INTERPRETIMI ME URTËSI – Qasja e Nursiut ndaj disa ngjarjeve politike në periudhën e sahabëve të Profetit Muhamed (a.s)

Pozitivizmi shkencor supozon që historia dhe ngjarjet shoqërore ndjekin një vijë të drejtë. Në këtë këndvështrim, shpallja hyjnore dhe jeta e virtytshme që ajo përshkruan nuk merren parasysh, sepse intelekti njerëzor pranohet si burimi i vetëm i dijes. Faktorët politikë, psikologjikë dhe sociologjikë shihen si faktorët e vetëm që i japin formë historisë.

Megjithatë, pas Luftës së Dytë Botërore, disa filluan ta vënë në dyshim këtë qasje, veçanërisht pasi postmoderniteti filloi të dominojë hapësirën publike. Shumë intelektualë myslimanë kanë qenë gjithashtu nën ndikimin e këtyre zhvillimeve, ndërkohë që shumë prej tyre janë përpjekur t’i interpretojnë ngjarjet historike jo vetëm përmes asaj që është regjistruar, por më shumë me “urtësi”. Bediuzzaman Said Nursi (v. 1960) ishte një prej tyre. Në këtë artikull, ne do të shqyrtojmë komentin e bazuar në urtësi të Nursiut rreth disa ngjarjeve që ndodhën mes sahabëve të Profetit Muhamed (a.s.).

Disa konflikte dhe beteja që i sollën sahabët e Profetit Muhamed, paqja qoftë mbi të, kundër njëri-tjetrit, janë disa nga ngjarjet më konfuze dhe më tronditëse në historinë islame. Këto konflikte rezultuan në ndarjen e muslimanëve në kampe që vazhdojnë deri në ditët e sotme. Kur u pyet për natyrën e betejave që filluan në kohën e Ali ibn Ebi Talibit (r.a), Nursi nuk hidhet menjëherë në një analizë të mijëra transmetimeve autentike, të dobëta dhe të fabrikuara (Letra e 15-të). Ai fokusohet më shumë në përfundimet kryesore nga të gjitha këto transmetime dhe analizon idetë rreth shfaqjes së ‘Betejës së Devesë’, ‘Siffinit’ dhe ‘Qerbelasë’.

Sipas Nursiut, ‘Beteja e Devesë’ midis Ali ibn Ebi Talibit dhe Talha ibn Ubejdullahut, Zubejr ibn Avuamit dhe Aishe Bint Ebu Bekrit, ishte një luftë midis “drejtësisë absolute” dhe “drejtësisë relative”. Kur ky debat në kërkim të drejtësisë u çua në fushën e politikës, konflikti u bë i pashmangshëm. Është e rëndësishme të theksohet se kjo kërkesë për drejtësi nga sahabët e Profetit Muhamed (a.s.) (sahabe) është dëshmi e përparimit dhe ndjeshmërisë së madhe që ata arritën në të drejtat e njeriut në atë kohë. Për një gjykim të drejtë, është gjithashtu e nevojshme të dihet për jetën e mëparshme të këtyre sahabëve. Ndërsa Nursi thekson se Aliu kishte të drejtë, ai përmbahet nga detajet historike, si p.sh. Aishja ishte në Mekë në atë kohë dhe nuk e kishte përjetuar atmosferën në Medine, apo se ajo ishte takuar dhe rënë dakord me Imam Aliun para betejës së devesë. Për më tepër, Nursi i përshkruan arsyet e tjera të përmendura nga historianët si asgjë më shumë se “justifikime”, d.m.th., jo arsye reale.

Në të gjitha veprat e tij, Nursi zakonisht përpiqet të trajtojë pyetje të mundshme që mund të pushtojnë mendjet e njerëzve. Ai bën të njëjtën gjë në këtë çështje (Letra e 15-të) dhe gjithashtu shpjegon pse Aliu ishte relativisht i pasuksesshëm në krahasim me kalifët e mëparshëm. Shpjegimet e tij këtu tregojnë se ai lëviz përtej detajeve historike që kanë të bëjnë me veçoritë e atyre ngjarjeve dhe se ai fokusohet më shumë në interpretimet universale dhe mësimet që mund të mësohen nëpërmjet tyre. Nga shpjegimet e Nursi-t kuptojmë se krahas aktorëve të dukshëm politikë, ka figura kyçe të historisë që i japin formë zhvillimeve me mendimet dhe idetë e tyre. Aliu ishte një figurë kyçe në histori nga shumë këndvështrime: ai ishte dhëndër i Profetit dhe kushëri në të njëjtën kohë. Ai qëndroi në vendin e rrallë, kritik ku në personin e tij mishërohej përfaqësimi i përsosur si i fesë ashtu edhe i politikës. Gjatë gjithë kohës si kalif, ai tregoi se në raportin politikë-fe, feja është parësore dhe ka prioritet më të madh. Politika ushqehet me ideologji. Politika është bartëse. Nëse politikës i mungon vlera, ajo kthehet në forcë brutale dhe kotësi. Në të vërtetë, gjatë historisë, njerëz të mëdhenj nga prejardhja e Aliut ia kanë dalë të mbajnë rrugën e mesme në marrëdhëniet mes fesë dhe politikës, falë mësimeve që kanë nxjerrë nga kjo ngjarje e dhimbshme në histori. Nursi thotë se si rezultat i këtij incidenti, Aliu dhe familja e tij fituan “një mbretërim shpirtëror shumë më të lartë se ai i aktorëve politikë”.

