pamjen e jashtme ashtu edhe në pamjen e brendshme të cilat shikojnë tek Ai, dhe në qetësinë që ata gjejnë duke shikuar shfaqjet e bukurisë dhe të lavdisë së Tij; ata kanë një lumturi të tillë të lartë saqë mendja njerëzore nuk mund ta perceptojë dot atë, të cilën mund ta kapë vetëm meleku.
Një lloj prej melekëve janë adhurues dhe të tjerët e ushtrojnë adhurimin në punët. Prej melekëve të tokës, lloji që janë punëtorë i ngjasojnë llojit të preokupimit njerëzor, nëse do të lejohej shprehja. Kështu, ka prej tyre që kryejnë misionin e përkujdesjes ndaj kafshëve dhe ato janë si barinjtë; një lloj tjetër mbikëqyrin bimët e tokës, dhe ata janë si fermerët. Domethënë, faqja e tokës është si një fermë e përgjithshme dhe një melek i caktuar i mbikëqyr të gjitha speciet e kafshëve brenda saj nëpërmjet urdhrit të Krijuesit të Gjithëlavdishëm dhe me lejen e Tij, për hir të Tij dhe nëpërmjet forcës dhe fuqisë së Tij. Për çdo specie kafshësh ndodhet një melek më i vogël i cili është caktuar për të vepruar si një bari i veçantë.
Fytyra e tokës është gjithashtu një vend kultivimi, të gjitha bimët mbjellen në të. Një melek është i ngarkuar me mbikëqyrjen e të gjithë atyre në Emrin e Zotit të Gjithëfuqishëm dhe nëpërmjet fuqisë së Tij, dhe ndodhen melekë më të vegjël se ai të cilët adhurojnë e lavdërojnë Zotin xh.sh., secili duke mbikëqyrur një specie të veçantë. Kryeengjëlli Hazreti Mikail a.s. i cili është njëri nga mbajtësit e Fronit të Furnizimit, është mbikëqyrësi më i rëndësishëm i këtyre.
Melekët të cilët janë në pozitën e bariut dhe të fermerit janë të ndryshëm nga qëniet njerëzore, sepse mbikëqyrja e tyre është thjesht për hir të Zotit të Gjithëfuqishëm dhe me Emrin e Tij dhe nëpërmjet Fuqisë dhe urdhrit të Tij. Madje mbikëqyrja e tyre është shikimi i shfaqjeve Hyjnore në speciet që ata janë ngarkuar për t’i kontrolluar, duke studiuar shfaqjet e Fuqisë dhe të mëshirës në të; duke i bërë të njohur asaj specie urdhërat Hyjnore nëpërmjet llojit të inspirimit; dhe në një mënyrë duke kryer atë çfarë i ngjason organizimit të akteve të vullnetshme të specieve.
Mbikëqyrja e tyre mbi bimët në fushën e tokës në mënyrë të veçantë përbëhet nga përfaqësimi i tesbihateve shpirtërore të bimëve në gjuhën engjëllore, duke shpallur me këtë gjuhë përshëndetjet shpirtërore që bimët i japin Krijuesit të Gjithëlavdishëm nëpërmjet jetëve të tyre; duke i përdorur korrekt aftësitë e potencialet që u janë dhënë bimëve, duke i drejtuar ato drejt disa qëllimeve dhe duke i organizuar në një lloj shkalle. Këto detyra e shërbime që kryejnë engjëjt janë një lloj prej veprave të lavdërueshme të fituara nga ‘vullneti i lirë’. Në të vërtetë, ato janë një lloj adhurimi e ibadeti. Por, melekët nuk kanë fuqi reale të vendosjes, sepse mbi çdo gjë është një vulë e veçantë për Krijuesin e të gjitha gjërave. Dora e dikujt tjetër nuk mund të ndërhyjë në Krijim. Domethënë, ky lloj pune i melekëve përbën adhurimin e tyre. Ato nuk janë zakone ashtu si tek njeriu.
Kategoria e dytë e punëtorëve në këtë pallat të universit janë: “Kafshët”. Meqenëse kafshët gjithashtu kanë një nefs oreksmadh dhe një zgjedhje të pjesshme, puna e tyre nuk është thjesht për hir të Zotit xh.sh., deri diku ato e marrin një pjesë për nefset e tyre. Prandaj, meqenëse Zoti i Gjithëlavdishëm i Gjithësundimit është Gjithëbujar, Ai u dhuron një shpërblim, pagë atyre gjatë punës me qëllim që t’u japë një pjesë nefseve të tyre. Për shembull, Krijuesi i Gjithurtë e përdor ‘bilbilin’,[291] i cili shquhet për dashurinë e tij për trëndafilat, për pesë qëllime.
I pari: Ai është një nëpunës i urdhëruar për të shpallur në Emrin e të gjitha specieve të kafshëve lidhjen e fortë që ekziston ndërmjet tyre dhe llojeve të bimëve.
Qëllimi i dytë: Ai është një orator Hyjnor midis kafshëve, të cilët janë miqt e të Gjithëmëshirshmit të vetëm, të nevojshëm për ushqim, i ngarkuar për të shpallur gëzimin dhe kënaqësinë e tyre dhe për të mirëpritur dhuratat e dërguara nga Furnizuesi Gjithëbujar.
Qëllimi i tretë: Është t’i shpallë gjithësecilit mirëseardhjen e dhënë për bimët, të cilat janë dërguar si ndihmë e përforcime për shokët e species së tij prej zogjve dhe për kafshët.
Qëllimi i katërt: Është të shpallë mbi kokat e bekuara dhe mbi fytyrat e bukura të bimëve, nevojën e madhe që kanë për to (për bimët) llojet e kafshëve, saqë arrin shkallën e dashurisë e të pasionit.
Qëllimi i pestë: Është të paraqesë tesbihatin më të hollë tek Divani i Pronarit të gjithësisë së Zotit të Gjithëlavdishëm, Hirplotë e Gjithëbujar me mallëngjimin më të hollë, me dashurinë, me fytyrën më delikate si një trëndafil.
Ka edhe kuptime të tjera të ngjashme me këto pesë qëllime. Këto kuptime e qëllime janë qëllimet e veprave që bilbili kryen “për hir të së vërtetës së të Gjithëlavdishmit të Vetëm e të Pashok”. Bilbili flet me gjuhën e vet. Dhe ne i kapim këto kuptime nga fjalët e tij të përvajshme, ankimtare. Në qoftë se ai vetë nuk e di plotësisht kuptimin e këngës së vet, ashtu siç e dinë melekët dhe shpirtërorët, kjo nuk e dëmton kuptimin tonë. Thënia, “Ai që dëgjon, kupton më mirë se ai që flet” është e mirënjohur. Gjithashtu, bilbili nuk tregon se ai nuk i njeh këto qëllime në detaje, por kjo nuk do të thotë se këto qëllime nuk ekzistojnë. Të paktën ai të njofton ty për këto qëllime ashtu si një orë e cila të njofton ty për kohën; edhe ajo nuk di gjë se për çfarë punon. Mosnjohja e saj nuk e dëmton njohjen tënde, pra kjo nuk të pengon për njohjen.
