Më 1832, 100 km larg bregdetit të Argjentinës, Charles Darwin vëzhgoi merimangat e shumta të vogla të purpurta, të cilat kanë një madhësi te 2-3 mm. Duke shijuar flladin nga deti dhe më pas duke u ngjitur në litarët dhe velat e HMS Beagle, anija në të cilën ai ishte turne nëpër botë, dhe ai pyeti veten se si do të ishte e mundur që kaq shumë merimanga të arrinin në një anije si një grup, ndërkohë që ishte shumë larg tokës. Darvini kuptoi se këto insekte, të cilat jetonin në tokë dhe nuk kishin krahë të dukshëm, ishin në gjendje të përdornin fije mëndafshi të vogla por jashtëzakonisht të forta si vela ose balona për të rrëshqitur në erë.
Këta insekte të vegjël mund të fluturojnë deri në një lartësi prej afërsisht 4,000 metrash duke përdorur këtë metodë. Proceset kimike të përfshira në prodhimin e fijeve të mëndafshit që janë vështirë të dukshme për syrin, por janë më të fortë se çeliku, janë një mister. Ndërsa ne ende nuk jemi në gjendje të prodhojmë fije të tilla të avancuara me të gjithë teknologjinë tonë. 45,000-50,000 lloje merimangash të njohura për njerëzimin mund të prodhojnë me lehtësi fije të tilla me karakteristika të ndryshme në përputhje me ushqimin, lëvizjen dhe stilet e tyre të riprodhimit që nga dita e krijimit të tyre. Ata i përdorin këto fije për të vendosur kurthet e tyre për gjueti, për të ndërtuar foletë e tyre ose për të lëvizur duke u varur në ajër. Këto fije mëndafshi të larmishme sintetizohen nga aminoacidet në “laboratorët” e veçantë të mëndafshit në barkun e merimangave.
Për të gjetur habitate të reja, këto merimangat e vogla ngjiten lart derisa të arrijnë në majën më të lartë të një dege ose gjetheje dhe fillojnë të lëshojnë një fije mëndafshi si një balonë në drejtim të flladit para se të nisen. Ata kapen pas këtyre fijeve dhe fillojnë të rrëshqasin nëpër ajër sikur të bëjnë ski uji ose paragliding. Në këtë mënyrë ata mund të udhëtojnë për qindra kilometra dhe, në varësi të rrymave të ajrit, mund të arrijnë lartësi nga 500 metra deri në 4000 kilometrash. Shpjegimi i përhapur është se forca tërheqëse ose ngritëse e erës mund të ndihmojë që merimanga e lidhur me fije të tilla të ngrihet në ajër. Sidoqoftë, modelet aerodinamike ekzistuese nuk arrijnë të shpjegojnë plotësisht mekanizmat e balonimit [1]. Një model tjetër i propozuar përdor ngarkesat elektrike në atmosferë për të shpjeguar ngritjen e balonave [2].
FILLI I ÇUDITSHËM QË MLEDH ENERGJI ELEKTRIKE
Çuditërisht, është gjetur se merimangat janë të pajisura me aftësinë për të zbuluar fushat elektrike dhe për të prodhuar një fije që ngarkohet nga fushat elektrike dhe vepron e ngjashme me atë të një baterie. Sipas hulumtimit, merimanga prodhon fijet e veçanta që janë të përshtatshme për efektin e balonimit me receptorët e saj të ndjeshëm. Merimanga gjithashtu mund të përcaktojë drejtimin dhe forcën e erës me qimet e saj mekanosensore dhe që në përfundim krijohet forca lëvizëse elektrike që është e mjaftueshme për fluturim [3].
Në këtë rast, fizikanët nuk pajtohen mbi forcën kryesore shtytëse që ndikon në fijen e mëndafshit: tërheqja aerodinamike e shkaktuar nga era; ose forca elektrostatike atmosferike. Bazuar në vëzhgimet dhe vlerësimet e Darvinit, forca fizike e kërkuar për fluturim i atribuohej tërheqjes aerodinamike me shpejtësinë e erës më pak se 3 metra në sekondë që nga ajo kohë, por masa në të cilën forcat elektrostatike kontribuojnë në ngritjen e balonave nuk u testua kurrë.
Disa probleme lindin kur përdoret vetëm zvarritja aerodinamike për të shpjeguar procesin e fluturimit. Për shembull, në disa specie, merimanga përhap disa fije mëndafshi dhe i ngjit ato së bashku për të formuar një si erashkë ose rrjetë që funksionon si një tullumbace. Disa lloje të tjera merimangash vërehen se mbajnë fijet e mëndafshit veç e veç, në mënyrë që të lëvizin me erë të lehtë. Efektet e një force elektrostatike i zmbrapsin këto fije në mënyrë që ato të mos ngjiten me njëra -tjetrën. Ekzistojnë gjithashtu pyetje se si merimangat mund të lëshojnë fije mëndafshi për fluturim me shpejtësi të madhe pavarësisht shpejtësive të ulëta të erës?!