Nursi e sheh konfrontimin e Aliut me Muavije ibn Ebu Sufjan në Siffin si betejën e “kalifatit” kundër “sulltanatit”. Me fjalë të tjera, gjatë sundimit të tij, Aliu po ndiqte parimet novatore të Islamit mbi të drejtat e njeriut dhe duke e bërë këtë ai kishte parasysh edhe botën tjetër, sepse aty do të vihet drejtësia në kuptimin absolut. Nga ana tjetër, Muaviu mendonte se nëse mund të ngrinte sistemin sulltanator, i cili do të kalonte nga babai te i biri, nuk do të kishte luftime për fronin, dhe për këtë arsye muslimanët do të ishin në paqe dhe nuk do të derdhej gjak. Dallimi në qasjet e tyre përkatëse ndaj politikës ishte përderisa Aliu ishte në favor të respektimit të rreptë të vendimit fillestar (azime), Muavija preferoi një opsion më të lehtë të lejueshëm në rrethana të caktuara (ruhsah).

Nursi teorizon se lufta e Husejn ibn Aliut kundër Umajadëve, e cila ishte fillimi i një ndarjeje të madhe në histori, ishte “lufta për fenë kundër kombësisë.” Sipas Nursi-ut, Umajadët e mbajtën nacionalizmin arab si bazë për ideologjinë e tyre dhe i dhanë përparësi nacionalizmit në vend që të mbështeteshin në lidhjet islame. Kjo ishte e dëmshme në dy mënyra, sidomos duke pasur parasysh faktin se Islami po zgjerohej me shpejtësi te kombet e tjera gjatë sundimit të tyre: Së pari, kjo politikë dëmtoi marrëdhëniet me kombet e tjera. Së dyti, favorizimi u shfaq për shkak të nacionalizmit, dhe kjo rezultoi në humbjen e drejtësisë. Kjo ishte krejtësisht kundër frymës së Islamit i cili e ka prerë racizmin e epokës së injorancës (xhahilijet); në Islam nuk ka dallim ndërmjet një kurejshiu fisnik dhe një skllavi abisinian (Shih, Muslim, Imara 53-54; Ebu Davud, Adab 111; Ibn Maxhe, Fitan 7; Ahmad Ibn Hanbel, el-Musnad 2:488). Prandaj, Imam Husejni luftoi për lirinë e dhënë njerëzve nga lidhjet fetare përballë nacionalizmit që pa te Jezidi. Ai luftoi me të drejtë në rastin e tij dhe përfundimisht vdiq si shehid. .

Në këtë pikë, Nursi ngre disa pyetje, të cilat kanë kuptim në një kontekst që vlerëson shpalljen hyjnore: Nëse Hysejni ishte në anën e duhur, pse dështoi? Pse Fati hyjnor dhe Dhembshuria e lejuan atë t’i nënshtrohej një fundi kaq tragjik? Pse u trajtuan kaq ashpër Husejni dhe familja e tij?

Pjesa e parë e shpjegimeve të Nursi-ut përfshin analiza socio-psikologjike. Pjesa e dytë përmban analiza interesante metafizike nga pikëpamja e fatit (kaderit). Sipas Nursiut, ideja e hakmarrjes kundër kombit arab, jo për shkak të ndjekësve të ngushtë të Imam Husejnit, por për shkak të krenarisë së plagosur kombëtare të kombeve të tjera që iu bashkuan atij, dëmtoi karrierën e pastër dhe të ndritur të Husejnit dhe pasuesve të tij dhe shkaktoi disfatë.

Mençuria pas këtij përfundimi katastrofik, nga këndvështrimi i fatit, është se Hasani dhe Huseini u bënë kandidatë për një “sulltanat shpirtëror” pasi ata janë nipërit e Profetit Muhamed (a.s.). Harmonia e përsosur e politikës me fenë në këtë botë është e paarritshme. Ky fund katastrofik tregoi shëmtinë e politikës për të gjithë pasardhësit e Profetit (a.s.). Kështu, në vend që të ishin qeveritarë të zakonshëm, ata u bënë miq të Zotit (evlija).

Nursi reflekton edhe për problemin e së keqes. Sipas tij, duhet të ketë një shpjegim kuptimplotë për vrasjen brutale të Imam Husejnit dhe familjes së tij, të cilët nuk ishin në gjendje të mbroheshin. Në qytetërimet në të cilat shpallja hyjnore mbështetet, vullneti i lirë i njeriut vlerësohet së bashku me vullnetin e Zotit. Njeriu është i lirë, por kjo liri është brenda vullnetit të gjerë universal të Zotit. Si rregull, Zoti është në anën e të drejtëve. Nëse ndodh e kundërta, duhet të ketë një përgjigje tjetër logjike. Këtu Nursi kërkon përgjigjen e këtij problemi.