Megjithatë, paga e vogël e bilbilit është kënaqësia që ai përjeton duke shikuar buzëqeshjen e trëndafilave të bukur, kënaqësinë që ai merr duke biseduar me to dhe duke zbrazur ankesat e tij. Domethënë, kënga e tij e trishtueshme nuk është një ankesë që buron nga brenga shtazore, por është falënderim që buron nga dhuratat e të Gjithëmëshirshmit. Krahasoji me bilbilin, bletën, merimangën, milingonën, insektet zvarritëse dhe kafshët mashkullore që janë mjetet e riprodhimit dhe bilbilat e të gjitha krijesave të vogëla; veprat e secilit prej tyre kanë shumë qëllime. Dhe për ta gjithashtu një kënaqësi e veçantë, si një pagë e veçantë, është përfshirë në detyrat e tyre. Nëpërmjet kënaqësisë, ato u shërbejnë qëllimeve të rëndësishme të përfshira në Artin Hyjnor.
Ashtu siç ka një individ i thjeshtë që drejton anijen mbretërore një pagë të vogël, po ashtu këto kafshë, të cilat janë vënë në shërbim në detyrat e falënderimit e të lartësimit, secila marrin një shpërblim të vogël.
Një shtojcë e diskutimit mbi bilbilin: Megjithatë, mos supozo se kjo shpallje, ky lajmërim dhe këto këngë lavdërimi e falënderimi janë të veçanta për bilbilin. Në të vërtetë, në të gjitha speciet ndodhet një klasë që i ngjason bilbilit, e cila përbëhet nga një individ i hollë ose nga individë që përfaqësojnë ndjenjat më të holla të asaj specie dhe që këndojnë me lavdërimin më të hollë dhe me poezinë më të bukur. Bilbilat e mizave dhe të insekteve, në mënyrë të veçantë, janë edhe të shumtë edhe të ndryshëm. Ato i bëjnë të gjitha kafshët që kanë veshë, duke filluar nga kafsha e vogël e duke përfunduar tek kafsha më e madhe, të dëgjojnë tesbihatet, lavdërimet e tyre nëpërmjet poezisë së tyre zukatëse, zhurmuese, dhe u japin atyre kënaqësi.
Disa nga këto bilbila janë nate. Këta miq recitues të poezisë prej kafshëve të vogëla janë oratorët e tyre me zë të ëmbël kur të gjithë qëniet janë zhytur në heshtje në qetësinë e natës. Secili është qendra e një rrethi dhikri, një tubim i vetmuar, të cilin e dëgjojnë të gjithë të tjerët dhe në një mënyrë, kujtojnë dhe lavdërojnë Krijuesin e Gjithëlavdishëm në zemrat e tyre. Një lloj tjetër nga këto bilbilë janë të ditës. Ditën, në pranverë dhe në verë, ato ua shpallin mëshirën e të Gjithëmëshirshmit dhe të Mëshirëplotit të gjitha qënieve të gjalla nga predikatoret e pemëve me zërat e tyre tingëllues, me këngët e holla dhe me lavdërimet poetike. Ashtu si udhëheqësi i një tubimi për recitimin e Emrave të Zotit xh. sh. që i bën të bien në ekstazë ata që marrin pjesë, po ashtu të gjitha krijesat duke dëgjuar fillojnë të lavdërojnë Krijuesin e gjithëlavdishëm secila në gjuhën e saj të veçantë dhe me një zë të veçantë.
Domethënë, çdo lloj nga qëniet, madje edhe yjet, kanë një kryerecitues dhikri të veçantë për ta, dhe bilbilin e tij të veçantë duke kënduar e duke recituar me dritat e tij. Por, më i shkëlqyeshmi i këtyre bilbilave, më i nderuari, më i ndritshmi, më mahnitësi, më i madhi dhe më i përnderuari, zëri i të cilit ishte më tingëlluesi, cilësitë e të cilit ishin më të shndëritshmet, recitimi i të cilit ishte më i ploti, falënderimet e të cilit ishin më universalet, esenca e të cilit ishte më e përkryera dhe forma e të cilit ishte më e bukura, i cili i solli qëniet e qiejve e të tokës në ekstazë e në dalldi, nëpërmjet poezisë së tij të hollë, këngës së tij të ëmbël, lavdërimit të tij të lartë, ishte bilbili i lavdishëm i llojit njerëzor, në kopshtin e universit, bilbili i Kur’anit, Muhammedi Arab a.s.m..
عَلَيْهِ وَ عَلَى آلِهِ وَ اَمْثَالِهِ اَفْضَلُ الصَّلاَةِ وَ اَجْمَلُ التَّسْلِيمَاتِ
Paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi të, si dhe mbi familjen e tij dhe mbi ata që i ngjasojnë atij, qofshin bekimet më të mira dhe paqja.
Përfundim: Kafshët të cilat i shërbejnë pallatit të universit, u përshtaten me një bindje të plotë urdhërave që i sjellin ato në ekzistencë dhe në mënyrë perfekte shfaqin në Emrin e Zotit të Gjithëlavdishëm qëllimet e përfshira në natyrat e tyre. Lavdërimi dhe adhurimi që ato kryejnë duke zbatuar detyrat që u përkasin jetëve të tyre në këtë mënyrë të mrekullueshme nëpërmjet fuqisë së Zotit të Gjithëfuqishëm, janë dhurata e përshëndetje që ato ia paraqesin Divanit të Krijuesit të Gjithëlavdishëm, Dhuruesit të jetës.
Kategoria e tretë e punëtorëve janë “Bimët” dhe “Krijesat e pajeta.” Meqenëse nuk kanë zgjedhje -vullnet të lirë- ato nuk marrin pagë. Puna e tyre është thjesht për hir të Zotit xh.sh., në Emrin e Tij, për llogari të Tij, nëpërmjet vullnetit të Tij, forcës dhe Fuqisë. Megjithatë nga rritja dhe zhvillimi i tyre mund të kuptohet se ato marrin një lloj kënaqësie tek detyrat e tyre të pjalmimit dhe të prodhimit të farërave dhe frutave. Por ato nuk përjetojnë dhimbje fare. Për shkak të zgjedhjes së tyre, kafshët përjetojnë dhimbje dhe kënaqësi. Meqenëse zgjedhja nuk hyn tek puna e bimëve dhe e qënieve të pajeta, puna e tyre është më e plotë se sa ajo e kafshëve, të cilat kanë zgjedhje. Midis atyre që kanë zgjedhje, puna e krijesave, si bleta, të cilat ndriçohen nga shpallja dhe inspirimi, është më e plotë se sa puna e atyre kafshëve të cilat mbështeten në aftësinë e zgjedhjes së tyre.