Kur shqyrtohet mekanizmi i prodhimit të mëndafshit shihet se nevojitet një forcë e jashtme në mënyrë që të nxjerrë fijen nga poret e gjëndrës gjatë prodhimit të tyre. Në këtë rast, si arrihet nxitimi i lartë, i cili kërkohet për ngritjen fillestare, kur shpejtësitë e erës janë të ulëta? Përkundër raporteve që rrymat termike të ajrit dhe gradacionet e temperaturës funksionojnë si një forcë lëvizëse në ditët e nxehta, balonimi është vërejtur edhe në ditët me re dhe me shi. Janë bërë modele që marrin parasysh të gjitha kushtet si lagështia, temperatura dhe shpejtësia e erës, por ka ende çështje që duhet të adresohen.
A ËSHTË MERIMANGA E AFTË NË FIZIKË?
Roli i forcave elektrostatike për të ndihmuar merimangat të ngrihen është stopuar, por ka ende për t’u testuar. Përfundimisht, eksperimentet e kryera nga shkencëtarët nga Universiteti i Bristol konfirmuan në një studim se merimangat zbuluan fushat elektrike dhe i përdorën ato për t’u lëshuar në ajër [4]. Kur ata ndiejnë një erë të përshtatshme merimangat ngjiten në majë të një gjetheje ku ngarkesa elektrike është më e larta. Ata pastaj i rrafshojnë këmbët, ngrenë barkun lart dhe fillojnë të lëshojnë fijen e mëndafshit. Ndërsa fija arrin një gjatësi të mjaftueshme, ngarkesat elektrike të atmosferës fillojnë të tërhiqen. Forca kundërvepruese nga toka fillon të shtyjë fijen jo përcjellëse dhe kështu bën që merimangat të ngrihen.
FUSHA ELEKTRIKE
Shpërndarja e fushës elektrike në atmosferë lidhet me një numër sistemesh biologjike. Për shembull, bletët mund të zbulojnë fushat elektrike midis tyre dhe luleve. Bletët mund të përdorin ngarkesa elektrike për të komunikuar brenda koshereve të tyre. Sa e përhapur është aftësia për të zbuluar dhe përdorur forcat elektrostatike midis organizmave që jetojnë në tokë? Mëndafshi i prodhuar nga merimangat njihet si një izolant i fortë; Michael Faraday e përdori atë për matjet e para të ngarkesës elektrostatike, dhe u zbulua se ky mëndafsh mblidhte një ngarkesë negative neto.
Pyetja tjetër është të se si formohen këto fusha elektrike? Toka është e ngarkuar me ngarkesë elektrike negative dhe pjesët e sipërme të atmosferës janë ngarkuar me ngarkesë pozitive për shkak të mijëra stuhive që ndodhin çdo ditë. Ky gradim potencial atmosferik (tensioni) midis tokës dhe qiellit ekziston edhe në ditët me diell, megjithëse në një shkallë më të ulët në krahasim me ditët e stuhishme. Kjo ngjarje vështirë se mund të fshihet si një fluturim i thjeshtë merimangash pasi përfshin qëllime më të mençura sesa bie në sy.
Shkencëtarët kanë zbuluar se një merimangë mund të ndiejë forcat elektrostatike dhe të përcaktojë nëse ka kushte të përshtatshme për ngritje, dhe madje të kontrollojë lartësinë e saj gjatë fluturimit, falë qimeve të veçanta të receptorit në këmbët e saj (trichobothria). Mekanizmat e përfshirë në rregullimin e trashësisë dhe gjatësisë së fillit përmes hapjes dhe mbylljes së grykave të sekretimit të mëndafshit, përgatitjen e përzierjes së aminoacideve në sekuencën e duhur dhe lëshimin e përzierjes, e cila fillimisht është në një formë të lëngshme, por ngurtësohet gjatë kontaktit me ajër, janë aq komplekse sa nuk mund të gjenden as në impiantet moderne të prodhimit të fijeve të najlonit.
Dhjetëra parametra, të tillë si ato të listuar më sipër, duhet të krijohen tërësisht, në kohën e përsosur, në sasitë e kërkuara, në rendin e kërkuar dhe pa dështim në mënyrë që merimangat të udhëtojnë nëpër ajër duke përdorur një parashutë ose vela -sistem i ngjashëm, të cilin ata e kryejnë sikur të ishin trajnuar posaçërisht për këtë. Ka njohuri, fuqi, vullnet dhe qëllim të mençur të përfshira në të gjitha këto veprimtari që ato nuk mund t’i atribuohen thjesht rastësisë. /revista: the Fountin
REFERENCAT
[1] Humphrey J.A.C. (1987). Kufizimet mekanike të lëngjeve në balonimin e merimangave. Oekologia. 73: 469–477.
[2] Gorham, P.W. (2013). Ballooning merimangat: rasti për fluturimin elektrostatik. Arkiv, arkiv: 1309.4731v, arxiv.org/abs/1309.4731.
[3] Morley, E.L. dhe Robert, D. (2018). Fushat elektrike nxisin tullumbace te merimangat. Curr Biol. 28 (14): 2324–2330.e2
[4]Po aty