Nursi thotë se kishte katër arsye që shkaktuan mizori të pamëshirshme gjatë mbretërimit të Umajadëve.

1) Politika e pamëshirshme e cila miraton si parim: “Njerëzit mund të sakrifikohen për sigurinë e qeverisë dhe vazhdimin e rendit publik”.
2) Racizmi ose kombësia mizore – dhe mbretërimi i Umajadëve bazohej në kombësinë – i cili miraton parimin mizor të “Gjithçka mund të sakrifikohet për të mirën e racës ose kombit”.

3) Rivaliteti historik midis Umajadëve dhe Hashemive vazhdoi me disa individë si Jezidi, djali i Muavijes, i cili i trajtoi ata me egërsi të pamëshirshme.

4) Umajadët i shihnin njerëzit e kombeve të tjera si skllevër, edhe nëse ata bëheshin muslimanë. Fakti që këta njerëz joarabë iu bashkuan anës së Husejnit, duke shpresuar të hakmerreshin për krenarinë e tyre kombëtare të plagosur, provokoi nxitjet racore të Umajadëve, të cilat çuan në masakrën famëkeqe.

Nursi shton se këto katër arsye janë arsye të dukshme dhe shpjegon se çfarë do të bëhet e qartë kur kjo ngjarje e trishtë të merret në konsideratë nga këndvështrimi i fatit, ku të gjitha arsyet përputhen menjëherë. “Imam Husejni dhe të afërmit e tij u shpërblyen me një mbretëri shpirtërore aq të vlefshme dhe një gradë shpirtërore aq të ngritur saqë vuajtjet që ata duruan në Qerbela zbehen në krahasim dhe do t’u dukeshin mjaft të lehta për t’u përballuar. Merreni parasysh gradën që mund të arrijnë martirët (shehidët) nëpërmjet martirizimit pas një torture, të cilën të tjerët e marrin vetëm pas një dekade përpjekjeje. Nëse këta martirë do të pyeteshin se si i trajtoi Zoti, ata do të përgjigjeshin se kishin fituar shumë në këmbim të një kostoje shumë të vogël.”

Fethullah Gylen shtjellon më tej këtë temë. Ai thotë se revolucioni i përjetuar nga sahabët e Profetit Muhamed (a.s), falë Islamit, i solli ata në krye për sa i përket të drejtave të njeriut dhe se pati një konflikt me shoqëritë që nuk arritën të njëjtin nivel në këtë drejtim. Si rezultat, sahabët, të cilët arritën në një pikë të jashtëzakonshme në mbrojtjen e të drejtave të tyre, ranë në konflikt me komunitetet që u privuan nga i njëjti edukim.

Gyleni vë në dukje edhe aspektet pozitive të shkaktuara nga ato ngjarje fantastike. Ashtu si kur gërvisht një pemë, ajo alarmon dhe rinovon vetveten, këto ngjarje e mbrojtën fenë dhe siguruan sistemimin e të gjitha shkencave islame. Përjetimi i këtyre ngjarjeve të pakëndshme, pas zgjerimit gjeografik që erdhi me një shpejtësi të paparë në historinë e njerëzimit, dha një mësim të pabesueshëm në drejtim të mbrojtjes së fesë duke sistemuar shkencat islame dhe duke nxjerrë në pah vendin e ndjeshëm të politikës, që është fusha më e vështirë e përfaqësimit të fesë në jetën e njeriut (Shih, Zihin Harmanı, fq. 154-161; Bahar Neşidesi, f. 252-260.)

Ngjarjet historike mund të analizohen nga shumë këndvështrime të ndryshme. Në këtë çështje, qasja e Nursiut na mëson dy gjëra: Së pari, nuk është e lehtë të gjesh të vërtetën mes mijëra tregimeve në ngjarjet historike ku ndodhën konflikte të mëdha. E dyta është se ne duhet të përpiqemi të shohim mençurinë e fshehur pas ngjarjeve. Historianët e paanshëm mund të arrijnë të parën, të paktën deri në një farë mase, por të qenit i suksesshëm si në të parën ashtu edhe në të dytën në lidhje me historinë islame varet nga shumë faktorë. Këta faktorë përfshijnë njohjen e sistemit isnad – i cili është vendimtar në transmetimin e ngjarjeve historike që luajnë një rol të rëndësishëm në ruajtjen e fesë – shqyrtimin e çështjes në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe me përparësi ndaj dekreteve kanonike dhe raporteve të shëndosha, dhe përpjekjes për të eksploruar urtësinë e mundshme që qëndron pas ngjarjeve siç sugjerohet nga Kurani. / Fountain Magazine // zell.al