Çdo specie nga bimët në fushën e fytyrës së tokës lutet dhe i kërkon Krijuesit të Gjithurtë nëpërmjet gjuhës së gjendjes së saj dhe të mundësisë, duke thënë: “O Krijuesi ynë! Na jep fuqi me qëllim që duke ngritur flamurin e species sonë në çdo anë të tokës, ne të mund ta shpallim madhështinë e Hyjnisë Tënde me gjuhën tonë; na jep begati me qëllim që ne të mund të të adhurojmë Ty në çdo qoshe të xhamisë së tokës dhe na jep ne fuqi që të udhëtojmë në çdo anë të ekspozitës së tokës me qëllim që të përhapim nëpërmjet gjuhës sonë qëndisjet e Emrave të Tu të bukur, artet e Tua më të mahnitshme dhe çudirat e tyre!” Krijuesi i Gjithurtë u përgjigjet lutjeve të tyre shpirtërore dhe u dhuron farërave të njërës specie prej tyre krahë të vockëla të bëra prej qimeve. Ato fluturojnë duke u shpërndarë gjithandej. Kjo bën që Emrat Hyjnorë të lexohen në Emrin e specieve të tyre –ashtu si farërat e bimëve me gjemba dhe e disa luleve të verdha. Dhe Ai u jep disa specieve një mish të shijshëm e të bukur i cili është edhe i domosdoshëm dhe i këndshëm për qëniet njerëzore. Ai e bën njeriun që t’u shërbejë atyre dhe t’i mbjellë ato gjithkund. Disa specieve të tjera, Ai u jep, duke mbuluar një kockë të ashpër e të patretshme, mishin që e gëlltisin kafshët me qëllim që ato të shpërndajnë farërat nëpër anët e tokës. Disave Ai u jep kthetra të vogëla që të kapen e të ngjiten me gjërat nëpërmjet prekjes më të vogël; dhe kështu ato kalojnë nga një vend për tek tjetri duke ngritur flamurin e specieve dhe duke shfaqur artet e mahnitshme të Krijuesit të Gjithëlavdishëm. Disa specieve midis bimëve, krijuesi u jep kutia të mbushura me fara si pjepri; Ai u jep një forcë si atë të saçmes së madhe të një pushke, me qëllim që në kohën e pjekjes, pjeprat e vegjël të cilët janë frutat e tij, të bien, të qëllojnë e të hapin zjarr me farërat e tyre si predha në largësinë e disa metrave, që t’i mbjellë ato. Ato veprojnë kështu me qëllim që me shumë gjuhë ta lavdërojnë Krijuesin e Gjithëditur dhe të recitojnë Emrat e Tij të bukur. Dhe ju mund të mendoni për shembuj të tjerë në këtë mënyrë.
Krijuesi i Gjithurtë, i Cili është i Gjithëfuqishëm dhe i Gjithëditur, e ka krijuar gjithçka bukur dhe me rregull perfekt. Ai i ka përshtatur ato bukur, ka kthyer fytyrat e tyre drejt qëllimeve të bukura, i ka punësuar ato në detyra të bukura, i ka bërë të bëjnë lavdërime të jashtme të bukura dhe të adhurojnë bukur. O njeri!.. Në qoftë se je me të vërtetë njeri, mos e ngatërro Natyrën, rastësinë, kotësinë dhe çudhëzimin me këto çështje të bukura. Mos i bëj ato të shëmtuara, mos vepro në mënyrë të shëmtuar. Dhe mos ji i shëmtuar!
Kategoria e katërt: Janë “Qëniet njerëzore,” të cilët janë një lloj shërbëtorësh në pallatin e universit; ku njeriu u ngjason melekëve nga njëri aspekt, dhe u ngjason kafshëve nga një aspekt tjetër. Njeriu u ngjason melekëve për sa ka të bëjë me universalitetin e adhurimit, shtrirjen e mbikëqyrjes, dhe me gjithëpërfshirjen e njohurisë, dhe me qënien e tij thirrës për tek Hyjnia, madje ai është më gjithëpërfshirës se sa melekët. Por meqenëse njeriu ka një nefs oreksmadh që është i prirur drejt së keqes, në kundërshtim me melekët, ai i nënshtrohet përparimit të rëndësishëm dhe tatëpjetës e rënies. Gjithashtu, meqenëse në punën e tij njeriu kërkon kënaqësi për nefsin e tij dhe një pjesë për vetveten, ai i ngjason një kafshe. Meqenëse kjo është kështu, njeriu ka dy rroga: E para është e pjesshme, shtazore, dhe e menjëhershme; ndërsa e dyta është engjëllore, universale, e shtyrë dhe më e vonë.
Tani detyra e njeriut dhe rrogat e tij, përparimi dhe tatëpjeta e tij, janë diskutuar pjesërisht tek Njëzet e Tre Fjalët e kaluara. Dhe janë shpjeguar në mënyrë më të detajuar tek Fjala e Njëmbëdhjetë dhe Fjala e Njëzet e Tretë, në mënyrë të veçantë. Këtu ne do ta ndërpresim diskutimin dhe do ta mbyllim derën. Dhe duke i kërkuar të Gjithëmëshirshmit të hapë për ne dyert e mëshirës së Tij e të suksesit, dhe duke i kërkuar falje për të metat e gabimet tona, ne e përfundojmë këtë Fjalë.
DEGA E PESTË
Dega e pestë ka “Pesë fruta”
Fruti i parë
O nefsi im që e do vetveten!.. O shoku im që dashuron dynjanë! Mësoje! Dashuria është shkaku i ekzistencës së universit, ajo që e lidh atë; ajo është edhe drita e universit, edhe jeta e tij. Meqenëse njeriu është fruti më gjithëpërfshirës i universit, atëherë një dashuri që do ta pushtojë universin është përfshirë në zemrën e tij e cila është bërthama e atij fruti. Prandaj nuk i përshtatet një dashuri e tillë e pafund veçse Atij që ka një plotësim të pafund.
O nefsi dhe o shoku im! Zoti xh.sh. ka vendosur dy aftësi në natyrën e njeriut, me qëllim që ato të dyja të jenë dy mjete për frikën dhe dashurinë. Dhe ajo dashuri e frikë ose do të kthehen tek krijesa ose tek Krijuesi. Duke ditur se frika nga krijesa është një sprovë e dhimbshme, edhe dashuria e orientuar drejt krijesës gjithashtu është një fatkeqësi e kobshme, sepse ti o njeri ke frikë prej atyre që nuk të mëshirojnë, ose që nuk e pranojnë lutjen tënde për mëshirë. Kështu, frika është një fatkeqësi e dhimbshme. Dhe sa për dashurinë, ajo të cilën ti e do, ajo ose nuk të njeh ty, ose ikën prej teje pa të thënë “lamtumirë” ashtu si rinia e pasuria, ose përndryshe ajo do të të përbuzë ty për shkak të dashurisë tënde. A nuk e ke parë ti se nëntëdhjetë e nëntë nga njëqind nga të dashurit metaforikë ankohen për të dashurat e tyre, sepse të dashurosh të dashurat e dynjasë, që u ngjasojnë idhujve, me brendësinë e zemrës, e cila është pasqyra e të Adhuruarit të përjetshëm, është shtypëse e mbytëse në shikimin e atyre që janë dashuruar, sepse natyra i gjen të pakëndshme, i refuzon dhe i hedh ato gjëra që nuk janë të natyrshme dhe të përshtatshme për të. (Dashuritë epshore janë jashtë diskutimit tonë).
Domethënë, gjërat që ti i do, ose nuk të njohin ty, ose do të të përçmojnë, ose ato nuk do të të shoqërojnë ty. Madje ato do të ndahen nga ti pavarësisht inatit tënd. Meqenëse kjo është kështu, drejtoje frikën dhe dashurinë tek Ai i Vetmi nëpërmjet të Cilit frika jote të bëhet një përulje e këndshme dhe dashuria jote të bëhet një lumturi pa poshtërim. Po, ta kesh frikë Krijuesin e Gjithëlavdishëm, do të thotë të gjesh një rrugë për tek mëshira e dhembshuria e Tij dhe të strehohesh tek Ai. Frika është një kërbaç, ai të shtyn ty të përqafosh mëshirën e Tij. Është i mirënjohur shembulli se nëna e frikëson pak foshnjën e saj me qëllim që ta marrë atë në kraharorin e saj. Ajo frikë është më e këndshmja gjë për atë fëmijë, sepse e çon për tek kraharori i mëshirshëm i nënës. Ndërsa butësia, zemërdhembshuria e të gjitha nënave është vetëm një shkreptimë e mëshirës Hyjnore. Domethënë, ndodhet një kënaqësi e lartë në frikën ndaj All-llahut xh.sh.. Në qoftë se është një kënaqësi e tillë në frikën ndaj All-llahut xh.sh., atëherë është e qartë se çfarë kënaqësie e pafundme do të gjendej në dashurinë e All-llahut xh.sh.. Për më tepër, ai që ka frikë All-llahun xh.sh., shpëton nga frika e kobshme dhe pikëlluese e të tjerëve. Gjithashtu, për shkak se është për hir të All-llahut xh.sh., dashuria që ai ka për krijesat nuk bëhet e dhimbshme dhe e ndashme.
Në të vërtetë, njeriu së pari do vetveten, pastaj do të afërmit e tij, pastaj kombin e tij, pastaj të gjallët nga krijesat, pastaj universin dhe pastaj dynjanë. Ai është i lidhur me të gjitha këto sfera. Ai mund të gjejë kënaqësi tek kënaqësia e tyre dhe dhimbje tek dhimbja e tyre, Megjithatë, meqenëse asgjë në këtë botë nga ndryshimet dhe nga revolucionet e shpejta, si era, nuk është e qëndrueshme, zemra e njeriut të mjerë plagoset përherë. Gjërat pas së cilave ai kapet janë pikërisht ato që e plagosin duke u larguar prej tij, madje ato ia presin dorën e tij, prandaj njeriu mbetet në dëshpërim të përkohshëm, ose ndryshe bëhet i dehur nëpërmjet pakujdesisë. Meqenëse është kështu, o nefsi im, në qoftë se ti ke mend, atëherë grumbulloji së bashku të gjitha dashuritë, dorëzoja ato Pronarit të saj të vërtetë dhe shpëto nga këto fatkeqësi. Këto lloje prej dashurisë së pafundme janë të posaçme për Pronarin e një plotësimi dhe të një bukurie të pafundme. Dhe kur ti t’ia dorëzosh ato Pronarit të tyre të vërtetë, atëherë ti do të kesh mundësi të duash gjithçka në Emrin e Tij pa dëshpërim meqë ato janë pasqyrat e Tij. Kjo do të thotë se kjo dashuri nuk duhet të shpenzohet direkt për universin. Ndryshe, ndërsa duke qenë një mirësi e shijshme, dashuria bëhet një vuajtje e dhimbshme.
Është edhe një aspekt tjetër, i cili është më i rëndësishëm se sa ajo që është përmendur: Ti o nefs! E shpenzon të gjithë dashurinë tënde për veten tënde. Ti e bën veten tënde objektin tënd të adhurimit dhe të dashurin tënd. Ti sakrifikon gjithçka për hir të vetes tënde. Thjesht, ti po i atribuon atij një lloj Hyjnie. Ndërsa shkaku i dashurisë është ose plotësimi, dhe plotësimi është i dashur për vetveten, ose dobia, ose kënaqësia, ose mirësia, ose shkaqe të ngjashme me këto.
Tani, o nefs! Në disa nga Fjalët ne kemi provuar në mënyrë vendimtare se natyra jote bazë është një brumë i përbërë nga gabimi, mangësia, varfëria dhe nga pafuqia. Ti, sipas të kundërtave, e kryen detyrën e pasqyrës, pra vepron si pasqyrë. Kështu, nëpërmjet mangësisë, të metave, varfërisë dhe pafuqisë që gjenden në natyrën tënde bazë, ti shfaq plotësimin e Krijuesit madhështor, bukurinë e Tij, fuqinë e Tij dhe mëshirën e Tij, ashtu siç tregon shkalla e madhe e errësirës shkëlqimin e dritës.
O nefs! Kjo do të thotë që të mos e duash nefsin tënd, por më e mirë për ty është ta kundërshtosh atë, ose të ndjesh dhimbje për gjendjen e tij, ose të të vijë keq për të, ose pasi ai të jetë i qetë, atëherë mund të kesh dhembshuri për të.
Në qoftë se ti e do nefsin tënd sepse ai është burimi i kënaqësisë dhe i dobisë dhe se ti je i robëruar pas ëndjeve të kënaqësisë dhe të përfitimit, mos e prefero kënaqësinë e nefsit, i cili është si një thërrime, mbi kënaqësinë dhe përfitimet e pafundme. Mos u bëj si xixëllonja e cila i mbyt të gjitha gjërat dhe të gjithë të dashurit e saj në errësirën e vetmisë dhe mjaftohet me një vagëllim (drite të dobët) të vockël në veten e saj, sepse kënaqësitë dhe përfitimet e nefsit tënd së bashku me dobitë dhe mirësitë e krijesave të universit, me të cilat je i lidhur, prej të cilave ti përfiton dhe nëpërmjet lumturisë së të cilave ti je i lumtur, ato janë të gjitha nga mirësia dhe favori i të Dashurit të Përjetshëm të Parapërjetësisë të Cilit i përket gjithë lavdia.
Kështu, atëherë ti duhet ta duash atë të Dashur të Parapërjetësisë me qëllim që ti të gjesh kënaqësi me lumturinë e atyre dhe kështu ti mund të marrësh një kënaqësi të pafundme nga dashuria e të Plotit Absolut.
Në të vërtetë, dashuria jote e fortë për nefsin tënd, dhe e ngulitur tek ti, është vetëm dashuria që i përket Esencës Hyjnore, të cilën ti e keqpërdor dhe e shpenzon për veten tënde. Atëherë, o nefsi im, grise “Unin” në qënien tënde dhe shfaqe “Huven”, ‘Atë’ në qënien tënde, sepse të gjitha llojet e dashurisë tënde të shpërndara nëpër univers janë një dashuri që të është dhënë për Emrat dhe Atributet e bukura të Krijuesit madhështor. Ti e ke keqpërdorur atë dhe po vuan dënimin, sepse dënimi i një dashurie të paligjshme dhe të shpenzuar pa vend është një torturë e pamëshirshme.
Sigurisht, i dashuri i parapërjetësisë ka përgatitur me Emrat e tij Er-Rahman, Er-Rahim, i Gjithëmëshirshmi, Mëshirëploti, një banesë që përfshin të gjitha dëshirat e tua trupore dhe të gjitha kënaqësitë; e cila është Parajsa e zbukuruar me Huritë; dhe me Emrat e Tij të tjerë ka përgatitur për ty në Parajsë mirësi të përhershme që do t’i kënaqin dëshirat e shpirtit tënd, të zemrës, mendjes, misteret dhe të aftësive të tjera të holla të brendshme, i Cili në të gjithë Emrat e Tij ka shumë thesare mirësie dhe bujarie të pafundme. Nuk ka dyshim se një grimcë nga dashuria e Atij të Dashuri të parapërjetësisë mjafton për të marrë vendin e të gjithë universit. Por universi nuk mund të marrë vendin madje as të një shfaqjeje të dashurisë së Tij.
Kështu, o nefsi im, kushtoji vëmendje këtij dekreti parapërjetësie të cilin Ai i Dashur i Parapërjetshëm e ka bërë të Dashurin e Tij të flasë. Ndiqe atë:
اِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونِى يُحْبِبْكُمُ اللّهُ
“Thuaj (o Muhammed) ‘Nëse vërtetë e doni All-llahun, atëherë më ndiqni mua, All-llahu do t’ju dojë ju.”[292]
Fruti i dytë
O nefs! Detyrat e adhurimit dhe obligimet e tij nuk janë një parathënie për shpërblim të shtuar, por ato janë rezultatet e një mirësie të mëparshme. Po, ne e kemi marrë shpërblimin tonë dhe në përputhje me atë shpërblim të mëparshëm ne jemi ngarkuar me detyrat e shërbimit e të adhurimit; sepse o nefs! Meqenëse Krijuesi i Gjithëlav-dishëm i Cili të veshi ty ekzistencën, e cila është thjesht mirësi e pastër, të ka dhënë ty një stomak me oreks nëpërmjet Emrit të Tij Er-Rezak, Furnizuesi, dhe ka vënë përpara teje të gjitha ushqimet në tryezën e mirësive, atëherë meqenëse Ai të ka dhënë ty një jetë të zbukuruar me shqisa, edhe jeta gjithashtu kërkon ushqim si stomaku; të gjitha shqisat e tua, si sytë dhe veshët, janë si duart para të cilave Ai ka vendosur një tavolinë mirësish aq të gjërë sa toka.
Atëherë, meqenëse Ai të ka dhënë ty humanizëm, i cili kërkon shumë ushqime jolëndore e mirësi, Ai ka shtruar para atij stomaku të humanizmit, aq sa mund të arrijë dora e mendjes, një tryezë të shtrirë mirësish aq të gjërë sa botët e dimensioneve të jashtme e të brendshme të gjërave. Atëherë meqenëse Ai ka dhënë islamin dhe imanin, të cilët kërkojnë mirësi të pafundme dhe që ushqehen nëpërmjet frutave të panumërt të mëshirës dhe të cilat janë ‘humanizmi më i madh’, Ai ka hapur përpara teje një tryezë mirësish kënaqësie dhe lumturie, e cila përfshin sferën e mundësive bashkë me sferën e Emrave të Tij të shenjtë dhe të Atributeve. Atëherë, duke të të dhënë ty dashuri, e cila është një dritë e besimit, Ai të ka dhënë një tryezë të pafundme mirësish, lumturie e kënaqësie. Domethënë, për sa ka të bëjë me trupësinë tënde, fizikun, ti je i vogël, i dobët, i pafuqishëm, i ulët, i kufizuar, i ngushtuar dhe i pjesshëm. Nëpërmjet mirësisë së Tij, ti sikur je shndërruar një tërësi universale dhe e ndritshme, sepse duke të të dhënë jetë, Ai të ka ngritur ty nga veçantia për tek një lloj përbotshmërie; dhe duke të të dhënë ty humanizëm, të çoi ty tek një përbotshmëri e vërtetë; duke të të dhënë ty Islamin të çoi tek një universalitet i lartësuar e i ndritshëm; duke të të dhënë ty ‘njohje dhe dashurinë e Tij’, Ai të ka ngritur ty tek një dritë gjithëpërfshirëse.
Dhe kështu, o nefs! Ti e ke marrë këtë shpërblim, dhe ti je ngarkuar me adhurimin i cili është një shërbim i këndshëm, një bindje dashamirëse e shijshme, madje rehatuese, e kollajt dhe e lehtë, por ti je përtac edhe për këtë gjithashtu. Në qoftë se ti e kryen atë me gjysmë zemre, me pahir, është sikur shpërblimet e tua të mëparshme të ishin të pamjaftueshme për ty dhe ti me arrogancë po kërkon gjëra më të mëdha. Gjithashtu ti po bën naze, ankohesh duke thënë: “Përse duaja ime nuk pranohet?” Por ti nuk ke të drejtë të ankohesh, detyra jote është vetëm të bësh lutje e dua. Thjesht, nëpërmjet mirësisë dhe bujarisë së Tij, Zoti i Gjithëfuqishëm të jep ty Parajsën dhe lumturinë e përjetshme. Prandaj kërko gjithmonë strehim tek mëshira dhe Bujaria e Tij. Beso tek Ai dhe kushtoji vëmendje dekretit të Tij:
قُلْ بِفَضْلِ اللّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ
“Thuaj: ‘Në begatinë e All-llahut dhe në mëshirën e Tij, le të gëzohen;’ kjo është më e mirë se ajo (pasuri) që ata grumbullojnë.”[293].
Në qoftë se ti thua: “Si mund t’u përgjigjem unë këtyre mirësive të pafundme universale me falënderimet e mia të kufizuara e të pjesshme?”
Përgjigjja: Me një qëllim të përgjithshëm dhe me një besim të pakufishëm… Për shembull një njeri mund të hyjë në praninë e mbretit me një dhuratë shumë modeste e cila ka vlerën e pesë qindarkave, dhe atje shikon se dhuratat e tjera që kanë vlerën e milionave i janë dërguar mbretit nga njerëz të pranueshëm dhe janë rreshtuar atje. Në këtë situatë ai thotë me vete: “Çfarë të bëj? Dhurata ime nuk është asgjë.” Veçse ai papritmas thotë: “O Prijësi im! Unë t’i ofroj ty të gjitha këto dhurata në Emrin tim, sepse Ti je i denjë për to. Në qoftë se unë do të kisha pasur fuqi, unë do të të kisha dhënë ty dhurata njëlloj si ato të të tjerëve.” Kështu, mbreti i Cili nuk ka nevojë për asgjë, i pranon dhuratat e nënshtetasve të tij si një shenjë e besnikërisë së tyre dhe të respektit, e pranon atë dhuratë shumë modeste prej atij njeriu të varfër duke e vlerësuar si dhuratën më të madhe, kjo për shkak të atij qëllimi të pastër, të asaj dëshire të sinqertë, dhe të atij besimi të bukur e të lartë. Në të njëjtën mënyrë, ndërsa duke kryer pesë faljet në çdo ditë, një shërbëtor i pafuqishëm i Zotit xh.sh., deklaron: “Përshëndetjet janë për Zotin xh.sh.” Domethënë: Unë të jap Ty me emrin tim të gjitha dhuratat e adhurimit që të bëjnë krijesat nëpërmjet jetës së tyre. Në qoftë se do të kisha mundësi, unë do të të kisha dhënë Ty aq shumë përshëndetje aq sa janë krijesa. Dhe Ti je i denjë për to dhe meriton më shumë se ato. Kështu, ky qëllim dhe ky besim i fortë janë falënderimi i gjërë universal. Bërthamat dhe farërat e bimëve janë qëlllimet e tyre.
Dhe për shembull, pjepri shpreh njëmijë qëllime në zemrën e tij në formën e bërthamave apo të farave të tij: “O Krijuesi im! Unë dëshiroj të shpall qëndisjet e Emrave të Tu të bukur në të gjitha anët e tokës.” Meqenëse Zoti i Gjithëfuqishëm e di se si do të ndodhin gjërat në të ardhmen, Ai e pranon qëllimin e tyre si një adhurim i vërtetë. Rregulli, “Qëllimi i besimtarit është më i mirë se sa veprimet e tij,” aludon për këtë mister. Dhe urtësia në dhënien e falënderimeve në numër të pakufizuar kuptohet nga ky mister, si
سُبْحَانَكَ وَ بِحَمْدِكَ عَدَدَ خَلْقِكَ وَ رِضَاءَ نَفْسِكَ وَ زِنَةِ عَرْشِكَ وَ مِدَادِ كَلِمَاتِكَ وَ نُسَبِّحُكَ بِجَمِيعِ تَسْبِيحَاتِ اَنْبِيَائِكَ وَ اَوْلِيَائِكَ وَ مَلئِكَتِكَ
“Lavdia e lavdërimi të takojnë Ty sa numri i krijesave të Tua, që mund të jenë aq të kënaqshme për Ty sa shtrirja e Fronit Tënd dhe sa boja e Fjalëve të Tua, dhe ne të lavdërojmë Ty me të gjitha lavdërimet e profetëve të Tu, të Evlijave dhe të melekëve.”
Dhe ashtu si një oficer përgjegjës i cili ia paraqet të gjitha detyrat dhe arritjet e ushtarëve mbretit në emrin e Tij, po ashtu njeriu, i cili vepron si një oficer për krijesat e tjera dhe si komandant për kafshët e bimët, i cili ka aftësinë e të qënit Kalifi i Zotit për krijesat në tokë, që e konsideron veten e tij përgjegjës dhe vekil për çfarë ndodh në botën e tij të veçantë… ai thotë me gjuhën e të gjithëve:
اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَاِيَّاكَ نَسْتَعِينُ
“Vetëm Ty ne të adhurojmë dhe vetëm Ty të mbështetemi e të kërkojmë ndihmë.”[294]
Ai ia paraqet adhurimin dhe kërkimin e ndihmës së të gjitha krijesave të Adhuruarit të Gjithëlavdishëm në emrin e tij. dhe thotë;
سُبْحَانَكَ بِجَمِيعِ تَسْبِيحَاتِ جَمِيعِ مَخْلُوقَاتِكَ وَ بِاَلْسِنَةِ جَمِيعِ مَصْنُوعَاتِكَ
“Lavdia të takon Ty me të gjitha tesbihatet e krijesave të Tua dhe me të gjitha gjuhët e artifakteve të Tua.”
Ai gjithashtu thotë:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ بِعَدَدِ ذَرَّاتِ الْكَائِنَاتِ وَ مُرَكَّبَاتِهَا
O Zot! Jepi bekime Muhammedit a.s.m. sa numri i grimcave në ekzistencë dhe sa numri i të gjitha përbërjeve të tyre.
Ai jep bekime për profetin Muhammed a.s.m. në Emrin e çdo gjëje. Sepse çdo gjë lidhet me Dritën Muhammedane. Dhe kështu, ti mund të kuptosh urtësinë e pafundësinë e numrave të tesbihateve dhe të salevateve për profetin Muhammed a.s.m..
Fruti i tretë
O nefs! Në qoftë se me të vërtetë dëshiron që të realizosh një vepër të përjetshme të Ahiretit në një jetë të shkurtër, në qoftë se dëshiron që çdo minut i jetës tënde të jetë i dobishëm ashtu si gjithë jeta, në qoftë se dëshiron të transformohen zakonet e tua në adhurim, dhe pakujdesia jote në vetëdije për praninë Hyjnore, ndiqi praktikat e ndritura të profetit Muhammed a.s.m.; sepse kur ti i zbaton veprat e tua në përputhje me sunnetin dhe sheriatin, ato të japin një lloj qetësie dhe një vetëdije për praninë Hyjnore, bëhen një lloj adhurimi dhe japin shumë fruta për Ahiretin. Për shembull, ti bleve diçka dhe, në momentin që ti vë në zbatim çfarë është e pranueshme dhe e kërkuar nga sheriati, ai veprim i zakonshëm blerje fitoi vlerën e adhurimit, pasi kjo të kujton ty Urdhëruesin e Sheriatit, gjë e cila jep një përfytyrim shpirtëror. Ky përfytyrim të kujton ty shpalljen, dhe përfytyrimi i shpalljes të bën ty të orientohesh drejt All-llahut, duke menduar për Ligjvënësin. Dhe kjo është ajo e cila e bën njeriun të fitojë qetësinë dhe rehatinë e zemrës. Me fjalë të tjera, realizimi i punëve në përputhje me sunnetin e ndritur profetik e bën jetën kalimtare të jetë mjeti dhe boshti për dobitë e jetës së përhershme duke prodhuar fruta të përjetshëm.
Kushtoji vëmendje dekretit Kur’anor:
فَآمِنُوا بِاللّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِىِّ اْلاُمِّىِّ الَّذِى يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَكَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ
“Kështu pra, besoni në All-llahun dhe në të Dërguarin e Tij, pejgamberin që nuk di shkrim, as këndim, i cili beson në All-llahun dhe në Fjalët e Tij, dhe ndiqeni pra atë që të jeni të udhëzuar.”[295]
Përpiqu që të jesh një objekt gjithëpërfshirës reflektimi për shkëlqimin dhe shfaqjen e secilit prej Emrave të bukur brenda urdhë-resave të sheriatit dhe të sunnetit të ndritur të profetit Muhammed a.s.m.
Fruti i katërt
O nefs! Mos imito njerëzit e dhënë pas dynjasë, dhe në mënyrë të veçantë të shthururit dhe jobesimtarët, dhe mos u mashtro nga shkëlqimi i tyre sipërfaqësor dhe nga kënaqësitë e paligjshme mashtruese; mos i imito ata! Ti me imitim kurrë nuk do të jesh si ata, madje ti do të biesh shumë më poshtë. Ti nuk mund të jesh gjithashtu as kafshë, sepse mendja në kokën tënde bëhet një instrument fatzi i cili në mënyrë të vazhdueshme të godet ty në kokë. Për shembull, ndodhet një pallat; në njërin nga apartamentet e tij të gjërë është një llambë e madhe elektrike. Dritat e vogëla elektrike të cilat degëzohen prej saj të gjitha janë të lidhura me llambën kryesore dhe janë të lidhura e të shpërndara nëpër apartamente të vogla. Në qoftë se ndonjëri do ta fikte llambën e madhe elektrike dhe të gjitha apartamentet do të zhyteshin në errësirë të thellë dhe do të sundonte vetmia në to, por ama meqenëse ndodhen llamba të vogëla në një pallat tjetër, në çdo apartament të palidhura me llambën e madhe në pallatin gjigant, në qoftë se Pronari i këtij pallati do ta fikte llambën e madhe elektrike, llambat e vogëla punojnë për të ndriçuar në apartamente të tjera dhe mund të kryejnë punën e tij, kështu hajdutët nuk mund të vjedhin gjë prej tij.
Dhe kështu o nefs! Pallati i parë është një musliman dhe profeti Muhammed a.s.m. është drita e madhe elektrike në zemrën e atij muslimani. Në qoftë se ai e harron atë, ose ruajna Zot nga djalli i mallkuar, në qoftë se ai e nxjerr atë prej zemrës së tij, ai nuk do të pranonte asnjë nga profetët e tjerë, dhe në të vërtetë, nuk do të mbetej asnjë vend për ndonjë plotësim në shpirtin e tij.
Ai madje nuk do ta njihte as Krijuesin e tij. Të gjitha apartamentet dhe aftësitë e holla në natyrën e tij do të zhyteshin në errësirë dhe do të ishte një shkatërrim e një vetmi e tmerrshme në zemrën e tij. Atëherë çfarë do të mund të fitonte ai përballë këtij shkatërrimi e shkretimi? Dhe çfarë përfitimi do të mund të gjejë për t’i riparuar dëmet e shkatërrimit? Sa për të huajt, ata i ngjasojnë pallatit të dytë. Edhe në qoftë se ata do ta nxirrnin dritën e Hazreti Muhammedit a.s.m. prej zemrave të tyre, përsëri tek ata, sipas tyre, mund të mbeten disa drita, ose ata supozojnë se ato mbeten! Ata mund të vazhdojnë të kenë një lloj besimi në Krijuesin e tyre dhe në Hazreti Musain e Isain a.s. i cili është boshti i plotësimit të moralit të tyre.
O nefs urdhërues për të liga! Në qoftë se thua: “Unë nuk dua të jem i huaj, por dua të jem një kafshë”. Sa shumë herë të kam thënë unë ty, se ti nuk mund të jesh si kafshë!, sepse është mendja në kokën tënde, ajo të qëllon me shuplakë në fytyrën, sytë dhe në kokë me dhimbjet e së shkuarës dhe me frikësimet ndaj së ardhmes. Kështu të jep goditje. Ajo shton njëmijë dhimbje brenda një kënaqësie të vetme. Ndërsa kafsha, merr kënaqësi pa dhimbje dhe gjen kënaqësi. Kështu në qoftë se dëshiron të jesh një kafshë, hiqe mendjen dhe flake, dhe merre goditjen ndëshkuese të vërsetit Kuranor!:
كَاْلاَنْعَامِ بَلْ هُمْ اَضَلُّ “Ata janë si kafshë, por madje akoma më keq.”[296]
Fruti i pestë
O nefs! Ashtu siç e kemi thënë në mënyrë të përsëritur, meqenëse njeriu është fruti i pemës së krijimit, ai është një krijesë i cili, ashtu si një frut, është më i skajshmi dhe më gjithëpërfshirësi, shikon gjithçka dhe mban bërthamën e zemrës e cila mban brenda saj aspektet e unitetit të gjithçkaje dhe fytyrën e saj që shikon tek shumësia, përkohshmëria dhe tek dynjaja. Adhurimi, është një litar bashkimi i cili e kthen fytyrën e tij nga përkoshmëria tek përhershmëria, nga krijesa tek Krijuesi, nga shumësia tek uniteti dhe nga skajshmëria për tek origjina, ose është një pikë bashkimi midis origjinës dhe skajshmërisë.
Në qoftë se një frut i çmueshëm me vetëdije, i cili gati formon farën, krenohet me bukurinë e tij, i shikon poshtë pemës gjallesat, dhe e lëshon veten e tij në duart e tyre, ose duke qenë i pakujdesshëm ai bie, atëherë, nuk ka dyshim, se ai do të bie në duart e tyre, do të copëtohet dhe do të humbasë ashtu si çdo frut i zakonshëm. Mirëpo ai frut i vetëdijshëm në qoftë se do të gjente një pikë mbështetjeje dhe nëse do të ishte i mundur të mendonte se nëpërmjet farës brenda tij ai po mban aspektet e unitetit të të gjithë pemës, ai do të jetë mjeti për vazhdimësinë e pemës dhe për ekzistencën e vazhdueshme të realitetit të pemës, atëherë një farë e vetme brenda atij fruti të vetëm do të shfaqë një të vërtetë të përjetshme universale brenda një jete të përhershme. Në të njëjtën mënyrë, në qoftë se njeriu zhytet në shumësi, mbytet në univers, dehet nga dashuria e dynjasë, mashtrohet nga buzëqeshjet e qënieve të përkohshme dhe e flak vetveten në krahët e tyre, ai sigurisht bie në humbje të pafundme.
Ai bie në përkohshmëri, në jetëshkurtësi dhe në mosekzistencë. Dhe në kuptim, ai i jep vetes dënim me vdekje. Në qoftë se ai i dëgjon me veshin e zemrës së tij mësimet e imanit nga gjuha e Kur’anit, dhe ngre kokën e tij dhe orientohet drejt unitetit, ai mund të ngrihet nëpërmjet ngjitjes së adhurimit tek froni i plotësimeve. Ai bëhet një njeri i përjetshëm.
O nefsi im! Meqenëse realiteti është ky dhe meqenëse ti je një anëtar i popullit të Ibrahimit a.s. thuaj edhe ti ashtu si Ibrahimi
لاَ اُحِبُّ اْلآفِلِينَ
“Unë nuk i dua ata që perëndojnë.!”[297] Ktheje fytyrën tënde drejt të dashurit të përjetshëm dhe vajto ashtu si unë duke thënë…
(Vargjet në Persisht nuk janë përfshirë këtu meqenëse ato u përfshinë tek Staconi i Dytë i Fjalës së Shtatëmbëdhjetë dhe nuk janë përsëritur këtu. )
[285] Kur’an, 20:8
[286] Madje, një ditë unë shikova macet; e gjithë ajo që ato po bënin ishte se pasi hëngrën dhe luajtën, ato fjetën. Ndërkohë në mendjen time më erdhi një pyetje: përse këto kafshë të pa preokupuara të ngjashme me kafshët grabitqare, quhen kafshë të bekuara e të mira? Pastaj më vonë natën, unë u shtriva për të fjetur, kur pashë, njëra nga ato mace kishte ardhur dhe ishte shtrirë tek jastëku im dhe kishte afruar gojën e saj tek veshi im dhe e përmendi All-llahun në mënyrën më të qartë me Emrin: “Ja Rahimu! Ja Rahimu! Ja Rahimu! Ja Rahimu!” O Mëshirëplotë! O Mëshirëplotë! O Mëshirëplotë! O Mëshirëplotë! Sikur ajo refuzoi në emrin e species së saj kundërshtimin dhe fyerjen që më kishin ardhur në mendje dhe më goditi në fytyrë.
Ndërkaq më vjen në mendjen time: Nuk e di nëse ky recitim ishte i veçantë për këtë mace, apo ai është i përgjithshëm midis maceve? Dhe dëgjimi i recitimit të saj, a është i veçantë për mua dhe i kufizuar për një kundërshtues të padrejtë si shembulli im, apo çdo njeri mund ta dëgjojë deri diku në qoftë se do ta dëgjonte me vëmendje?
Dhe në mëngjes fillova të dëgjoja edhe macet e tjera, ato përsërisnin të njëjtin recitim në shkallë të ndryshme, ndonëse nuk ishte aq i qartë sa recitimi i parë, sepse në fillim të kerrmëzës së saj nuk dallohet ky recitim, pastaj mund të dallohet: “Ja Rahimu!” O Mëshirëplotë!, pastaj transformohet e gjithë kerrmëza e maces në: “Ja Rahimu!”O Mëshirëplotë! Ai u bë një recitim i panyjëtuar, elokuent dhe i brengosur. Ato mbyllin gojët e tyre dhe e përmendin All-llahun në një mënyrë të hollë me Emrin: “Ja Rahimu!” O Mëshirëplotë!
Unë ua tregova ngjarjen vëllezërve të cilët erdhën për vizitë tek unë, ata e dëgjuan me vëmendje gjithashtu, pastaj thanë, “edhe ne e dëgjojmë recitimin e tyre deri diku.”
Më vonë, më erdhi në zemër: Unë u bëra kureshtar dhe doja të dija se cila ishte karakteristika e veçantë e këtij Emri: Ja Rahim! O Mëshirëplotë! Dhe përse macet e recituan atë në mënyrën e njerëzve dhe jo me gjuhën e kafshëve?
Atëherë më erdhi në zemrën time se, meqenëse këto kafshë janë shumë delikate e të përkëdhelura ashtu si fëmijët e vegjël dhe meqenëse përzihen e rrinë bashkë me njeriun në çdo qoshe të shtëpisë së tij, ato sikur janë miqtë e njeriut, dhe kështu ato kanë shumë nevojë për mirësi e mëshirë.
Kur atyre u kushtohet vëmendje dhe kur përkëdhelen në mënyrën që pëlqejnë, ato falënderojnë Zotin xh.sh. duke i lënë shkaqet –në kundërshtim me qenin– duke shpallur në botën e tyre të veçantë mëshirën e Krijuesit Mëshirëplotë. Me këtë recitim ato paralajmërojnë njerëzit që kanë rënë në gjumin e pakujdesisë, dhe me thirrjen: “Ja Rahimu! O Mëshirëplotë!” ato u kujtojnë atyre që adhurojnë shkaqet duke u thënë: “Prej kujt vjen ndihma e përkrahja dhe prej kujt pritet Mëshira?” (Autori)
[287] Kur’an, 114: 1-4
[288] Gjithashtu ndodhen tre grupe në çdo nivel. Të tre gjërat e dhëna si shembull në krahasim shikojnë tek këto tre grupe të cilët janë në secilin nivel. Madje ato shikojnë tek ato nëntë grupe, dhe jo vetëm tre nivelet. Autori
[289] En Nexhm, 17
[290] Kur’an, 22: 18
[291] Meqenëse bilbili flet poetikisht, edhe diskutimi ynë gjithashtu bëhet pak poetik, por ai nuk është imagjinatë, është realitet.
[292] Kur’an, 3: 31
[293] Kur’an, 10: 58
[294] Kur’an, 1: 5
[295] Kur’an, 7: 158
[296] Kur’an, 7: 179
[297] Kur’an, 6: 76
***